Baıaǵyda aqparat quraldary buqarany memlekettiń ıgiligi úshin qandaıda bir ortaq maqsatqa baǵyttaıtyn ıdeologıalyq qural edi. Qazir jaǵdaı basqasha – bárin kórermenniń patsha kóńili sheshedi. Kórermenniń tilek-qalaýyn oryndaý telearnalardyń basty maqsatyna aınalǵan. Búginde telearnanyń baǵyt-baǵdaryn, maqsat-múddesin besikten beli shyqpaǵan balalar anyqtaıdy. Ol úshin shoý-baǵdarlamalar arqyly reıtıńti kóterý kerek. Kórermenniń oı-órisi men tanym deńgeıin kóterý isi múlde umyt qalǵan. Telearna basshylary úshin bul «Bilim jáne mádenıet» arnasynyń sharýasy bolýy múmkin. Osylaısha telearnalarymyz tutas bir býyndy saýyqshyl, bózókpe bolýǵa tárbıelep jatyrmyz. Osy topqa jatatyn jastardyń eńbek etip, bilim alýǵa qyzyǵýshylyǵy tómen. Olar kúnuzaq saýyq quryp, aýyrdyń ústi jeńildiń astymen júrýge beıil.
Bilim ordalaryndaǵy «Eki juldyz» jobasynyń ózi tárbıege qaıshy dúnıe. Baıqaýdyń sońǵy synaǵynda birneshe jup (qyz ben bala) ortaǵa shyǵyp, jerde jatqan gazetterdiń aýmaǵynan shyqpaı bıleýi shart. Ár áýen aıaqtalǵanda gazet búktele beredi. Eń sońynda jigitter qyzdardy qushaqtap, kóterip bıleıdi. Osylaısha gazettiń ústinde bir-birimen janasyp, uzaq bılegen jup jeńimpaz atanady.
Qala men aýyldaǵy bilim oshaqtaryna baryp, qandaıda bir mádenı is-sharaǵa qatyssańyz oqýshylardyń KVN oınap, aıtysyp jatqanynyń ústinen túsesiz. Qazir KVN-daǵy ázilder, aıtystaǵy orynsyz syndar mádenıettiń ólshemine aınalǵan. Keıbir aýdan ákimderi mádenıet úılerin kúrdeli jóndeýden ótkizgennen góri KVN komandasyn ustaǵandy jón kóredi. Ákimdikterdi bylaı qoıyp, qazir ár mekteptiń óziniń KVN komandasy bar. Olar qysy-jazy el aralap, arzan ázilderin aıtyp júrdi. Sonda olar qaı ýaqytta sabaq oqıdy? Túsiniksiz. Eń ókinishtisi, mektep dırektorlarynan «oqýshylardyń tárbıe jumysy qalaı júrip jatyr?», – dep suraı qalsańyz:
– Mektep qabyrǵasynan qurylǵan «Qısyqbaı» degen KVN komandamyz aýdandyq, respýblıkalyq jarystarǵa qatysyp, júldedi oryndarǵa ıe boldy, – dep dırektor jorǵalaı jóneledi. Budan keıin «Eki juldyz» jobasy boıynsha saıys ótkizip, úzdik juptardy anyqtaǵandaryn maqtanyshpen eske alatynyn qaıtesiń. Bilim ordalaryndaǵy «Eki juldyz» jobasynyń ózi tárbıege qaıshy dúnıe. Baıqaýdyń sońǵy synaǵynda birneshe jup (qyz ben bala) ortaǵa shyǵyp, jerde jatqan gazetterdiń aýmaǵynan shyqpaı bıleýi shart. Ár áýen aıaqtalǵanda gazet búktele beredi. Eń sońynda jigitter qyzdardy qushaqtap, kóterip bıleıdi. Osylaısha gazettiń ústinde bir-birimen janasyp, uzaq bılegen jup jeńimpaz atanady. Mundaıda ysqyryq, aıǵaı shý mektepti jaryp jibere jazdaıdy («qyzýqandy «pýblıkany» mektep qabyrǵasynan daıyndap jatqanymyzdy baıqaǵan shyǵarsyz). Muny kórgende ózińdi túngi klýbtardaǵy keshterde júrgendeı sezinesiń. Keıbir qyz balalar qysylyp, bıden bas tartýǵa oqtalsa, uldar jaǵy órshelene túsedi. Gazet ústinde bılegen eki jas qara terge malshynady. Budan keıin jeńimpazdardy marapattaý sharasy bastaldy. Sońynda mektep ishindegi qurmet taqtasyndaǵy «Bizdiń maqtanyshtarmyz» degen jerge juldyzdy juptyń saıys kezindegi fotosy bir jyl boıy ilýli turady. Al osydan tárbıege qatysty bir jaıtty taýyp kórińizshi? Eshteńe joq. Qaıta keri tárbıe berý múmkin. Besikten beli shyqpaǵan jastardy jynystyq qatynastarǵa ıtermelep ne tabamyz. Bul endi «Eki juldyz» jobasynyń bilim berý salasyndaǵy jetilgen túri.
Jalpy saýyqtyq baǵdarlamadan memleketke qandaıda bir kelip, ketetin paıdasy bar ma? Bireýler aıtýy múmkin «KVN-shık jigitterimiz TMD elderi arasynda kók baıraǵymyzdy kóterip shyǵyp, elimizdi álemge tanytyp júr» dep. Osy KVN-shıkter syrt elderge Qazaqstandy keleke etken ázilderimen memleketimizdi tanytpaı-aq qoısynshy.
Aqyry aıttyq qoı… Endeshe, myna bir máseleni de aıta keteıik. Osydan birshama ýaqyt buryn Reseıdiń áıgili estrada juldyzy Janna Frıske óte qaterli dertke shaldyǵyp, Qazaqstanda emdeletini jaıyndaǵy aqparat taraǵanda shoý-baǵdarlamadan kóz almaıtyn saýyqshyl kórermender: «Qazaqstanda mundaı bilikti mamandar bar ma?» dep áleýmettik jelide bir-birinen suraý salǵany esimde. Sol kezde «Ulttyq medısınalyq holdıń» AQ basqarma tóraǵasy Álibek Kennet: «Janna Frıskeniń týysqandary bizde jasalǵan tehnologıalar boıynsha em alý múmkindigi jaıly surady. Ánshiniń jaǵdaıy óte aýyr. Ol ólim aldynda. Biraq biz ony ákelse, kómektesýge daıynbyz. Jarnamalamaı-aq qoıaıyq, biraq onyń betin beri qarata alatyn múmkindik bizde ǵana bar», – degende qarapaıym kópshiliktiń qatarynda otyrǵan men de sene almadym. «Bizde qaterli derttiń betin qaıtaratyn bilikti maman men zamanýı tehnologıa bar ma? Otandyq medısına osylaı qaryshtap damyp ketti me? Ony nege telearnalarymyz nasıhattamaıdy?», – degen sansyz suraqtar árqaıysymyzdyń sanamyzdy sharlaǵany anyq. Osylaı ishteı oıladyq ta qoıdyq. Telearnalardyń jańalyqtar bólimderi jalań sóz ben pafosqa toly sújetterin bergen boldy. Qazaqstandyq mamandardyń qalaı kómektesetini jaıynda jýrnalısik zertteý uıymdastyryp, otandyq medısınanyń jetistigin taldap-tarazylaǵan telearnany baıqamadyq. Osylaısha birinshi kezekte bizder bilikti mamandarymyzǵa senimsizdik tanyttyq. Budan keıin shópti de, shóńgeni de sensasıalyq jańalyqqa aınaldyryp jiberetin Reseıdiń aqparat quraldary «qazaqstandyq mamandar Janna qyzǵa kómektesýi múmkin emes» degan aqparatty birinen soń birin taratyp, qarapaıym kópshiliktiń qazaq medısınasyna degen senimin bir jolata qurtty. Al otandyq telearnalar bolsa, bul máseleni jabýly qazan kúıinde qaldyryp, «qyzyqty» shoý-baǵdarlamalaryn jalǵastyra berdi. Qazir saýyqshyl kórermenderimiz KVN-shıkterdiń orynsyz áziline eki ezýi qulaǵyna jetkenshe kúlip jatyr. Qashanǵy kúler ekenbiz….
Nurlan JUMAHAN.
