Ótken aptada baspasózde kásipker Qonaı Masıphannyń Bas prokýror Jaqyp Asanovqa jazǵan Ashyq haty jarıalandy. Kásipker hatynda Asqar Týtýbaev (Taldyqorǵan qalasy ákiminiń orynbasary) pen onyń inisi Baqytbek Týtýbaevtan qysym kórip otyrǵanyn jazyp, Bas prokýrordan arasha suraǵan. 10 naýryz kúni osy iske qatysty alǵashqy sot otyrysy ótti. Osy sotqa naqtyly mán-jaıdy bilmekke bir top jýrnalıs barǵan edi. Biraq Týtýbaev pen onyń qorǵaýshylary jýrnalıserdiń sot otyrysyna qatysýyna qarsy boldy. Olar jýrnalıserge osy másele tóńireginde pikir bildirýden qashyp, «Ashyq hat jarıalanǵan saıttardy japtyryp tastaımyz» dep te shúılikti. Biz sottan keıin hat ıesimen jolyǵyp, máseleniń mán-jaıyn tereńirek bilmekke tyrysyp kórdik. Eger ekinshi tarap dál osyndaı suhbat berýge keliser bolsa, olardyń da ýájin tyńdaýǵa ázirmiz. Kelesi sot otyrysy 15 naýryz kúni İle aýdandyq sotynda ótedi.
[caption id="attachment_24630" align="alignleft" width="275"]
Asqar Týtýbaev[/caption]
– Qonaı Masıphan myrza, Sizdiń QR Bas Prokýrory Jaqyp Asanovqa jazǵan Ashyq hatyńyzdy oqydyq. Oqıǵanyń mán-jaıymen jitirek tanysý úshin ózińizden suhbat alǵandy jón sanap otyrmyz. Bizge naqtyly bolǵan jaıdy egjeı-tegjeıli baıandap berseńiz jón bolar edi.
– Bul oqıǵanyń bastalǵanyna 10 jyl boldy. Sońǵy eki jyl boıy tergeý men sot arasynda salpańdaýmen kelemin. Talaıǵa úmit arttym. Keıbir belgili tulǵalardyń ózi «bárin ádildikke jetkizbeı tynbaımyz» dep ýáde berdi... Biraq, kóbiniń oılaǵany meniń ádildikke jetýim emes, ózderiniń qý qulqyny ekenin kesh ańǵardym. Aqsha, aqsha, taǵy da aqsha kerek... Solarǵa senem dep, onsyzda shamaly qarjymdy túgettim. Aqyry, amaldyń joqtyǵynan baspasózge júginýge týra keldi. Sondyqtan qandaı suraq bolsa da jaýap berýge ázirmin.
– Qazaqstanǵa qashan, ne maqsatpen keldińiz?
– 2004 jyly keldim. Maqsatym tarıhı otanymdy kórý, múmkin bolsa osynda qalý, adal eńbegimmen ómir súrý edi.
– Estýimizshe, ol jaqta belgili kásipker atanypsyz. Bul jaqqa kelgen soń da bıznespen aınalystyńyz ba?
– 2000 jyldan bastap jeke kásippen aınalystym. Oǵan deıin mýzykant maman retinde qyzmet atqarǵam. Atamekenge kóship kelgende de kásipkerlikti tastaǵam joq. Qaıta jańa múmkindikter ashyldy. Eki el arasyndaǵy saýdaǵa birden aralasyp kettim. Odan buryn Úrimji qalasyna baryp, saýda istegen biraz kisilermen de tanysyp úlgergen edim. Bul jaqqa kelgen soń olarmen etene aralasa bastadym.
– Qytaıda júrgende qaıyrymdylyq sharalaryn qolǵa alypty, el-jurtqa kómektesipti deıdi keıbir tanystaryńyz. Ras pa?
– İstegen azyn-aýlaq sharýany aıtyp maqtanǵym kelmeıdi. Men sózge shorqaq janmyn. Ózimniń týǵan jerim Kúnes aýdany Aqqoı aýylynan meshit saldyrdym. Óner juldyzdaryna, sportshylarǵa da qolymnan kelgen kómekti aıaǵam joq. Osy jaqtaǵy belgili sport mamandary men kómekke zárý jandarǵa da shama-sharqymsha qarjylaı kómekteskenmin. Onyń bárin aıtyp jatýdyń reti joq shyǵar.
– Ashyq hatyńyzda aty atalǵan Asqar Týtýbaevpen qaı kezde tanystyńyz?
– Umytpasam, 2003 jyly bolsa kerek. Asqar Úrimjide júr eken. Saýda jasaıdy. Sol kezde tanystym.
– 2004 jyly elge kelgen soń Asqar Týtýbaevpen keziktińiz be?
– Iá, ol maǵan birigip kirpish zaýyt ashsaq degen usynys jasady. Men birden kelistim. Kirpish zaýytynyń búkil tehnıkasyn alyp keldim. Zaýytty qurastyratyn, júrgizetin mamandardy da shaqyryp, iske qosylǵanǵa deıingi barlyq sharýalardy oıdaǵydaı istedim.
– Zaýyttyń qarjysyn kim shyǵardy?
– Negizgi bóligin Asqar Týtýbaev shyǵardy. Men sol jyly 3 zaýyt ákeldim. Shamalǵannan da kirpish zaýytyn qurdyq. Qalǵan ekeýine Asqardyń qatysy joq.
– Zaýytta úlesińiz boldy ma?
– Aýyzsha kelisim boıynsha túsken paıdanyń belgili bir bóligin beretin bolyp ýáde etken. 2006 jyly zaýytty basybútin Asqardyń ózi aldy.
– Osy kezde renish bolǵan joq pa?
– Azdaǵan renish boldy. Biraq úlken daý-damaı, birimizdi birimiz qaralaý bolmady.
– Asqar Týtýbaevpen odan keıin de aralasyp turdyńyz ba?
– Iá. Men Asqar arqyly onyń aınalasynyń bárimen aralastym desem de bolady. Úrimjige onyń dostary, tanystary barsa, meni izdeıtin. Keıbiri bıznespen, endi biri jeke sharýalarymen barady.
[caption id="attachment_24634" align="alignright" width="308"]
Baqytbek Týtýbaev[/caption]
– Baqytbek Týtýbaevty burynnan tanısyz ba?
– Ol Asqardyń týǵan inisi. Men Asqarmen jaqsy aralasqandyqtan, ony da tanımyn. Úrimjige saýda jasap baryp júretin. Ekeýara aralastyǵymyz kóp bolǵan joq.
– Sizdiń basyńyzdy daýǵa qaldyrǵan másele 2007 jyly Qytaıdan sement ákelýge alǵan 60 000 AQSH dollary eken. Ony kimnen aldyńyz?
– 2007 jyldyń jaz kezi bolatyn. Asqar habarlasyp, osynsha qarjyǵa sement ákelip berýimdi surady. Men kelistim. Aqshany Asqardyń qolynan aldym.
– Sizdiń ústińizden aryz bergen Baqytbek Týtýbaev eken. Onyń sózinshe, Sizge aqshany Baqytbek beripti. Solaı ma?
– Joq. Aqshany Asqardan aldym. Ortamyzda eshkim bolmady. Eger men aqshany Baqytbekten alǵan bolsam, 2009 jyly jazǵan qolhatymda nege aqshany Asqardan aldym dep kórsettim? Menińshe, Asqar Týtýbaev qazir memlekettik qyzmetker bolǵandyqtan, inisi arqyly meni sotqa berip otyr.
– Aqshany alypsyz. Ony moıyndap otyrsyz. Endeshe, bul daý qaıdan týyndady?
– Aqshany alǵan soń 20 kún óter-ótpesten Asqar habarlasyp, sementtiń arzandap ketti, sement kerek emes, aqshany dereý qaıtar dep buıryq berdi. Men ol kezde sementtiń aqshasyn zaýytqa tólep, vagonǵa zakaz berip qoıǵan edim. Ol aqshany qaıtarý qıyn ekenin aıttym. Ol kónbedi. Osydan renish bastaldy.
– 2009 jyly inisi Baqytbekke aǵasy Asqardan alǵan 60 myń dollardy eki bólip qaıtaryp berýge kelisetinińizdi aıtyp, qolhat jazyp beripsiz. Nege bul aqshany ýaqtyly qaıtarmadyńyz?
– Shynymdy aıtsam, dál sol 2008 jyl meniń qaryzdy qaıtarýǵa múmkindigim bolmady. Onyń ústine olardyń aıǵaı-attany da jynyma tıdi. Ereges boldy...
– Qolhat bergen kezde Baqytbek Týtýbaev ózi jalǵyz boldy ma?
– Joq. Qasynda belgili bir adamdar boldy...
– Aqshany aıtqan ýaqytyńyzda qaıtardyńyz ba?
– Aıtqan ýaqytymnan buryn qaıtardym. Úsharaldyq Baha degen jigit bar edi. Osyndaı sharýalardy bitiretin. Yqpaldy jigit. Sol bir kúni habarlasyp, ózine Asqardyń jigitteri kelgenin, qaryz aqshasyn qaıtaryp berýdi tezdetýimdi surady. Men Qytaıdaǵy Altaı aımaǵy Jemeneı aýdanynda júrgem. Bir aptadan keıin Úrimjige barǵanda beretinimdi aıttym. Týra bir apta ótkende ol habarlasty. Men aqshanyń daıyn ekenin jetkizdim. Úsh jigit jıppen kelip alyp ketti. Olardyń aty-jónin de suramappyn. Bahaǵa habarlasyp, kelgen jigitterge aqshany tolyq bergenimdi aıttym. Ol osymen Asqar Týtýbaevtyń máselesi sheshilgenin jetkizdi. Dál sol kezde Asqarǵa telefon shalyp, aqshany Bahanyń jigitteri alyp ketkenin habarlaǵam.
– Qolhatty nege qaıtaryp almadyńyz?
– Ańǵaldyǵym, sengishtigimniń kesiri. Ol kezdegi saýdanyń kóbi zańsyz jasalýshy edi. Birimizden birimiz aqshany qolhatsyz alyp, ýaqtyly qaıtaryp júre beretinbiz. Sondaı-aq, Baha sózinde turatyn azamat edi. Ol aralasqan sharýa bulaı ýshyǵady dep oılaǵan joqpyn. Asqar ekeýmiz odan buryn da talaı aqsha alyp, aqsha beriskenbiz. Alǵan aqshasyn almadym dep aıtady degen oı úsh uıyqtasam túsime kirmedi.
Aıtpaqshy, ol qolhat latynsha «jańasha árippen» jazylǵan. Qytaıda 1970 jyldary latyn alfavıtimen jazatynbyz. Mektepti sol jazýmen bitirgem. Men sol qariptermen Asqardan sement jetkizip berý úshin 60 myń dollar alǵanym ras. Ol aqshany endi mynsha ýaqytta qaıtaryp beremin degen negizde qolhat berdim. Eger Baqytbekten alǵan bolsam, onda sol joly menen qolhatty nege óz atyna jazdyrmady? Osydan-aq bul daý Asqar ekeýmizdiń aramyzdaǵy kıkiljiń ekenin áıgilep turǵan joq pa?
– Úsharaldyq Bahany burynnan tanýshy ma edińiz?
– 2008 jyly tanysqam. Ýádesinde turatyn, aınalasyna eki sóılemeıtin jigitterdi toptastyrǵan azamat edi.
– Al bul daý qaıtadan qaı jyly bastaldy?
– 2015 jyly 15 sáýirde Almatydaǵy «Aport» saýda ortalyǵyna barǵanmyn. Sol jerde meni polısıalar ustap áketti. Ne boldy desem, eshteńe aıtpaıdy. Eń sońynda GRES-tegi (İle aýdany) polısıa bólimshesine alyp keldi. Sol kezde Baqytbek Týtýbaevty kórdim. Ol «Sen maǵan qaryzsyń. Osy ketkeniń ketken. Seni túrmeden eshkim qutqara almaıdy» dep aıǵaıǵa basty. Sonda úsh kún tergeýde otyrdym. Olar meniń 2009 jyly bergen qolhatym negizinde ústimnen aryz jazypty. Baqytbek Týtýbaev tergeýshiniń kózinshe meni uryp-soǵyp, 92 myń dollarǵa qaryzbyn dep qolhat jazyp ber dedi. Amalsyz sonyń aıtýy boıynsha jazyp berdim. Úsh kúnnen soń kepildikke minip júrgen jıp mashınamdy jáne qytaı pasportyn qoıyp bosap shyqtym. Sodan beri eki jyl ótti. Tergeýden keıin is sotqa jetti.
– Baqytbek Týtýbaevtyń urǵany shyn ba?
– Shyn. Tergeýshiniń kózinshe urdy.
– Tergeýshi eshteńe demedi me?
– Joq. Qarap otyrdy. Jalpy, tergeý birjaqty júrdi. Týtýbaevtar ne aıtsa, meni soǵan kóndirýge tyrysty.
– Advokat jaldadyńyz ba?
– Tanystar arqyly bir advokat taptyq. Ol orystildi boldy. Tergeýshi de orystildi. Olardyń sózin aýdarmashy arqyly bilip otyrdym. Sol tergeý kezinde bura tartý, maǵan túsiniksiz jaıttar óte kóp boldy.
– Eger tergeý kezinde urǵan bolsa, kepilmen bosaǵan soń nege emhanaǵa qaralyp, spravka almadyńyz?
– Aqyl kórsetetin eshkim bolmady. Men bul jaqtyń zańynan beıhabarmyn. Onyń ústine, shynymdy aıtaıyn, esim shyǵyp ketti.
– Siz áli Qytaı azamatysyz ba?
– Iá. Yqtıar hat alǵamyn. Otbasym, bala-shaǵam Qytaıda turady. Eki jyl boldy, ol jaqqa bara alǵam joq.
– Tergeý kezinde taǵy 3 aryz túsipti ústińizden. Olardy tanısyz ba?
– Shahanova esimdi kisini tanıtynmyn. Elge tanymal aqyn Muhtar Shahanovtyń áıeli. Qytaıǵa baryp, saýda jasap júretin. Ol meniń ústimnen 2008 jyly Qonaı menen 5 myń dollar qaryz alyp, qaıtarmaı ketti depti. Sol kezde tergeýshilerge aıtyp túsindire almadym, men 2008 jyly pasportymnyń jaramdylyq merzimi bitip, Qytaıda júrdim. Qazaqstanǵa kelgem joq. Al Shahanovany talaı kútip alyp edim. 2015 jyly aýyryp jatyr degendi estip, kóńilin surap ta barǵanbyz. Qalbalaqtap, rahmetin aıtyp qalǵan. Kóp ótpeı meniń ústimnen aryz joldapty. Týtýbaevtar áýleti birin biri jaqsy tanıdy...
Ekinshi aryzdanýshy Sabılá Bekmuhambetovadan men 2007 jyly 7 aıdyń 10 kúni 40 myń dollar qaryz alyp, qaıtarmappyn. Onyń sózinshe, bul aqshany onyń kúıeýi Erjan Astanadan telefon shalyp, Qonaıǵa ber depti. Eshqandaı qolhatsyz men 40 myń dollardy alyppyn da, sol kúıi habar-osharsyz ketippin.
– Erjandy tanýshy ma edińiz?
– Asqar arqyly tanysqam. Jaqsy jigit edi. Qytaıǵa barǵan saparynda ishki Qytaıdy aralatyp, shyǵaryp salǵanmyn. Biraq ol bıznesmen emes edi. Ekeýmizdiń aramyzda eshqandaı saýdalyq qarym-qatynas bolǵan emes. Shynymdy aıtaıyn, onyń eki-úsh áıeli boldy. Almatyda júrgende úıine shaqyrǵan. Barǵanym ras. Biraq aqı áıeliniń úıine barǵanymdy bilmeımin. Myna Sabılá onyń qaı áıeli ekeni esimde joq. Tipti, túrin de tanymaımyn. Erjan 2007 jyly qaıtys bolyp ketipti.
– Úshinshi aryzdanýshy kim?
– Asqar Joltabarov degen azamat. 2007 jyly men odan 82 myń dollar aqsha alyp, oǵan sement jibergem. Ol aqshany Úrimjige Nurbol esimdi jigit maǵan aparyp bergen. Men ýádeli ýaqytta 6 vagon sement jetkizip jáne asqan qarjysyn (20 myń dollar) qaıtaryp bergemin. Ol bolsa maǵan 2 vagon sement, 15 myń dollar ǵana berdi dep, taǵy 49 myń dollar surap otyr.
– Bul azamatty qaıdan tanısyz?
– Asqardyń tanystary arqyly tanysqam. Shynymdy aıtaıyn, ol kezde bári Qytaıdan taýar aldyryp, bıznes jasap jatqan kez. Bireýmen tanyssań, ekinshi bireý jolyǵatyn. Tanystardyń tanystary arqyly saýda jasaǵan kezimiz kóp boldy.
– Bulardyń qolynda qolhat bar ma?
– 2015 jyly úsh kún abaqtyda otyryp shyqqan soń zar eńirep Nurbol degen jigit habarlasty. Jolyqtyq. Maǵan Joltabarovtyń aqshasyn Úrimjige jetkizgen jigit. Óziniń 4 balasy bar ekenin, aqshanyń ıesi qysym jasap jatqanyn aıtyp, maǵan sol aqshany tapsyryp aldym dep qolhat jazyp berseńiz dep jalyndy. Aqshany sol jigittiń qolynan alǵanym shyn. Biraq oǵan taýaryn jáne artylǵan aqshasyn jibergem. Ana jigitke janym ashyp aqshany sol jigit arqyly alǵanymdy jazyp berdim. 2015 jyly. Qolhattyń qaı kezde jazylǵany kórsetilgen.
– Basyńyzǵa aýyr is túskenin bile tura nege olaı jasadyńyz?
– Ádildik bar dep oıladym. Úrimjiden sementke sol jyly tólegen aqshamnyń túbirtegi bar. Olar eki vagon dep otyr. Meniń 6 vagon jibergenim shyndyq. Shyn tekserse, ol shyǵady.
Keıde sol qolhatty nege jazyp berdim dep ókinemin. Meniń elge janym ashyǵanymen, olardyń maǵan jany ashyp otyrǵan joq.
– Eger jazyqsyz bolsańyz, bular nege Sizdiń ústińizden aryz berdi?
– 2015 jyly men ustalǵan soń 3 kún ótpeı bular da aryz berip úlgeripti. Birinen biri estidik deıdi...
– Sonda bul ádeıi qurastyrylǵan senarı degińiz kele me?
– Solaı demeske lajym joq. Meni aýyr qylmysker, talaı jurtty san soqtyrǵan alaıaq etip kórsetkisi keledi.
– 2009 jyldan keıin Qazaqstanǵa keldińiz be?
– 2009-2015 jyldar aralyǵynda jylyna 100 ret kelip-ketken kezderim boldy. Ken óndirisimen aınalystym. Qytaıdan ınvestor ákelip, altyn ken óndiretin zaýyt qurýdy qolǵa alǵanbyz. Amal neshik, myna is qozǵalǵan soń ınvestorlar qaıtyp ketti. Óz basym tatada qaldy. Osy istiń saldarynan «Ulytaý», TOO «KNK servıs» degen eki kompanıaǵa buǵaý salyndy. Ekeýiniń de negizgi aksıoneri men edim. Bul kompanıalardy qurý, jumys bastaýǵa daıyndyq kezindegi mıllıondaǵan aqshamnyń jelge ushqanyn aıtpaı-aq qoıaıyn, ken óndiretin aýmaqty memleketten alǵanmyn. Zańdy túrde. Eki jyl ishinde zaýyt qurylyp, jumys bastamaǵandyqtan, ony da memleket qaıtaryp aldy.
– 2009-2015 jyldary Qazaqstanǵa kirip-shyǵyp júrgen bolsańyz, Asqar Týtýbaev myrza sol kezde nege tutqyndatpaǵan?
– Eger shyn qaryzdar bolsam, meni sol kezde-aq tutqyndatýyna bolar edi. Men Almatyǵa san márte keldim. Tipti, munda aılap júrgen kezim boldy. Olar sol kezde nege meni izdemedi? Meniń óz oıymsha, olar áldebir ortaq tanystarymyz arqyly meniń iri jumystar istep jatqanymdy bilip, sony alǵysy keldi me dep oılaımyn...
– Sizdi tergeý kezinde Asqar Týtýbaevtyń ózi keldi me?
– Keldi. Ol da inisi Baqytbek Týtýbaev sekildi doq kórsetip, seni qamatamyn, barlyq dúnıe-múlkińnen aıyrylasyń deýmen boldy. «Saǵan keregi aqsha bolsa, 60 myń dollaryńdy taǵy bereıin. 92 myń dollar alam deseń de bereıin. Bulaı ýshyqtyrmaıyq» dep eki ret bólek shaqyryp aıttym. Ol kelispedi. «Qurtam, sýaltam» deýmen boldy. Ol osy aqshany tóleısiń jáne túrmege túsesiń dep kesetti. İnisi bolsa quryqtarynyń uzyn ekenin, aǵasynyń mánsaby budan da bıikke ósetinin aıtyp, únemi qorqytýmen keledi.
Tergeýshiler de "aqshasyn tólep bere sal, sosyn ary ketse 7-8 jylǵa kesilesiń, 3-4 jylda qutylyp ketesiń" dep "aqyl" aıtty.
– Olar sonda nege sonsha óshigip otyr?
– Bilmeımin. Ereges, kerisý boldy aramyzda. Biraq dál osyndaı qastyq saılaıtyndaı bas jarylyp, kóz shyqqan joq edi...
– Ustalǵan soń úsharaldyq Bahaǵa nege habarlasyp, kýálikke tartpadyńyz?
– Olarǵa dereý jigitter arqyly habarlastym. Men úsh kún tergeýde otyrǵanda Qonarbaı degen jigit aqshany Úrimjiden alyp, Asqar Týtýbaevqa ákelip bergemiz dep qolhat ákelip beripti. Ony meniń sol kezdegi advokatym bir aıdan keıin tergeý isine tirkegen. Nege keshiktirgenin bilmeımin. Keıin kepilmen bosaǵan soń Bahanyń ózine habarlastym. Astanada júrmin, dúısenbi kúni baramyn, úsh adam kýá bolady dedi. Sol aptanyń sońynda senbi kúni Baha jol apatynan qaıtys bolyp ketti degen sýyq habar jetti. Keıin estýimshe, Qonarbaı degen jigit óz sózinen jaltarypty. Aqshany alǵan joqpyn, ol iske qatysym joq depti. Baha tiri bolsa, óıtpegen bolar edi...
– Sol qolhat bergen Bahanyń jigitin kórseńiz tanısyz ba?
– 2009 jyly bolǵan oqıǵa ǵoı. Úsh jigit bolatyn. Tústerin de tanymaımyn, attaryn da bilmeımin. Qonarbaıdyń qolhatyn óz kózimmen kórgem joq.
– Baha joq bolsa, onyń aınalasyndaǵy azamattar bar shyǵar osy oqıǵany biletin. Olar iske aralaspaı otyr ma?
– Aralasqysy kelmeıdi. Bahanyń inisi, qasyndaǵy jaqyn júrgen dostary bul oqıǵanyń mán-jaıyn jaqsy biledi. Bastaryn alyp qashyp júr.
– Eger aqtalyp jatsańyz, qandaı jumyspen aınalysar edińiz?
– Eń birinshi kezekte marqum anamnyń basyna baryp, quran baǵyshtar edim. Osy daýǵa basym shatylǵan kezde ol kisi baqılyq boldy. Topyraq sala almadym. Ary qaraıǵy sharýany sodan keıin kórer edik.
– Ashyq hatyńyz Bas prokýror Jaqyp Asanovtyń nazaryna iligipti dep estidik. Sottyń ádil óterine senimdisiz be?
– Árıne. Birinshi sot otyrysy kezinde Almaty oblystyq sottan arnaıy adamdar kelip, hatymyzben tanysqanyn aıtyp, istiń ádil ótýin qadaǵalaıtyndaryn jetkizdi. Men elimizde ádildiktiń baryna senemin. Elbasy Nursultan Nazarbaev únemi kásipkerlerge jaǵdaı jasaýdy, olardyń quqyn qorǵaýdy tapsyryp keledi. Meniń janaıqaıymdy joǵarydaǵy shendi, yqpaly kisiler estıdi dep oılaımyn.
Suhbattasqan T. ÓSKENBAI.
