Ázirbaıjan sarapshysy Anar Valıev osy jóninde keńinen oı órbitip, Bakýdyń búgingi betalysy men saıası ustanymy jóninde sóz qozǵady dep habarlaıdy Dalanews.kz.
90-jyldardyń topalańynda Taýly Qarabaqtan aıyrylyp, tek otyz jyl ótkesin ǵana týǵan topyraqqa tabany tıgen ázirbaıjandar Ýkraınanyń tý-talaqaıyn shyǵarýdy kózdeıtin Kremldi qarǵap-silep otyr.
Halyqtyń 90 paıyzy ýkraın qoǵamynyń jan jarasyn jaqsy túsinedi. Júrgen jerinde separatıstik sananyń dánegin seýip, bógde eldiń terıtorıasyn jáýkemdegisi keletin Reseıden alystaı túskendi qalaıdy.
Ýkraınanyń qazirgi kúıin Ázirbaıjan halqy sonaý 1988 jyldan kúni keshege deıin bastan ótkerip keldi. Otyz jyl boıy ishten tynýǵa, Máskeýdiń qabaǵyna qaraılaýǵa májbúr boldy. Bul iske Túrkıa kılikpegende Taýly Qarabaqtyń atajurtyna oralýy da neǵaıbyl edi...
Sóı degen Anar Valıev «resmı Baký Ýkraın jerindegi kvazıqurylymdardyń eshbirin moıyndamaıdy. Kórshi eldiń aýmaǵyna aýyz salǵan Reseıdiń saıasatyn quptamaıdy» deıdi.
Sóıte tura, Ázirbaıjan bıligi áli de bolsa, osy oıyn Kremlge ashyq aıtatyn deńgeıge jete qoıǵan joq. Baký Máskeýmen aradaǵy syılastyqqa syzat túskenin qalamaıdy. Dese de, qoǵamnyń kóńil kúıi belgili.
«Reseı Taýly Qarabaqty qaıtarý jolynda túrli tásilge barǵan, qantógisten bas tartyp, ataqonysty dıplomatıalyq jolmen qaıtarýǵa tyrysqan Ázirbaıjannyń bútkil áreketin esh ketirip otyrdy.
Ótken otyz jyl boıyna Máskeý Erevannyń qoltyǵyna sý búrkýmen keldi. Máskeýge bul kıkiljińniń asqyna túskeni, sozyla túskeni tıimdi edi. Armánnyń artynda orys turdy. Osy sebepti uzaq jyl boıy týǵan topyraǵymyzǵa orala almadyq. Ázirbaıjandardyń 90-95 paıyzy Ýkraınany qoldaıdy», – deıdi sarapshy.
...
Reseıge qatysty Bakýdiń saıasaty osy kúnge deıin Kremldiń shamyna tıetin shekten shyqqan emes. Antıreseılik saıasattyń saldary memlekettiń shańyraǵyn shaıqaltyp, jerinen aıyrylatyn jaǵdaıǵa jetkizedi. Baký muny 1992-1993 jyldary bastan ótkergen.
«Ol tustaǵy Ázirbaıjan úkimetinde ultshyldardyń úlesi basym edi. Ábilfaz Elshibeı jetekshilik etken el úkimeti «biz Batysqa bet alamyz, Reseıdiń keregi shamaly, orystyń qundylyqtaryn sypyryp-sıyryp kúresinge tastaımyz» degen uran kóterdi.
Taýly Qarabaqtan osy tusta aıyryldyq. Antıázirbaıjan saıasatyn ustanǵan Reseı Erevandy qoldap, bizdiń ásker Qarabaq úshin shaıqasta keri shegindi, eń qymbat qazynamyz – jerimizden aıyryldyq.
Keıingi basshylar Elshibeıdiń qateliginen taǵylym alyp, antıreseılik úgit-nasıhattan bas tartty. Reseıden jylystaý prosesi bappen, baıaý júrgizildi», – deıdi Valıev.
...
Búgingi kúni Baký Máskeýge jaltaqtamaıdy. Sebebi onyń Túrkıa deıtin tiregi bar. Túrikter tamyrlas ultty Reseı men Irannan tóngen qaýip-qaterden qorǵaýǵa saqadaı-saı.
Túrik faktory – Bakýdiń adymyn ashtyryp, shynaıy saıası derbestikke jetýine járdemdesken.
Ázirbaıjan Reseıge qatysty eshbir sanksıaǵa qosylmasa da, Ýkraınanyń terıtorıalyq tutastyǵyn qoldaıtynyn batyl málimdeı alady. Máskeýdiń Bakýdy qorqytyp-úrkiterlik qaýqary bolǵanmen de, onyń tasasyndaǵy Túrkıamen dúrdaraz bolǵandy qalamaıdy.
Al Taýly Qarabaq taqyrybynda birbetkeı, qatqyl pozısıa ustanady. Baký bul turǵyda Máskeýdiń bopsalaýyna kónbeıtinin ashyq ańǵartqan.
Sóı degen Anar Valıev: «atyshýly Solovevtiń ózi Ázirbaıjanǵa qarsy kelýge qaımyǵady. Qarabaq máselesin talqylaǵan Kremldiń qolshoqparlaryn bir emes, birneshe ret basyp tastadyq», – deıdi.
«Túneýkúni reseıdiń «RIA-novostı» agenttigi osy taqyrypty qaıta qopsytyp, Taýly Qarabaqty Erevanǵa qaıtarýdy kókseıtin áldebireýdiń suhbatyn jarıalady. Álgi Ázirbaıjan týraly aýyr sóz aıtypty. Separatısterdi saıratyp qoıǵan «RIA-novostıge» sol kúni sazaıyn berdik. Agenttiktiń áreketi arandatý dep baǵalanyp, Ázirbaıjan aýmaǵynda aqparat taratýy tolyqtaı buǵattaldy», – deıdi sarapshy.
...
Esterińizde bolsa, Qańtar jáne aqpan oqıǵasyna deıin eks-prezıdent Nazarbaev Ázirbaıjandy Eýrazıalyq odaqtyń qataryna ótýge úgittegen bolatyn, Bakýdi uıymnyń tolyqqandy múshesi bolmasa da, baqylaýshy retinde atsalysýǵa shaqyrǵan.
Anar Valıevtiń aıtýynsha, Nazarbaevtyń usynysyn Máskeý ilip áketip, Ázirbaıjannyń uıym qataryna ótýin tarazyǵa tartqan qyzý talqylaý júrgen.
«Biz antıreseılik ustanymdaǵy uıymdardyń qataryna qosylmaımyz, sonymen qatar «orys áleminiń» órisin keńeıtýdi kókseıtin kúmándi qurylymdardan aýasha júremiz.
Nazarbaev taqtan taımaı tura, Ázirbaıjandy Eýrazıalyq odaqtyń qataryna kirýge qolqalaǵan. Múshelikke ótý múmkin bolmasa, baqylaýshy statýsyn berýdi suraǵan. Alaıda Pýtınniń shapqynshylyǵynan keıin álgindeı áńgimeler sap tyıyldy.
Qazirgi Ázirbaıjan lıderi muqym álem teris aınalǵan Reseıdiń saıası quraly – Eýrazıalyq odaqqa ótýge talpynsa, halyq muny satqyndyq dep baǵalar edi. Kópke uzamaı, Nazarbaevtyń sońynan ilesip, oryntaǵynan aıyrylar edi.
Baký Ujymdyq qaýipsizdik uıymynan da irgesin aýlaq salǵandy jón kóredi. Armenıa bul qurylymdardyń belsendi múshesi. Erevan men Bakýdyń saıası ustanymy múlde toqaılaspaıtyny aıdan anyq.
Ázirbaıjan qoǵamy Eýrazıalyq odaqty óli týǵan joba dep esepteıdi. Bul odaqqa kirgennen opa tappaımyz. Utarymyzdan, utylarymyz kóp. Muny bılik te, halyq ta túsinip otyr. Pýtınsiz, Máskeýsiz bul uıym ertesine-aq jan tapsyrady.
Eýrazıalyq odaq jańa ǵasyrdaǵy Reseı otarshyldyǵynyń sımvoly ispettes uıym. Reseı agresıasy men ekspansıasynyń ózgergen túri. Ázirbaıjan bul odaqtan barynsha aýlaq júrgen durys dep sanaıdy», – deıdi sarapshy.
...
Valıevtiń paıymdaýynsha, eger Túrkıa qol ushyn sozbaǵanda Ázirbaıjannyń Qarabaq qaqtyǵysynda basym túsýi neǵaıbyl edi. Ankaranyń áskerı kómegi ataqonysty basqynshylardan tolyq tazartyp, Bakýge qaıtarýǵa múmkindik bergen.
Áıgili Baıraqtar, túrik áskerı elıtasynyń maıdan dalasyndaǵy tájirıbesi, urys júrgizýdegi mashyǵy, kásibıligi Ázirbaıjannyń jeńisine jol ashqan.
Qarabaq qaqtyǵysynan keıin eki el arasyndaǵy qalyptasqan qarym-qatynastar jańa deńgeıge kóterilgen.
Kúni keshege deıin Reseıdiń áskerı tehnıkasyn satyp alyp, sol arqyly Máskeýdiń kóńilin aýlap kelgen Baký Qarabaq soǵysynan keıin orystyń qarý-jaraǵynan bas tartqan.
«Orystyń qarý-jaraǵy túrik tehnologıasynyń shańyna da ilese almaıdy. Túriktiń áskerı qolbasshylary Ázirbaıjanǵa kelip, áskerimizdi jaýyngerlik ónerge baýlýda. Túrkıa men Ázirbaıjannyń áskerı oqý-jattyǵý jıyndary eshkimdi tańǵaldyrmaıtyn, daǵdyly, qalypty dúnıege aınaldy. Reseıge qaraılaıtyn, jaltaqtaıtyn jaman minezden aryldyq! NATO elderimen de áskerı jıyndardy úzbeı ótkizýdemiz.
Ázirbaıjandar men túrikter bir elden bir elge tólqujatsyz-aq qatynaı alady», – deıdi Valıev.
Sarapshynyń topshylaýynsha, munyń sońy Túrkıa men Ázirbaıjannyń áskerı-saıası hám ekonomıkalyq odaqqa birigýimen aıaqtalady. Buǵan shamamen 5-7 jyldan keıin kýá bolamyz.
Eki el arasyndaǵy shekara joıylyp, Eýroodaq ispetti birtutas aımaq qurylady.
Eki eldiń ekonomıkasy, saıası júıesi, áskerı salasy bir qazanda qaınap, Túrki odaǵyn qurýdyń alǵysharty ázirlenedi.
...
Túrik pen ázirbaıjan bir odaqqa biriger bolsa, Orta Azıadaǵy baýyrlas elder qaıtpek? Bálkim, olar da osy uıymǵa kirýge qareket qylatyn bolar?..
«Árbir ázirbaıjannyń júrek túkpirinde Orta Azıadaǵy túrki elderin bir odaqqa biriktirý týraly uly murat, asyl arman bar. Túrki odaǵy – túrki órkenıetiniń keńistigin keńeıtip, «orys álemin» tejeıtin aıbyndy kúsh bolar edi.
Alaıda, qazirgi jaǵdaıǵa shynaıy baǵa berýge tıispiz. Orta Azıa elderiniń derligi Reseıdiń ashsa alaqanynda, jumsa judyryǵynda otyr. Túrkimenstan men Ózbekstan sekildi memleketter bul odaqqa ótýge qulyqty emesteı kórinedi. Tashkenttiń mundaı uıym qurýǵa yqylas tanytqanyn estigen de, kórgen de emespiz.
Qazaqstan men Qyrǵyzstan Kremldiń ýysynda, Eýrazıalyq odaqtyń talap-sharttary Aqorda men Bishkekti shyrmap tastaǵan.
Anyǵy, Ázirbaıjannan ózge eshbir el bul odaqty qurýda aqyryna deıin kúresýge ázir emes. Muny Ankara da túsinedi. Túrikterge shamaly ýaqyt berý qajet. Asyǵystyq tanytar bolsaq, Máskeý Orta Azıada alasapyran ornatady», – deıdi sarapshy.
Ýaqyt óte kele túrik bıligi Reseıdi qos ókpeden qysyp, Orta Azıadan tyqsyra bastaıdy. Alaıda dál qazir tolyqqandy Túrki odaǵy týraly áńgime qozǵaýǵa tym erte dep paıymdaıdy ázirbaıjan saıasattanýshysy.
...
Sarapshynyń sózin túıinder bolsaq, Baký Máskeýdiń yqpalynan birtindep qutylýdy kózdeıdi. Saıası, ekonomıkalyq turǵyda Kremlge telmirgendi qalamaıdy. Áli kúnge deıin otarshyl sanadan arylmaǵan Reseımen alystan aralasyp, ımperlik pıǵyldan ada Túrkıamen odaq qurýdy armandaıdy.
«Túrkıamen áskerı-saıası odaq qurarlyq deńgeıde jetsek, saıasat pen ekonomıkadaǵy derbestigimizdi saqtar edik, ulttyq ıdentiligimiz ben bolmysymyzdy bireý-mireý otarlaıdy degen qaýipten de birjolata arylar edik», – deıdi ázirbaıjan sarapshysy.
Ázirlegen Dýman BYQAI
