Aýyz sý máselesi ýaqyt ozǵan saıyn kúrdelenip jatqany belgili. Ásirese, aımaqtardy taza sýmen qamtý kún tártibinen túspeı tur. Al Qazaqstannyń eń iri qalasy – Almatyda aýyz sý tapshylyǵyn sheshý sharalary qalaı uıymdastyrylýda, osy baǵytta qandaı tehnologıalar qoldanylady?

Bıyl el aýmaǵynda «Qýatty aımaqtar – el damýynyń draıveri» dep atalatyn ulttyq jobany júzege asyrý merzimi aıaqtalýda. Almaty – Qazaqstannyń JİÓ qurylymyndaǵy úlesi shamamen 20 paıyzdy quraıtyn respýblıkanyń eń kúshti aımaqtarynyń biri. Degenmen, qalada Almatynyń pozısıasyn álsiretip, sol arqyly búkil elge tikeleı jáne janama áser etetin birqatar máseleler bar. Sonyń ishinde 2 mıllıonnan astam halqy bar megapolısti sýmen qamtamasyz etýdiń mańyzy zor bolyp tur. Aıta keterligi, óńirlerdi aýyz sýmen qamtý joǵarydaǵy baǵdarlamany júzege asyrýda alǵashqy tarmaqtardyń qatarynda.

Qazaqstannyń basym bóliginde sý tapshylyǵy problemasy kúrdelene túsken. Sonymen birge el turǵyndary shoǵyrlanǵan aımaqtardyń tabıǵı-klımattyq jaǵdaılaryna baılanysty jıi kezdesedi. Alaıda, sý daǵdarysy elimizdiń eń iri qalasy - Almatyda kezdesip jatsa, bul máseleniń tipti ótkir ekenin bildiredi. Óıtkeni, bul daǵdarys tabıǵattyń ózgerisinen emes, ınfraqurylymnyń jaı-kúıinen týyndap otyr.

Almatynyń ár aýdanynda sýmen qamtý problemasy bar. Ásirese, jaqynda aneksıalanǵan aýmaqtar sý tapshylyǵyn anyq sezinýde. Máselen, Alataý, Bostandyq, Medeý, Naýryzbaı jáne Túrksib aýdandarynyń 30 myń turǵyny ortalyqtandyrylǵan sý qubyryna, al sol aýdandardyń 286 myń turǵyny kanalızasıaǵa qol jetkize almaı otyr. Dese de, bul másele tıisti ınfraqurylymdy qalyptastyrý arqyly birtindep sheshilýde.

Ótken jyldyń jazynda megapolıstiń eń turaqty aýdany bolyp kóringen Medeý aýdany turǵyndary sýsyz qaldy. Anomaldy joǵary temperatýra muzdyqtardyń erýine sebep boldy. Saldarynan Kishi Almaty ózeninde sý deńgeıi kóterilip, bul óz kezeginde sel tasqynynyń oryn alýyna ákeldi. Sýdyń laılylyǵynyń konsentrasıasy joǵary bolǵany sonsha, Medeý súzgi stansasy qarqynǵa shydaı almaı, ystyq temperatýradaǵy jazdyń eki aptasynda Medeý aýdanyna beriletin sýdy aıtarlyqtaı azaıtýǵa týra keldi.

Biraq qaladaǵy sý tapshylyǵynyń artynda tek tabıǵı sebepter ǵana turǵan joq. Máselen, Almatyda sýmen jabdyqtaý júıeleriniń 55 paıyzy tozyp ketken, aǵyndy sýlardy burý júıeleriniń tozýy 56,9 paıyzdy quraıdy. Osyndaı keleńsiz jaǵdaılar týraly shaǵymdar Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdentine de jetti. Sondyqtan megapolısti sýmen qamtý máselesi erekshe baqylaýǵa alyndy.

Megapolıstiń sýmen jabdyqtaý júıesin odan ári damytý maqsatynda «Almaty qalasynyń Energetıka jáne sýmen jabdyqtaý basqarmasy» memlekettik mekemesiniń tapsyrysy boıynsha kelesi jobalar ázirlenip, júzege asyrylýda:

Megapolıstiń taý etegindegi aýdandary jer ústi ózenderiniń sýymen qorektenetindikten, ótken jylǵy problema qaıtalanbaýy úshin jaýapty basqarma sýmen qamtamasyz etýdiń balama nusqalaryn ázirleýde. Osylaısha, «kaskadtar» dep atalatyn rezervtik sýmen jabdyqtaý shemasy qalyptasty - sý sorǵy jabdyǵy arqyly jer asty kózderinen birneshe «qudyqtar» arqyly beriledi.

Taǵy bir joba «Almaty qalasynyń qosylǵan aýmaqtarynyń ınjenerlik jelilerin damytý. Naýryzbaı óńirin (Qarǵaly) qamtamasyz etý úshin sý qabyldaǵysh qurylys pen sý tazartý stansıasyn salý» dep atalady. «Almaty qalasyna irgeles eldi mekenderdiń ınjenerlik jelilerin damytý. Naýryzbaı óńirin qamtamasyz etý úshin Aqsaı ózeninde sý qabyldaǵysh qurylys pen sý tazartý stansıasyn salý» degen joba da mańyzdy bolǵan soń, qyrýar qarjy qaraldy.

«Barlyq» sý alatyn stansa jobasyn ázirleý jáne salý da, «Ermansaı» sý alý jáne sý tazartý stansıasy» jobasy da megapolıstegi osy máseleni birshama sheshýi tıis.

Bıyl Almaty qalasyn sýmen qamtamasyz etý jáne kanalızasıaǵa 20 mıllıard teńge bólindi. Endi osy qarjynyń jan-jaqty ıgerilýin zerdelep kórsek, Medeý aýdanynyń ońtústik bóligindegi (Kamenskoe ústirti, Kólsaı, Iýbıleınyı jáne Muztaý yqshamaýdandary) turǵyndarynyń sýdy úzdiksiz alýy úshin Balqash sý qoımalary aǵymdaǵy jyldyń mamyr aıynda paıdalanýǵa berildi. Bul sý qoımalarynda «Qaptaj», «Bastaý» jerasty sý alǵyshtarynan jáne Medeý súzgi stansıasynan keletin sý jınalyp, zalalsyzdandyrylady. Sodan keıin arnaıy sorǵylar arqyly sý magıstraldyq jeliler boıynsha kórsetilgen shaǵyn aýdandarǵa taratylýda.

«1-ýchaske», No21 klasterlik sý alǵysh, No11, 12, 13, 14 ýchaskeler, «Tramplın» sorǵy stansıasy, «Qaptaj-1» sorǵy stansıasy jelileri men sý sharýashylyǵy nysandarynda apatty qalpyna keltirý jumystary jalǵasýda. Bul joba ǵımarattardy rekonstrýksıalaýdy, sorǵy jabdyqtaryn aýystyrýdy, sý jáne elektr jelilerin qaıta qurýdy kózdeıdi. Sondaı-aq qosymsha tórt gıdrogeologıalyq uńǵyma burǵylanady.

Bostandyq, Alataý jáne Naýryzbaı aýdandarynyń turǵyndaryn turaqty jáne sapaly sýmen qamtamasyz etý úshin eki sý-sorǵy stansasy salynady, taǵy eki sý-sorǵy stansasynyń jobasy da júrgizilýde. Aǵymdaǵy jyly Qarǵaly sý-sorǵy stansasyn salý josparlanýda, Munyń qýaty – táýligine 15 myń tekshe metrdi quraıdy ári Taýsamaly, Qarǵaly, Qaraǵaıly, Quramys shaǵyn aýdandarynda turatyn Naýryzbaı aýdanynyń 50 myń turǵynyn taza aýyz sýmen qamtıdy.

Al Aqsaı sý-sorǵy stansasynyń qýaty – táýligine 22 myń tekshe metrdi quraıtyn bolsa, qurylysy 2025 jyly aıaqtalady dep kútilýde. Ol Naýryzbaı aýdanyndaǵy Aqjar, Taýjoly, Tastybulaq, Taýsamaly, Shuǵyla shaǵyn aýdandarynyń 100 myń turǵynyn taza sýmen qamtamasyz etýge arnalǵan. Almaty oblysy Qarasaı aýdanynyń Jańa-Turmys jáne Qyrǵaýyldy aýyldarynda turatyn 15 myń turǵyny da osy sý qoımasynan sý alatyn bolady.

Odan ári josparǵa sáıkes, Naýryzbaı aýdanynyń 80 myń turǵynyn qamtıtyn qýattylyǵy táýligine 43 myń tekshe metrlik «Barlyq» sý-sorǵy stansasynyń qurylysy bitse, qýattylyǵy táýligine 9 myń tekshe metrdi qurap, 25 myń adamdy qamtıdy. Osy joba boıynsha smetalyq qujattar qazirgi ýaqytta memlekettik saraptamadan ótýde.

Sonymen qatar, qala bıligi jobalardaǵy barlyq qurylys-montaj jumystarynyń qatań kestege saı júrgizilip jatqanyn jiti qadaǵalap, josyqsyz merdigerlermen kelispeýdi maqsat etken. Osy jobalardyń barlyǵy júzege asqanda Alataý, Bostandyq jáne Naýryzbaı aýdandarynyń 250 myńnan astam turǵyny turaqty aýyz sýǵa qol jetkizetin bolady.

Aıta keteıik, Qazaqstannyń eń iri qalasy Almaty sýmen alty kózden qamtamasyz etiledi: birinshisi, taýdan aǵatyn Kishi jáne Úlken Almaty, Qarǵaly, Aqsaı ózenderi; ekinshi, Almaty jáne Talǵar kózderiniń jerasty sý kózderi (384 uńǵyma).

Almaty táýligine shamamen 700 myń tekshe metr sýdy tutynady, qýattylyǵy táýligine – 1,3 mıllıon tekshe metr (osylaısha, táýliktik qory 600 myń tekshe metr sýdy quraıdy).

Megapolıste 3,6 myń shaqyrym sý qubyry jáne 1,8 myń shaqyrym káriz júıesi bar.

Qazirgi ýaqytta qala turǵyndarynyń 99,4 paıyzy ortalyqtandyrylǵan sýmen qamtýǵa qol jetkizdi. Qala bıligi bul kórsetkishti 2024 jyldyń sońyna deıin 0,2%-ǵa (99,6 paıyzǵa deıin) arttyrýdy josparlap otyr. Sondaı-aq jelilerdiń tozý deńgeıin 53,8 paıyzǵa deıin tómendetý josparda bar.