Bizder ekonomıkany damytý týrasynda qyzyl keńirdek bolyp jıi aıtysamyz. Ekonomıkany damytý úshin ne isteý kerek? Investısıa qajet. Oǵan daýymyz joq. Móldirlik qajet. Bul da durys. Arnaıy damý baǵdarlamalarynyń bolýy tıis. Qudaıǵa shúkir, aımaqtyq, respýblıkalyq, salalyq damý baǵdarlamalarynan kende emespiz. Inovasıaǵa ıek artqan ekonomıkany qurýǵa eń birinshi kezekte bilikti maman qajet. Mamandy bizge eshkim syrttan ákelip bermeıdi. Bilikti maman qazaq topyraǵynda paıda bolýy kerek. Qazirgi tańda «Kásipqor» holdıńi kásiptik-tehnıkalyq mamandardy daıyndaýǵa den qoıyp otyr. Holdıń aımaqtarda orta deńgeıli mamandar daıarlaıtyn kásiptik bilim beretin orta býyndy oqý oryndaryn quryp jatyr. Taıaýda «Kásipqor» holdıńine qarasty Atyraýdaǵy «ARES Petrotechnic joǵary tehnıkalyq mektebiniń dırektory Ermek Kúzenbaev myrzamen tildesip, kásipqoı mamandardy qalaı daıarlap jatqandaryn jiliktep aıtyp berdi.
– Ermek myrza, ekonomıkanyń qozǵaýshy kúshi – kásiptik mamandar ekenine sońǵy kezderi kózimiz jete túskendeı... Qalaı oılaısyz, qoǵamdyq ómirimizde kásiptik bilim beretin oqý oryndary óziniń ornyn aıqyndaı aldy ma?
– Ekonomıkasy qarqyndy damyǵan kez kelgen kásiptik bilim berý isine jete kóńil bólinedi. Óıtkeni kásiptik bilim alǵan mamandar erteńgi kúnniń ekonomıkaǵa qyzmet etip, eldiń áleýetin arttyrady. Qazirgi tańda Qazaqstan kásiptik bilimniń el ekonomıkasynda alatyn ornyn túsinip, bul baǵytta jumystar qolǵa alynýda. Biraq kásiptik bilim berý salasyn órkendetý úshin áli talaı joldy júrip ótýimiz kerek. Siz «kásiptik bilim qoǵamdaǵy ornyn aıqyndady ma?» dep suraq qoıyp otyrsyz. Suraǵyńyz óte oryndy. Menińshe, qazir jastardyń bári kásiptik bilimnen góri joǵary bilim alǵandy jón sanaıdy. Olar kásiptik bilim alyp, erteńgi kúni jumysqa turyp ketetinine senbeıdi. Árıne, jastardyń bolashaǵyna alańdaýy oryndy. Menińshe, jastardyń arasyndaǵy osyndaı stereotıpti buzý úshin jergilikti jerdegi kásiptik bilim berý mekemeleriniń bedelin kóterýimiz kerek. Bul baǵytta «Kásipqor» holdıńi kóptegen jumystar atqarýda. Qajyrly jumystardyń arqasynda qazir holdıńtiń kásiptik bilim beretin oqý oryndaryna túsýge yqylasy aýǵan jastardyń qatary jyl saıyn artyp keledi.
Kásiptik bilimniń qoǵamdaǵy ornyna qatysty suraǵyńyzǵa taǵy da myna bir máseleni aıta ketýi kerek dep esepteımin. Búginde ekonomıkany órkendetý úshin qabyldanǵan ındýstrıaldy-ınnovasıalyq baǵdarlamany iske asyrý úshin júzdegen, myńdaǵan kásiptik-tehnıkalyq mamandar qajet. Osy bir jaıttan-aq qazirgi tańda elimiz úshin orta býyndy kásiptik mamandardyń qanshalyqty qajet ekenin ańǵarýǵa bolady.
– Orta býyndy bilikti maman qoǵamdyq ómirimizde qanshalyqty mańyzǵa ıe ekenine kóz jetkizdik. Mundaı mamandardy kóptep daıarlaý úshin ne isteýimiz kerek?
– Bul úshin kásiptik-tehnıkalyq bilim beretin oqý oryndarynyń deńgeıin kóterip, halyqaralyq standarttarǵa sáıkes jumys isteýin qadaǵalaǵan jón. Táýelsizdik jyldary elimizge shetelden kóptegen ınvestorlar kelip, qarjy quıyp, jumys istedi. Olar áli de tabysty jumys isteýde. Investorlar elimizge tek qana aqsha ákelgen joq. Sonymen qatar olar ózderimen birge zamanaýı tehnologıalardy da ákeldi. Endi bizder ınvestorlar ákelgen tehnologıalardyń tilin biletin bilikti mamandar daıarlaýǵa kúsh salýymyz kerek. Ókinishke oraı, toqyraý jyldary túrli qıynshylyqtar etekten tartyp, kásiptik bilim berý uıymdarynyń zaman talabyna saı jumys isteýi úshin múmkindik bermedi. Qazir toqyraý jyldary ketken kemshilikter shetinen joıylyp keledi. Kez kelgen oqý orny jumys berýshimen tize qosa otyryp, maman daıyndaýǵa basa mán berip otyr. Bilikti mamandardy kóptep daıarlaý úshin oqý oryndarymyz zaman kóshinen qalmaı jumys isteýi kerek dep esepteımin. Sol kezde barlyq másele ózdiginen sheshimin tabady.
– Búginde «ARES Petrotechnic» joǵary mektebi munaı-gaz salasyna qajetti mamandar daıarlaıtyn elimizdegi jetekshi oqý ornyna aınalyp otyr. Qazir qansha mamandyq boıynsha jastardy mamandandyryp jatyrsyzdar?
– Bizdiń mektep munaı-gaz salasyna qajet úsh mamandyqty daıyndaýda. Mamandyqtar – Ken oryndaryn paıdalaný, Baqylaý, ólsheý qurylǵylary jáne avtomatıka, Munaı-gaz óndirý tehnologıasy dep atalady. Bul elimizdegi munaı-gaz óndirisi úshin asa qajet mamandyqtar. Stýdentter túske deıin mektepte alǵan bilimin tústen keıin óndiriste qalaı iske asatynyn naqty is júzinde synaqtan ótkize alady. Túlekterimizdiń óndiristik tájirıbeden munaı kompanıalary men ózimizdiń óndiristik is-tájirıbelik bazada ótýine barlyq jaǵdaı qarastyrylǵan.
– Óndiristik is-tájirıbelik bazalaryńyz zaman talabyna saı jaraqtanǵan ba?
– Árıne. Óndiristik is-tájirıbelik bazamyzda munaı-gaz óndirisiniń sońǵy úlgidegi qural-jabdyqtary ornatylǵan. Bir sózben aıtqanda sheberhanamyzda biligin shyńdaǵan jastar naqty óndiriste qalaı jumys isteıtinin kózben kórip, kóńilge túıip shyǵady.
– Munaıly ólke Atyraýdaǵy munaı kompanıalarymen baılanystaryńyz jolǵa qoıylǵan ba?
– Atyraýdy bylaı qoıǵanda, jalpy Qazaqstandaǵy iri munaı kompanıalarymen tyǵyz áriptestik qarym-qatynas ornatqanbyz. Osy rette myna bir máseleni aıta ketýdiń máni zor dep esepteımin. Mektebimizdiń ishinen Indýstrıaldyq keńes qurylǵan. Kóptegen munaı kompanıalary osy keńestiń belsendi múshesi.
Búginde óndiristik tehnologıalar jyl ótken saıyn damyp, ózgerip jatatynyn ózderińiz bilesizder. Zaman talabyna saı maman daıarlaý úshin ózimizdiń modýldyq baǵdarlamalarymyzdy osy keńestiń talqysyna salyp, sodan keıin ǵana qabyldaımyz. Indýstrıaldyq keńestiń ókilderi modýldyq oqý baǵdarlamasymen muqıat tanysyp, ózderiniń usynystaryn aıtady. Budan keıin bizder usynystardy basshylyqqa alyp, modýldyq baǵdarlamalardy qaıtadan daıyndap, sol baǵytta maman daıarlaýǵa kirisemiz. Bizdiń modýldyq oqý baǵdarlamamyz qatyp qalǵan standarttarmen shatastyrýǵa bolmaıdy. Eger óndiristik tehnologıada qandaıda bir ózgerister oryn alsa, Idýstrıaldyq keńestiń múshelerimen keńesip, tıisti ózgeristi engizemiz. Osylaısha modýldyq baǵdarlamalarymyzdy ózgertip, ózimizdiń bilim berý isiniń mańyzdylyǵyn udaıy saqtap otyramyz.
Budan basqa skrınıngtik júıe boıynsha stýdentterimizdi munaı kompanıalarynda testileý men áńgimelesýden ótkizemiz. Bul óz kezeginde stýdentterimizdiń bolashaqta jumys berýshilerimen qalaı sóılesý kerektigin úırenip, ondaǵy jaǵdaımen kúniburyn tanysýyna múmkindik týǵyzady. Skrınıngtik júıe boıynsha synaq aıaqtalǵannan keıin jumys berýshiler stýdentterdiń bilimi men biligi jaıynda óziniń qorytyndylaryn joldaıdy. Biz úshin bul qorytyndylardyń mańyzy zor. Óıtkeni osy synaq arqyly zaman talabyna saı qanshalyqty maman daıyndap jatqanymyzdy anyqtaı alamyz.
– Estýimizshe, túlekterińiz aǵylshyn tilinde bilim alady ǵoı.
– Iá. Sabaqtar aǵylshyn tilinde júrgiziledi. Búginde elimizde jumys istep jatqan kompanıalar jumys barysynda aǵylshyn tilin qoldanady. Jastardyń aǵylshyn tilin jetik bilýi jumysqa tez turyp ketýine jol ashady. Sonymen qatar bizdiń mektepti támamdaǵan jastarǵa qazaqstandyq dıplommen qatar, halyqaralyq úlgidegi dıplomǵa ıe bolyp, syrt elderde jumys isteı alatyn bilikti maman bolyp shyǵady. Alǵashqy túlekterimizdi aldymyzdaǵy jyly qanattandyrmaqshymyz.
– Túlekterińizge aǵylshyn tilinde zamanaýı tehnologıalardyń tilin úıretýge tyrysady ekensizder. Bilikti maman daıarlaıtyn ozyq oıly ustazdar máselesi qalaı sheshilýde. Ustazdardy syrttan shaqyrasyzdar ma?
– Suraǵyńyz oryndy. Bizder bilim berý salasynda Kanadanyń «Saıt polıtehnık» ınstıtýtymen áriptestik qarym-qatynas ornatqanbyz. Bul oqý oryn munaı-gaz salasynda alpaýyt sanalatyn «ExxonMobil», «Shevron» syndy iri kompanıalarǵa maman daıarlap, aty álemge jaıylǵan.
Búginde Kanadadan kelgen 21 nusqaýshy sabaq berýde. Olarǵa jergilikti eki muǵalimnen bekitilgen. Ózimizdiń muǵalimder ázirge taǵylymdamadan ótýshiler bolyp sanalady. Olar ózderiniń mamandyqtary boıynsha óziniń oqý josparyn, oqý-ádistemelik quraldaryn jasaıdy. Buǵan qosa, Kanadaǵa baryp biliktilik kýrstarynan ótip keldi. Munda kelgende de biliktilik kýrstarynan ótip otyrady. Osylaısha taǵylymdamadan ótý baǵdarlamasynan ótkennen keıin baryp muǵalim mártebesine ıe bolady. Búginde jergilikti 8 muǵalim osy mártebeni ıelenip, óz betterimen sheteldik ınstrýktorlarsyz sabaq berip jatyr. Jalpy, osylaısha eki-úsh jyl kóleminde sheteldik muǵalimderdi tolyq jergilikti mamandarmen almastyramyz degen josparymyz bar. Sheteldik nusqaýshylar qasyndaǵy jergilikti eki taǵylymdamadan ótýshi ári ketse úsh jyl kóleminde barlyq taǵylymdamadan ótip, sheteldikterdiń deńgeıine kóterilýi tıis.
Áńgimelesken Nurlan JUMAHAN
