Fedor Lýkánov[/caption]
«Qala men Dala» gazetiniń atynan Reseı astanasy Máskeýge jol túsken is-saparda teriskeı kórshimizdiń elge tanymal birqatar qoǵam qaıratkerleri, saıasattanýshylarymen tildesýge múmkindik týdy. Solardyń biri – «Jahandyq saıasattaǵy Reseı» jýrnalynyń Bas redaktory, Reseıdiń ishki jáne qorǵanys saıasaty Keńesiniń múshesi Fedor Lýkánov. Áńgimemiz búgingi Reseı ahýaly, álemdik saıasat jáne Eýrazıalyq odaq tóńireginde órbidi.
– Fedor myrza, Vladımır Pýtınniń: «KSRO –nyń kúıreýi HH ǵasyrdaǵy eń iri geosaıası apat boldy», – degen pikiriniń ózi Reseı Prezıdentiniń Keńes úkimetiniń qulaǵanyna qatty qynjylatynyn ańǵartpaı ma?
– Pýtınniń pikirin kópshilik durys túsingen joq jáne aıaǵyna deıin tyńdamady. Sóziniń jalǵasynda ol: «...biraq Keńes úkimeti endi qaıtip kelmeıdi. Bul múldem múmkin emes»,– degen bolatyn. Óz basym onyń oıymen kelispeımin. HH ǵasyrdaǵy eń úlken apat KSRO-nyń kúıreýi emes, úsh ımperıanyń túbine jetken Birinshi dúnıejúzilik soǵys.
Qazir biz basqa álemde ómir súremiz. Sondyqtan «postkeńestik keńistik» degen uǵym óziniń ózektiligin joıǵan. Dál osy sózdi qoldanýdy qoıý kerek. Búgingi kúni bul sóz eshteńeden habar bermeıdi.
Jalpy 80-90-shy jyldar úlken ózgerister kezeńi edi. Qazirgi TMD aýmaǵynda ǵana emes, Latyn Amerıkasynda, Shyǵys Eýropada, Shyǵys Azıada (Taıvan, Ońtústik Koreıa, Indonezıa) tektonıkalyq ózgerister boldy. Áskerı dıktatýralar birinen soń biri qırap, qulady. 80-shi jyldardyń sońynda Keńes úkimetinde qoǵamdyq oı-sana birtindep oıana bastady. Árıne, onyń kórinisi ártúrli boldy. Demokratıa týraly urandar aıtylyp, jastar alańǵa shyqty. Solardyń arasynda ózim de boldym...
«Qyzyl ımperıanyń» kúıreýi qytaılar úshin kútpegen jaǵdaı boldy. Bárinen buryn olar irgesi sógile bastaǵan ımperıaǵa eshkim qol sozbaǵanyna qatty qaıran qaldy. Qoǵam, tipti 17 mln. múshesi bar Keńes úkimetiniń Komýnıstik partıasy da buǵan jol bermeýge tyrysqan joq. Bul KSRO-nyń eń aldymen ishten irigeniniń aıǵaǵy edi.
[caption id="attachment_8560" align="alignright" width="447"]
KSRO-ny qulatqan Amerıka? Bul - mıf![/caption]
– Amerıka – jaý! Osy úreıden qashan arylasyzdar? Álde munda bir negiz bar ma?
– Búgingi aǵa býyn, odan keıingi orta býyn: «KSRO-ny qulatqan Amerıka, ol bizdiń basty jaý»,– dep oılaıdy. Bul – mıf! KSRO-nyń qulaýyna AQSH-tyń janama áseri bolǵan da shyǵar, alaıda buǵan eń negizgi sebepker sol kezgi «sábet» úkimetiniń saıası elıtasy. Keńes úkimetiniń qulaýyna múddeli bolǵan birden-bir el ol... Reseı. Sol kezgi saıası elıta: «Reseıdiń aıaǵyna oratylyp otyrǵandardan arylsaq jyldam damımyz»,– dep oılady. Taǵy bir aıta keter jaıt, «Qyzyl ımperıanyń» kúıreýi qytaılar úshin kútpegen jaǵdaı boldy. Bárinen buryn olar irgesi sógile bastaǵan ımperıaǵa eshkim qol sozbaǵanyna qatty qaıran qaldy. Qoǵam, tipti 17 mln. múshesi bar Keńes úkimetiniń Komýnıstik partıasy da buǵan jol bermeýge tyrysqan joq. Bul KSRO-nyń eń aldymen ishten irigeniniń aıǵaǵy edi.
– Reseı Qyrymdy Ýkraınadan tartyp aldy ma, álde qaıtaryp aldy ma? Sizdiń oıyńyz qandaı?
– Qyrym HHİ ǵasyrdaǵy úlken ózgeristerge negiz bolatyn obekt retinde qaralǵan joq. Iá, Reseı Ýkraına terıtorıasynyń tutastyǵyn moıyndady. Biraq, belgili bir jaǵdaıda bul másele (Qyrym, avtor.) kóterileri anyq edi. Qazir Kreml munyń bárin kúni buryn jobalaǵan deıdi. Menińshe, Ýkraınada dál mundaı oqıǵa bolaryn Máskeý kútken joq. Kreml mundaıda qaıtý, ne isteý kerektigin bilmeı eseńgirep qaldy. Pýtın jyldam sheshim qabyldaýǵa májbúr boldy.
Sosyn qyrǵı-qabaq soǵys aıaqtalǵasyn «jańa jahandyq tártip» ornady degenderdiń qatty qateleskenin kórip otyrmyz. Bul túsinikti tilge engizgen Gorbachev-tyn. Biraq onyń oıyndaǵy álem teńquqyqty edi. Al KSRO qulaǵannan keıingi 25 jylda AQSH jahandyq tártiptiń tizginin óz qolyna aldy. Alaıda Ýkraındaǵy jaǵdaı Amerıkanyń sýperkóshbasshylyqqa áli daıyn emestigin dáleldep berdi. Qyrymdy qol astyna qaratý arqyly Máskeý: «Ne qylsań, o qyl! Endigi jerde seniń aıdaǵanyńa júrip, aıtqanyńa kónbeımiz»,– dedi. Pýtın munyń arty nege ákep soqtyratynyn bilmedi emes, bildi.
Amerıka ázir alańdaýly. Sýperkóshbasshyǵa qarsy shyqqan el qandaı bolmaq? Árıne, qysymǵa ushyraıdy. Qytaı men Úndistan sıaqty iri elderdi Reseıdiń Qyrymdy qol astyna alǵany asa alańdatpaıdy, bular Kreml men Aq úıdiń aıqasy nemen aıaqtalaryn kútip otyr. Olarǵa kimniń jeńiske jeteri «qyzyqty». Bylaısha aıtqanda, olar bul aıqasta kimniń mysy basym bolyp, «qojaıyn» atanaryn bilgisi keledi jáne soǵan saı saıasat júrgizbek. Bul aıqasta Reseı eshkimge arqa súıeı almaıdy. Qytaı da, Iran da «orys álemi» úshin basyn báıgege tikpeıdi.
Jalpy dál qazir orys qoǵamy bárine daıar. Basshysyna senimdi. Reseı bıligi ári qaraıǵy jaǵdaı qalaı bolmaq, qalaı qımyl-áreket etý kerektigin qarastyrǵany jón. Óıtkeni búgingi eıforıa ótpeli...
– Sońǵy kezdegi suhbatyńyzda bolmasa belgili basylymdarǵa bergen pikirińizde siz Germanıany qatty synǵa alyp júrsiz. Nege eken?
– Eýroodaq elderiniń arasynda dál qazir Reseıge Germanıa erekshe shúıligip otyr. Muny AQSH qysymynyń nátıjesine balaıdy. Meniń oıymsha másele munda emes. Nemister ózgerýde... Bul budan 5-10 jyl burynǵy memleket emes.
Ekinshi dúnıejúzilik soǵys nemisterdiń áreket etý shekarasyn naqty anyqtap berdi. Germanıa bertinge deıin osy shekarany saqtady. Biraq... soǵys bitkeli 70 jyl. Osy ýaqytta birneshe býyn almasty. «Germanıa adamzattyń aldyndaǵy qaryzyn ótedi. Kúnási úshin keshirim surady. Endigi jerde ol eshkimniń aldynda jaýap berýge tıisti emes»,– deıtin saıasattanýshylar paıda boldy. Olar bul týraly ashyq aıtpaýy múmkin. Bul degenimiz nemisterdiń Eýropadaǵy bılik tizginin óz qoldaryna alǵysy keletinin ańǵartady. Bul el endigi jerde Eýropadaǵy kóp elderdiń biri emes, qalaýynsha, bilgeninshe áreket etetin kóshbasshy. Alaıda bul úshin nemister AQSH-pen aradaǵy araqatynasyn ózgertýge tıis. Germanıa men AQSH-tyń áriptestigi biz oılaǵandaı emes, salqyn. Fransıa, Polshamen de ara-tura qabaq shytysyp qalady. Másele, nemister mundaı kóshbasshylyqqa daıyn ba? Buǵan aldaǵy bes jylda anyq jaýap alamyz.
[caption id="attachment_8561" align="alignright" width="312"]
Vladımır Pýtın [/caption]
– «Pýtın óz áleminde ómir súredi. Shynaıy ómirden alshaqtap ketken»,– degen pikirmen kelisesiz be?
– Bulaı dep aıyptap otyrǵan AQSH pen Batystyń aqparat quraldary. Olar Kremldiń qazirgi saıasatyn túsinbeıdi jáne túsingileri joq. Ózderi she? Mysalǵa, men AQSH-tyń ázirgi kúni Taıaý Shyǵystaǵy saıasatyn qalaı saraptasam da, uǵyna almaımyn.
Jalpy dál qazir orys qoǵamy bárine daıar. Basshysyna senimdi. Reseı bıligi ári qaraıǵy jaǵdaı qalaı bolmaq, qalaı qımyl-áreket etý kerektigin qarastyrǵany jón. Óıtkeni búgingi eıforıa ótpeli... Syrtqy qysym Pýtınniń pozısıasyn bekite túsýde.
[caption id="attachment_8556" align="alignleft" width="394"]
Jırınovskııdi óz aramyzda «aljyǵan shal» dep aıtamyz.[/caption]
– Qazaqstanǵa qatysty arandatatyn pikir aıtyp, balaǵattap, qazaqtyń Táýelsizdigine til tıgizgen Jırınovskıı, Lımonov sıaqtylar Kremlge jumys isteıdi deıdi. Endeshe biz olardyń aýzyna qaqpaq qoıa almaımyz, solaı emes pe?
– Siz aıtyp ótken azamattardyń árqaısysyna jeke-jeke toqtalýǵa bolady. Mysalǵa, Lımonov tvorchestvolyq tulǵa, sonymen birge jaýapsyz adam. Sóziniń salmaǵy joq. Óz basym onyń pikirimen Kremldiń arasynda qandaı da bir baılanys bar dep oılamaımyn. Bul múldem qısynsyz ýáj.
Al Jırınovskııdiń jaıy bólek. Qansha degenmen saıası tulǵa. Onyń saıası arenada júrgenine 25 jyl. Orystar ony óz arasynda «aljyǵan shal» deıdi. Iá, onyń Qazaqstan týraly aıtpaǵany joq. Estip, bilip otyrmyz. «Mundaı memleket joq» dep aıtqan kezi de boldy. Bul bizdegi sóz bostandyǵynyń, demokratıanyń kórinisi dep aıtar edim... Árıne, belgili bir shekara bolýy kerek. «Orys álemi» kúshti, myqty. Kishi halyqtar túgeldeı soǵan baǵynýy kerek»,– degen pikirdi ustanatyndar bar. Bul qaýipti estilýi múmkin. Alaıda is júzinde Jırınovskıı sıaqtylardyń sózi eshqashan áreketke ulaspaıdy. Onyń sózin jaqyn qabyldaýdyń qajeti joq. Sizderge de bul tarapta úreıden arylǵan artyq etpes edi.
– Eýrazıalyq odaq úreıdi údetip otyr...
– Meni bul odaqtyń Qytaıdyń «Jańa Jibek joly» jobasymen qanshalyqty básekege túseri alańdatady? Sebebi, atalǵan joba odaqtas elderdiń aýmaǵyn qamtıdy.
Árıne, odaqtyń saıası uıymǵa aınalýyna qarsymyn. Onyń ishinde bizdiń Premerdiń ortaq valúta týraly ıdeıalaryn qoldamaımyn. «Sábet úkimeti» kelmeske ketti. «Bir kezde shalqyp ómir súrgen edik. Turmys túzý, qarnymyz toq edi»,– deıtin úlkender jaǵy ótkendi kóksegendi qoıý kerek. Boldy. Ol kezeń tarıh qoınaýyna sińdi. Bul odaqqa ekonomıkalyq basymdyq bergisi kelse, endeshe ózgesi emes, eń aldymen Reseı óz psıhologıasyn ózgertýi qajet.
Áńgimelesken, Dýman BYQAI
