Aldaǵy ýaqytta Jaıyqtyń máselesin rettep sheshpese, onyń sońy oryny tolmas ekologıalyq apatqa uryndyrýy múmkin. Sońǵy jyldary elimizde birneshe jyl qatarynan qurǵaqshylyq oryn alyp, sý tapshylyǵy oryn aldy. Osy rette Dalanews.kz saıtyna «Qazsýshar» Batys Qazaqstan oblysy boıynsha bólimshesiniń bas gıdrotehnıgi Shymbolat Ermaǵambetovtyń Jaıyq ózenine qatysty biraz máseleniń basyn ashyp aıtty.
– 2019 jyly Oral qalasy mańynda Jaıyqtyń deńgeıi 240 sm-ge deıin tómendep ketti. Sý sharýashylyǵy mamandary 1913 jyldan beri Jaıyq ózenniń sý deńgeıine qatysty ǵylymı-zertteý jumystaryn júrgizip kele jataqany belgili. Sol ýaqyttan beri Jaıyqta sý deńgeıiniń munshalyqty tómendemegen edi. Tek 1965 jyly ózenniń sýy 260 sm-ge tómendegenin bilemiz. Al qalǵan ýaqytta ózendegi sýdyń deńgeıi bulaısha tómendegen emes. Óńirdegi aýyl sharýashylyǵyny damýy Jaıyq ózenimen tikeleı qatysy bar. Bıyl bizdiń Batys Qazaqstan oblysynyń Jaıyqtan 670 mln tekshe metr sý alýǵa ruqsat berilgen-di. Bizder osy ýaqytqa deıin bar bolǵany 304 mln tekshe metir sý aldyq. Jaıyqtan alǵan sý kózderin sharýashylyqqa, mal sýaraýǵa jáne ekologıalyq maqsatqa jumsalady, – deıdi Shymbolat Ermaǵambetov.
Búginde Jaıyq ózeniniń joǵary saǵasynda, ıaǵnı, Reseı aýmaǵynda úsh iri sý qoımasy bar ekenin bilemiz. Sol sý qoımalary Jaıyqtan jyl saıyn 4,5 mlrd tekshe metr sý qoryn jınap alady. Osy rette «Qazsýshar» mekemesiniń bas gıdrotehnıgine Reseıdegi sý qoımalary bar sýdy jınap alǵan jaǵdaıda Batys Qazaqstan oblysynda sý tapshylyǵy oryn almaı degen suraǵymyzdy tótesinen qoıdyq.
– Iá, Reseıdegi sý qoımalary Jaıyq ózeniniń bastaýynda ornalasqandyqtan olar ózderine qajetti sý qoryn jınaqtap alady. Biraq Reseıdegi sý qoımasy kúni keshe ǵana paıda bolǵan joq. Sý qoımalary ótken ǵasyrdyń 60 jyldarynan beri jumys isteıdi. Biraq sol kezderde qazirgideı sý tapshylyǵy bolǵan emes. 1993 jyly Jaıyq ózeninde úlken sý tasqyny boldy. Sol kezde Reseıdegi sý qoımalary barlyq sýdy jınap almaǵan bolatyn. Sý tasyqyny oryn alǵanda Oral qalasy mańyndaǵy sýdyń deńgeni 850 sm-ge deıin kóterilgeni esimde. Osy jaıttardyń saraptaǵanda Jaıyqtaǵy sý deńgeıiniń tómen túsýine Reseı aýmaǵynda sý qoımalary anaý aıtqandaı áser etip otyr dep kesip aıtýǵa bolmaıdy.
Jaıyq ózenine iri 25 ózen quıady. Sol ózenderdiń sýy Jaıyqtaǵy sýdyń bar bolǵany 30%-yn ǵana quraıdy. Jaıyq ózenindegi qalǵan 70 paıyz sýdy 200 tarta usaq ózender men qar sýy quraıtynyn umytpaýymyz kerek. Eger bizder Jaıyqtyń ekologıalyq máselesin sheshkimiz kelsek, birinshi kezekte Jaıyqqa quıatyn usaq sý kózderine ǵylymı-zertteý jumystaryn júrgizýimiz kerek. Muny Qazaqstan men Reseıdiń ǵalymdary birlesip júzege asyrýy tıis. Sol kezde kókeıde júrgen kóptegen suraqtarǵa jaýap tabatyn bolamyz, – dedi Shymbolat Ermaǵambetov.
Keńes zamanynda Jaıyqty zertteıtin ǵylymı-zertteý ınstıtýttarynyń bári Reseıde ornalasqan edi. Al keıinnen odaqtas respýblıkalar ózderiniń táýelsizdigin alǵannan keıin ár memleket óz jaǵdaıyn kúıttep ketkeni belgili. Osy jaıtty basshylyqqa alǵan Prezıdentimiz Qasym-Jomart Toqaev Reseı bıligine nazaryn ortaq máselege aýdarýy óte oryndy. Jaıyqtyń ekologıalyq máselesin eki el birlesip sheshýi kerek. Transshekaralyq ózenniń máselesin sheship tastaý bir Qazaqstannyń qolynan kelmeıdi.
