Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ rektory, akademık Ǵalym Mutanov bastaǵan bir top ǵalym tuńǵysh ret berılı metalyn alýdyń ekologıalyq taza tehnologıasyn jasap shyǵaryp, AQSH-tyń eki patentine ıe boldy.
Quramynda berılıi bar shıkizatty ken oryndarynan ekologıalyq taza tehnologıamen alý ádisi álemdik tájirıbede tuńǵysh ret «Qazatomónerkásip» UAK» AQ quramyna kiretin jáne óndirýshilerdiń joǵary baǵasyna ıe Úlbi metalýrgıalyq zaýytynyń zerthanasynda arnaıy qurylǵyda jasalǵan. Ǵalymdardyń esebi boıynsha, jańa tehnologıany óndiriske engizý zor ekonomıkalyq nátıje bermek. Óıtkeni, bul tehnologıany qoldaný barysynda joǵary temperatýralyq úderis bolmaıdy. Sondaı-aq, kóp qýat kózin qajet etpeıdi, zıandy gazdar bólinbeıdi jáne metaldy eritý kezinde otqa tózimdi qymbat baǵaly quraldar qajet emes. Sarapshylar qazaq ǵalymdarynyń tehnologıasy álem boıynsha básekege qabiletti ekenin aıtýda. Onyń ústine AQSH patentine ıe bolý – Qazaqstannyń jetekshi joǵary oqý ornynyń ǵylymı-ınnovasıalyq áleýetiniń jáne álemdik deńgeıde jetistikteriniń moıyndalyp jatqandyǵyn aıqyndaı túsedi.
Alyp joba qaıta jalǵasty
Aradaǵy birshama úzilisten keıin Úlken adrondyq kollaıder qaıta iske qosyldy. Shveısarıa men Fransıa shekarasyndaǵy tereń jer astyna ornalasqan 27 shaqyrymdyq alyp saqına boıymen protondardyń alǵashqy toby jiberildi.
Eýropanyń ıadrolyq zertteýler uıymy úlken adrondyq kollaıderdi eń kishi bólshekterdiń sáýle jyldamdyǵyna jaqyn jyldamdyqpen ózara qaqtyǵysýy kezinde qandaı áser bolatynyn anyqtaý úshin arnaıy jasaǵan bolatyn. Ǵalymdar bul synaq álemniń qalaı paıda bolýyna qatysty birqatar mańyzdy suraqtarǵa jaýap beretinin alǵa tartýda. Alǵash ret kollaıder 2007 jyly iske qosylyp, kóp uzamaı aqaý oryn alyp, jumysyn toqtatqan bolatyn. Búginde kollaıder dúnıejúzindegi eń qymbat ǵylymı-zertteý jumysy bolyp sanalady. Jalpy, qazirgi tańda bul jobaǵa dúnıejúziniń 44 elinen 100 myńǵa tarta adam tartylǵan. Jobanyń jalpy quny 2010 jyldyń ózinde 7,5 mlrd dollardy quraǵan-dy. Mamandardyń esepteýinshe, joba jyl saıyn 1 mıllıon halqy bar qala tutynatyn qýat kózin qajetsinedi.
Jańa lazer
Tomsk qalasyndaǵy ǵalymdar aýadaǵy túrli toksın men jarylǵysh zattardy jáne esirtki tozańdaryn anyqtaıtyn jańa lazerdi oılap tapty.
Ǵalymdar jańa lazerdiń qashyq tolqyndardy generasıalaý nátıjesinde paıda bolatynyn baıqaǵan. Lazer óte keń aýmaqqa taralatynmen de erekshelenýde. Mamandar jańa lazerlerdiń kómegemien atmosfera qabatyndaǵy túrli gazdardyń qanshalyqty mólsherde jınaqtalǵanyn anyqtaýǵa bolatynyn jáne qorshaǵan ortanyń qanshalyqty lastanǵanyn qolmen qoıǵandaı aıqyndap beretinin alǵa tartty. Budan basqa lazerdi medısına salasynda keńinen qoldanýǵa bolady.
Aldaǵy ýaqytta osy lazerdiń kómegimen iri kásiporyndar qorshaǵan ortaǵa qanshalyqty zalal keltirip otyrǵanyn anyqtaı alady. Biraq jańa lazerdi kásiporyn basshylary qajetine jarata qoısa deńiz.
