Esirtkiniń quryǵyna ilikken jan ońaı qutyla almaıtyny ámbege aıan. Sondyqtan elimizdiń árbir azamatynyń negizgi mindetteriniń biri – esirtkisiz qoǵam qurýǵa atsalysý bolýy tıis. Búginde jastar arasynda ásirese, sıntetıkalyq esirtkiniń kóptep taralýy bolashaǵymyzǵa balta shaýyp, urpaǵymyzdyń ál-aýqatyna qaýip tóndiretini aıtpasa da túsinikti.
Birikken Ulttar Uıymynyń málimetinshe, sońǵy 10 jyl ishinde esirtkige táýeldi bolyp qalǵandar sany 22 paıyzǵa ósken. Álem boıynsha 275 mıllıon nashaqor esepte tur. Ǵasyr dertiniń kesirinen jylda jarty mıllıonnan astam astam adam jer qoınyna tapsyrylýda. Elimizdiń Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń málimetinshe, elde 18,5 myńnan astam nashaqor tirkelgen. Onyń ishinde 1,5 myńy áıel adamy eken.
Sondaı-aq, Birikken Ulttar Uıymynyń málimetine sensek, Orta Azıa elderiniń ishinde bizdiń elde psıhobelsendi zattar kóp tárkilenedi eken.
Sondyqtan búginde nashaqorlyqpen kúreske elimizde basa mán berilip otyr. Memleket basshysy Q.Kemeluly halyqqa Joldaýynda esirtkiniń, onyń ishinde sıntetıkalyq esirkiniń taralýy – bolashaq urpaqtyń jaǵdaıyna úlken qaýip tóndiretinin aıtqan bolatyn. Prezıdent tapsyrmasy boıynsha esirtkini saıttar, áleýmettik jeliler, ıaǵnı, ınternet resýrstary arqyly taratqany úshin qylmystyq jaýapkershilik kúsheıtildi. Endi osy keselmen kúres elimizde qalaı júrgizilýde, nendeı sharalar júzege asýda? Osy tóńirekte sandardy «sóıletip» kórelik.
Jalpy, 2020 jyldan bastap naryqta esirtki kólemi azaıyp, nashaqorlardyń esirtki jetkizýshilerge degen senimi tómendeı bastaǵany kóńil qýantady. Oǵan túrli deńgeıdegi aldyn alý sharalarynyń ótkizilýi de sep bolsa kerek. Búginde narkomanıany nasıhattap, jarnamalaǵany, grafıtı-sýretter men QR kodtar arqyly jaýapkershilikke tartýǵa bolatyn qylmystyń jańa quramy engizilgen.
«www.polisia.kz» saıtynan elimizdiń ár óńirinde kúndelikti esirtki saýdalaýmen, tasymaldaýmen jáne paıdalanýmen aınalycatyndardyń ustalyp jatqanyn, narkobıznesmendermen kúres jumystary boıynsha atqarylyp jatqan aqparattarmen tanysýǵa bolady. İshki ister organdarynyń resmı medıa ortalyǵyna qarasty osy «Polisia.kz» saıtynyń derekterine júginer bolsaq, 2021 jyly İshki ister mınıstrligi sıntetıkalyq esirtkiniń zańsyz aınalymyna qatysty 1400-den asa qylmys tirkepti. 142 kılogramnan astam sıntetıkalyq esirtki tárkilenip, 17 esirtki laboratorıasy joıylǵan.
Byltyr qańtar aıynda quqyq qorǵaý organdary esirtkiniń zańsyz aınalymyna qatysty 79 qylmystyq quqyq buzýshylyqty anyqtapty. Bir zerthanany joıyp, 5 kelideı sıntetıkalyq zat tárkilegen.
Jalpy, esirtki qylmysyna qarsy keshendi sharalar qatary az emes. Sonyń biri «Qarasora – 2022» jedel aldyn alý sharasy. Byltyr maýsym aıynyń 1-inen qazan aıynyń 31-ine deıin ótkizilgen shara nátıjesinde 12,7 tonna esirtki zaty tárkilenipti. Onyń 33 kılogramy geroın bolsa, 68 kılosy apıyn, 705 kılogramy gashısh, 507 kılogramy sıntetıka, 4 tonnaǵa jýyǵy anasha, qalǵan 7 tonnadan astamy kanabıs syndy ósimdikter.
Esirtkige qatysty 13 aýyr qylmys jasaǵan uıymdasqan qylmystyq toptyń 32 belsendi qatysýshysy ustalyp, jalpy 4 qylmystyq top quryqtalypty. Osy oraıda esirtki saıttarynyń da bul tajaldyń taralýyna yqpaly zor bolyp otyrǵanyn aıta ketken jón. Al «Kıberqadaǵalaý» dep atalatyn aqparattyq júıe mundaı saıttarǵa buǵaý salýda. Nashaqorlyqty jarnamalaıtyn mundaı saıttardyń eki myńǵa jýyǵy buǵattalǵan.
QR İİM Esirtki qylmysyna qarsy is-qımyl departamentiniń basqarma bastyǵy Baqytjan Ámirhanovtyń aıtýynsha, «Qarasora» jedel profılaktıkalyq is-sharasyna Ulttyq ulan sarbazdary men quraldary, tehnıkalary, «Búrkit» jeke quramy, ishki ister organdarynyń arnaıy bólimsheleriniń jaýyngerleri jumyldyrylady eken. Byltyr tuńǵysh ret ushqyshsyz ushatyn apparattar iske qosylyp, tikushaq, joǵary ótimdi arnaıy kólikter kádege asqan.
Jyl saıyn 10-15 tonna aralyǵynda esirtki tárkilenip, 200-den astamy esirtki túrin ósiretin 50 shaqty iri plantasıalary joıylatyny da jaǵa ustatpaı qoımaıdy.
Jalpy, «Qarasora-2022» jedel-profılaktıkalyq is-sharasynyń nátıjesinde, elimiz boıynsha jasalǵan 1275 qylmys anyqtalǵan. Olardyń ishinde 667 ótkizý, 178 zańsyz saqtaý jáne 245 esirtki ósirý faktisi bar. Polısıa qyzmetkerleri barlyǵy 9,7 tonna esirtki, onyń ishinde 2,3 tonna marıhýana, 200 kelige jýyq gashısh, 113 keli sıntetıkalyq esirtki, 7 tonnaǵa jýyq qarasora jáne 179 myńnan astam túp esirtki bar ósimdikterdi tárkilegen.
Bul sharadan bólek, Qazaqstanda «Esirtki qylmysyna qarsy is-qımyl jáne nashaqorlyqtyń aldyn alý sharalaryn jetildirý» jónindegi 2022-2023 jyldarǵa arnalǵan jol kartasy bekitilgen bolatyn. Oǵan sáıkes, jasóspirimder men jastar arasyndaǵy nashaqorlyqtyń aldyn alý máseleleri boıynsha jergilikti jerlerdegi atqarýshy organdardyń jumystary jolǵa qoıylyp, kúsheıýi kerek.
Ǵasyr dertimen kúreste qomaqty úles qosyp kele jatqan qordyń biri – «Esirtkisiz bolashaq» korporatıvtik qory 2004 jyly qurylǵan. Qor basshysy Jandos Aqtaevtyń aıtýynsha, búginde qordyń eki júzden astam múshesi bar. Korporatıvtik qordyń negizgi maqsaty – elimizdiń barlyq azamattaryn biriktire otyryp, saý ult, bolashaǵy zor qoǵam ornatý. Uıym nashaqorlyqtan ǵana emes, basqa da táýeldilikterden saqtaý baǵytynda jumys istep keledi.
Mundaǵy eriktiler «sarbaz» dep atalady. Olar elimizdiń barlyq derlik óńirinde bar. Negizgi qyzmetteri – esirtki saýdasymen aınalysatyn saıttardy, jelilerdi buǵattap, olardy jarnamalaıtyn graffıtılerdi boıap, óshirý. Qor basshysynyń sózinshe, uıymǵa sarbaz bolǵysy keletin jastar kóp. Degenmen, olar aldymen arnaıy rekrýter mamandardyń irikteýinen ótedi eken. Sarbazdar esirtki izdeýmen aınalyspaıdy, onymen arnaıy quqyq qorǵaý organdarynyń mamandary ǵana aınalysady. Eriktiler birinshiden psıhologıalyq turǵyda daıyn bolǵandary jón. Sebebi mundaı ispen qashanda qaýip-qater qatar júredi.
«Esirtkisiz bolashaq» qory qazirgi tańda esirtki satatyn Telegram jelisindegi arnalardy buǵattap, respýblıka boıynsha 147 Telegram arnasyn buǵattaǵan. Bul baǵytta kúres júrgizý úshin bul týraly jastardyń saýatyn arttyrý asa mańyzdy. Osy oraıda áleýmettik jelide qazaqsha kontenttiń sany men sapasyn ulǵaıtý da ózekti.
Buǵattaýǵa ońaılyqpen boı bere qoımaıtyn bul ǵasyr dertimen kúres respýblıka ishinde ǵana emes, kórshiles Qyrǵyz, Reseı, Qytaı, Ózbekstan elderimen birlese otyryp ta júrgizilýde. Sebebi ony toqtatýǵa, ıakı, azaıtýǵa jalǵyz eldiń qaýqary jetpeıtini anyq.
