– «Kezinde teatrda jas Abaıdy oınaǵannan keıin dana Abaı rólin sahnaǵa alyp shyǵýdan bas tarttym» depsiz bir suhbatyńyzda. Al tolysa kele derekti fılmde «Abaı» rólin oınadyńyz. Búginde qarashańyraq sahnasyndaǵy «Abaı» qoıylymynda Ázimhan beınesimen kórinip júrsiz, qazirgi ýaqytta «qazaqtyń bas aqynynyń» beınesin oınaǵyńyz kele me?
– Árıne, oınaǵym keledi. Alǵash teatrǵa qadam basqan kezimde I.Saparbaıdyń «Abaı-Toǵjanynda» jas Abaıdyń rólin oınadym. Qanshalyqty sátti shyqqanyn bilmeımin, biraq óz kórermenin tapty. Adam ýaqyttyń kemesi, alǵa jyljyǵan saıyn tolysady, ol kezde qatty jas bolmasam da, maǵan senip tapsyrylǵan soń barymdy saldym. Rejıser de jas boldy. Al bas tartqan sebebim, teatrymyzda beldi, salıqaly akterlerimiz bolǵandyqtan (áli de bar), men úlken Abaıǵa ishteı daıyn emespin degen sheshimge keldim. Sózin jattap, grımin salyp, aq shapandy kıip alyp sahnaǵa shyǵýyma bolar edi, alaıda kemeńger Abaıdyń rólin oınaý úshin ishki jan dúnıem daıyn emes degen oımen ózime toqtaý saldym. Derekti fılm qolǵa alynǵan kezde taǵy da usynys tústi. Basynda «qalaı bolar eken?», «Abaı obrazyn somdap júrgen akterler bar ǵoı» degen oılar mazalady, qorqynysh seziminiń bolǵanyn da jasyra almaımyn. Degenmen, qolqa salǵanǵa kónbeıtin ádet taǵy joq, aqyry kelistim. Nátıjesinde, keremet áser aldym. Abaıdyń úsh aqyndyq mektebi, ıaǵnı til ádebıeti, shyǵys úlgisi, orys, batys klasıkasynyń qaınar bulaǵynan sýsyndaǵan aqyn shyǵarmashylyǵyna tereń boılap, «myńmen jalǵyz alysqan» soqtyqpaly, soqpaqsyz ómirine úńildim, akter retinde maǵan «molasyndaı baqsynyń, jalǵyz qaldym tap shynym» dep kúızelgen aqyn janyna dańǵyl jol ashyldy, kózqarasym ózgerdi. Al «Abaı» qoıylymynda Ázimhandy raqattanyp oınaımyn. Qoryta kele aıtarym: Abaı taýsylmaıtyn sheksizdik, bıyl 170 jyldyǵyn toılap jatyrmyz, ýaqyt ótip, zaman jańarǵan saıyn aqynnyń beınesin ózge qyrynan ashqysy keletin jastar da keler ónerge.
– Óner salasynda «teatr, kıno, telearnalardyń júgin birge arqalaý – teatrdy satý» degen pikirlerdi estip jatamyz. Osy oıǵa baılanysty ne aıtar edińiz?
– Teatrdy satý degen bolmaıdy, teatr arqyly telearnaǵa, telearnadan kınoǵa bardyq. Bir kezderi, jarnamalarǵa jıi túsken jyldary qurby-qurdas, úzeńgiles dostarym arasynda «Jarnamanyń koroli» atanyp kettim. Ómirde de, ónerde de retimen, satysymen jyljıtyn kezeńder bolady. Jas akterlerge de aıtamyn: «jarq etip sóngen shoq juldyzdan, súmbile juldyz artyq» dep. Baǵdarlamalardy júrgizdim, qatystym, serıal, kıno, derekti fılmderge tústim. Qazaq aıtpaqshy, bir teriniń pushpaǵyn ılep júrmiz. Al ónerdiń qaı salasynda bolsyn qarym-qabiletińdi kórermen ózi saraptap alady. Zaman talaby solaı – úlgerý kerek. Eger men teatrdyń aıasynda ǵana rólder oınasam, meni tek teatr kórermenderi ǵana biledi. Al telearna – tanymaldylyq ákeledi. Onyń ózinde bireýge túriń, bireýge úniń unamaıdy. «Sizdiń ónerińiz unaıdy» dep pikirlerin jazyp jatatyn kórermenderim de bar. Jalpy, ózim týraly «osy da kógildir ekrannan kólbeńdep túspeı qoıdy-aý» degen jaǵymsyz pikir, ósek-aıań estı qoımadym. Alla sátin salyp turady. Jaqyn arada bir telehıkaıaǵa túsip keldim. Jazdaı eki telehıkaıadan bas tarttym. Buryndary forma kıip júrgen sheneýnikterdiń, izkesýshilerdiń rólderine kóp shaqyratyn, atap aıtsam, «Ment» kınosy men «Paryz» telehıkaıasy. Al jazdaǵy eki fılmnen bas tartý sebebim, qaıta-qaıta bir beıneni oınaǵym kelmedi. Sońǵy kezderi dárigerdiń róline kóbirek shaqyryp júr, ol beıne ózime unaıdy. Biraq, ártúrli sebepterge oraı bara almaı qaldym.
– «Bizdiń aǵaı» telehıkaıasynda «tórt qyzdyń ákesi bolý ońaı emes» dep aǵynan jarylypsyz bir sózińizde, sonda qandaı qıyndyqtarǵa tap boldyńyz? Akterdiń róline synshylar men kórermender baǵa beredi, al ózińiz oınaǵan temirjolshy Tileýbek obrazyna kóńilińiz tola ma?
– Meniń tabıǵatym negizi «Shyn júrekten» baǵdarlamasynda ashyldy dep oılaımyn. Baǵdarlama bitkennen keıin «Aıtýǵa ońaı» tok-shoýyna túsirilim tobyn qonaqqa shaqyrǵanda, basy-qasynda júrgen, uıymdastyrǵan qyzdar men bilmeıtin bir syrdy aıtyp qaldy. Kastıngke elý shaqty adam qatysqan eken, sonda sheteldik prodúser, rejıserler bar, meniń sýretimdi kórip: «túrinde bir jylýlyq bar, osy akterdi shaqyryńdar», − depti. Al «Bizdiń aǵaı» telehıkaıasyna kelsek, «bir bıeden ala da, qula da týady» dep atam qazaq aıtpaqshy, basty róldegi Jomart aǵadan bastap, balalary Tileýbek pen Ákim rólindegi akterlerdiń barlyǵynyń murty bar, bir tonnyń ishki baýyndaı úılesim taýyp tur, al meniń beınem alabótendeý. Soǵan qaramastan, «anama uqsaımyn, naǵashyma tartqanmyn, tompıyp júretin tompaqtaýmyn» dep kúlip qoıamyn. Aǵaıyndarymyzdyń ishindegi nıeti taza, júregi jyly, qoly ashyq, áıeli besinshi qyzyn taýyp jatsa de renjimeıtin áke, tazalyqtyń sımvoly retinde kórsetýge tyrystym keıipkerimdi. Jahandanǵan zamanda balasynyń byldyrlaǵan únine qaraǵanda ydys-aıaqtyń syldyry basym otbasylar kóbeıip bara jatqan tusta biz rejısermen kelise otyryp, qazaqylyǵymyzdy joǵaltpaǵan, birin-biri kózinen, ymynan túsinetin berekesi jarasqan januıa, aırandaı uıyǵan otbasy beınesin jasadyq. Mine, jan jylýy, meıirimdilik, gýmanısik qasıetterdi dáripteý jaǵynan telehıkaıa «Shyn júrekten» telebaǵdarlamasymen úndesedi. Tórt qyzdyń ákesi bolý ońaıǵa túspedi degen sózimdi tarqata ketsem, ul bala bolsa, tentekti tezge salatyn qazaqy tárbıemen, al qyz bala bolsa, ózińniń úlgi-ónege tárbıeńmen erjetkizýge týra keledi eken. Osyndaı boıjetkenderim bolsa, shynymen ózgeredi ekenmin ǵoı dep oıladym. Túsirilimde basynan-aq kishkentaı qyzdar da baýyryma úıirilip, ákelik meıirimimdi tógýime yqpal etti. Kórermender tarapynan da oń pikirler estidim: «basynda túsinbep edik, ýaqyt óte kele, qyzyǵa bastadyq, mynandaı tamasha tabıǵatty qaıdan tapqansyńdar?» dep oılarymen bólisti. Fılmniń sátti shyǵýyna túsirilim bolatyn jerdi durys tańdaýdyń mańyzy zor. Túsirilim barysynda aýyldyń adamdarymen tanysyp, etene aralasyp qaldyq qoı, telehıkaıany efırden kórgende: «bizde mundaı jerler bar eken ǵoı, qalaı biz baıqamaǵanbyz?» dep olar da tańǵalystaryn jasyra almady. Kúndelikti kúıki tirliktiń qamymen júrip, tumsyǵymyzdyń astynda turǵan tabıǵattyń tamasha kórinisinen lázzat alýǵa jaǵdaı jar bermeıtini shyndyq qoı.
– Búginde qazaq kınosynyń qorjyny kún saıyn qompıyp keledi. Alaıda, sanyn kóbeıtemiz dep sapasyn túsirip alǵan joqpyz ba? Kórermenniń kózaıymyna aınalǵan úndi, koreı, túrik, orys fılmderin ysyryp tastap, menmundalap aldyńǵy shepte júrgen qazaq kınosy dep qandaı týyndyny ataı alar edińiz?
– Fılmderdiń kóbeıgeni jaqsy, akterler de ashylady, kıno damıdy. Osydan bes, on jylǵy fılmderge qaraǵanda tehnıka ózgergen, shetelge baryp, tájirıbe almasyp qaıtqan rejıserlerdiń jańashyldyǵy óz aldyna, bastysy báseke bar. Al báseke bolǵan jerde óner damıdy. «Jańa qonys» degen telehıkaıanyń epızodyna tústim. Tolyq nusqasyn kórmesem de, ǵalamtordan kózim shalyp qaldy, jaqsy shyqqan dep aıtar edim. «Qara shańyraq» ta kórermenderdi kóp tartty. Úndimen ýlanǵansha, ózimizdiń ulttyq týyndylarmen sýsyndaǵanymyz artyq. Úndilerdiń 300, 1000 serıaly fılmderi adamdardy jalyqtyrady, al qysqa serıaldar bizde, qudaıǵa shúkir barshylyq. Jaqynda Berik Aıtjan inimiz oınaǵan «Amanat» fılmi men Máskeýde 37-ret ótken kınofestıvalde «Úzdik akter» nomınasıasyn jeńip alǵan inimiz Erkebulan Daıyrov túsken «Shlagbaým» fılmin de halyq jaqsy qabyldady degen oıdamyn. Qazaq handyǵynyń 550 jyldyǵyna arnalǵan «Qazaq eli» túsirilip jatyr. Tarıhı fılmderdi jaqsy kóretindikten, osy fılmnen tamasha jańalyq kútemin.
– Bolashaqta tarıhı rólderdi usynsa oınar ma edińiz? Qandaı tulǵalardyń beınesin oınaǵyńyz keledi?
– Árıne, oınaımyn. Fılm túsirýge suranyp turǵan tarıhı fılmderimiz kóp qoı, 100-300 serıalar sodan týyndaıdy. 550 jyldyqtan beri qaraı alǵannyń ózinde qanshama handar, dana bıler men batyrlarymyz bar. Senarıler jazylsa... Alash kósemderiniń ózi qanshama?! Qazir Jambyl Jabaev, Nurǵısa Tilendıev týraly fılmder túsirilip jatyr. Osyndaı tarıhı taqyryptaǵy týyndylarǵa qarajat bólinip, qoldaý kórsetilip jatsa qýanamyz. Tarıh bizdiń bolashaǵymyzǵa kerek. Ótkende ǵana Qazaq handyǵynyń 550 jyldyǵyna arnalǵan Elordamyz ben Tarazda atqarylǵan is-sharalarda qazaq óneriniń qarashańyraǵy bas bolyp, abyroıymyz synǵa túsken sátte moınymyzǵa artylǵan júkti teatr ujymy bolyp jumyla kóterdik. «Qazaq halqynda tarıh bolmaǵan» dep aıtqan jurtqa tarıhy tereńnen bastaý alatyn qarǵa tamyrly qazaq ekenimizdi dáleldedik. Taldyqorǵanda sahnalanǵan Jońǵardyń 50 myń qolyna 600 ásker toıtarys bergen, qazaqtyń ór rýhy jalyndaǵyn «Orbulaq shaıqasy» qoıylymynda qalmaqty qazaqtyń batyry jeńgen sońǵy shaıqasta, baladan bastap, aqsaqaldy qarıaǵa deıin kózderine ystyq jas úıirildi degendi spektákldi sahnalaǵan kaskader jigitterden estigende, kóńilim bosap, tebirenip kettim. Tarıhyn túgendegen eldiń urpaǵy ulaǵatty bolady. «Búgingi áńgime – erteńgi tarıh» dep aýzymyzdy toltyryp aıtqanymyzben, sol erteńge qalatyn isimiz bolýy kerek. Qazaq handyǵynyń qurylǵanynan bastap, altyn kún aspanynyń astynda, altyn dándi elde ómir súrgen egemendi elimizge deıingi aralyqta tarıhymyzdy qamtyp, Uly dalanyń tól perzentteri men tulǵalarynyń árqaısysyna jeke týyndy arnasaq, mysaly, Baýyrjan Momyshuly, ǵaryshkerler, t.b. artyqtyq etpeıdi.
– Teatrda komedıa, tragedıa, drama janrlarynyń qaısysyn alsaq ta, keıipkerge kende bolǵan joqsyz. Osy janrlardyń qaısysy jan dúnıeńizge jaqyn?
– Teatrǵa kelgende bárin kórdim. Bólip-jara almaımyn. Alaıda, oń jambasyma kelip jatatyn rólder bolady. Akter bolǵannan keıin qandaı ról berilse de, óz deńgeıinde shyǵarý kerek dep oılaımyn. Kezinde kasalyq spektákl bolǵan «Jelikken jastar» degen komedıada oınadym. Tragedıa, dramanyń birazyn kórdim. Qazir jeke bir ról bolsa, tapsyryspen jazǵyzyp oınasam ba degen oıym bar. Ony da ózimizdiń teatrdyń artıseri sahnalasa... Dýlyǵa Aqmoldanyń boıynan rejıserlik qabiletti baıqaımyn. Eshkimge aıtpaı júrgen syrym edi. «Dýlyǵa, meniń rejıserim bolyp, bir spektákl qoımaısyń ba?» dep astarly qaljyńdap, kóńiline oı salamyn. Adamǵa aldymen oı tastaý, onan keıin júzege asyrý kerek. Bizge úlken zaldyń keregi joq, kishi zaldyń bir buryshynda oınasaq degen oıym bar. «Meniń 60, 70, 80 jastaǵy mereıtoılarymdaǵy rejıserim, Dýlyǵa – sen, júrgizýshim – Erlan Bilál men Asylbek Boranbaı bolady» dep qurdastaryma ázilge salyp astarlap qoıamyn. Qur sóz emes, bastysy oı bar.
– Akter úshin bastysy rejıser jáne áriptestermen sáıkese jumys isteý sıaqty. Rejıserdiń aıtqanyna kelispeı nemese áriptesterińizben til tabysa almaıtyn jaǵdaılar bola ma?
– Árıne, kishigirim kelispeýshilikter, mızansena men monolog unamaı, ishki jan dúnıeńniń, júregińniń qalaýy rejıserdiń talabyna sáıkespeı áýre-sarsańǵa salatyn kezder bolady. Alaıda, qandaı rejısermen jumys jasasam da til tabysýǵa tyrysyp, oıymyzdyń bir arnada toǵysqanyn qalaımyn. Spektáklden keıin keıipkerimniń artyq túsken, kem ketken jerlerin baǵamdaımyn. Keıde: «qap, myna jerde bylaı isteýim kerek edi» dep qynjylatynym bar, al dóp túsken tusymda kórermender de, ózim de raqattanamyn. Artyq ketkennen, jetpeı qalǵan jaqsy dep oılaımyn. Aldymyzdaǵy aǵa býynnan kóp úırendim, «syrt kóz synshy», ózińe baıqalmaǵandy ózgeler kóbirek ańǵarady. Kórermender oryndyǵynda otyryp, akterdi baqylaı qalsaq, kem-ketigin túzeýge tyrysyp, aqyl aıtyp jatamyz. Al onyń ornyna ózimizdi qoıyp kórsek, bizden de shyqpaı jatady. Sondyqtan, syrt kóz pikirimen bólisip, kózqarasyn aıtyp, artyq-kemińdi tarazylap jatsa, qýana qabyldaımyn. Qoıylym kezinde sahnada áriptesińmen sáıkese almaıtyndaı jaǵdaı týyndasa, akter aılasyn asyryp, qıyndyqtan sytylyp shyǵýǵa mindetti. Spektákldiń basynda aıtylatyn sóz aıaǵynda aıtylatyn, sahnada kúlki qysatyn t.b jaǵdaılarda kórermenniń kóńilin alańdatpaý kerek.
– «Er súrinbeı, el tanymas» demekshi, áttegen-aı degen, kóńilińizden shyqpaǵan rólderińiz boldy ma?
– Bári keremet dep aıtpaımyn. Áttegen-aı deıtin «Eńlik-Kebekte» Kóbeı (rej. J.Hadjıev) rólinde vvod jasadym, qazir sondaı múmkindik týsa, basqasha oınar edim. Eseıe kele qaraısyń, keıde túsirilimdi kóresiń, sonda «qap, myna róldi bylaı oınaý kerek edi» dep oılaısyń. Arman shyǵar endi. Jalpy, shyǵara almaǵan ne qatty ókingen kezderim bolǵan joq. «Ár spektákl – sońǵy ret» degendi kókeıińe túıip, kókiregińmen sezinip oınasań, shyn máninde dúnıege naǵyz qaıtalanbas týyndy ákelesiń.
– Eger akter bolmaǵanda, qandaı maman ıesi atanar edińiz?
Akter bolmaǵanda, ánshi nemese mektepte mýzyka sabaǵynan beretin muǵalim bolsam da, ónerdiń bir buryshynda júretin edim. Ákem de ónerli kisi edi, mektepte oqyp júrip ánshi bolsam dep armandaıtynmyn, sol armanym jeteledi ónerge. Bala shaqta qıal júırik bolady ǵoı, detektıv janryndaǵy fılmderdi kórip otyryp, óskende izkesýshi bolamyn, qylmyskerlerdi quryqtap, elimde tynyshtyq ornatamyn dep qıaldaıtynmyn. Esesine, fılmderde quqyq qorǵaý organdarynyń qyzmetkeri retinde jıi kórindim.
Suhbattasqan Móldir BEKJAN
