Qoǵamda «veıp» dep atalyp ketken elektrondy temekilerdi satýǵa tyıym salý týraly usynys bir emes, birneshe jyl qatarynan ashyq aıtylyp keldi. Osy aralyqta hosh ıisi bar quraldarǵa eresekterden bólek, balalar da áýes bola bastaǵan. Osy problemanyń aldyn-alý nemese joıý úshin ne isteý kerek?
Elektrondy shylymǵa tyıym salý týraly usynysty qoǵam belsendileri, ata-analar, Májilis depýtattary aıtýyndaı-aq aıtty, joǵary minberlerde kóterdi. Al shyn máninde, elektrondy temekilerdi tasymaldaýǵa, satýǵa tyıym salý arqyly másele sheshile me? Osy sharýamen balalardy zıandy dúnıeden qorǵaı alamyz ba?
Mysaly, «Baıtaq» jasyldar partıasynyń jetekshileri bul pikirmen kelispeıdi. Iaǵnı, «elektrondy shylymdardy jetkizýge, satýǵa tyıym salý arqyly is bitpeıdi, onyń aınalymyn qatań baqylaý qajet» dep sanaıdy olar.
Bir sózben aıtqanda «Baıtaq» jasyldar partıasy veıptiń satylymyna tyıym salýǵa qarsy ekenin bildire otyryp, mundaı quraldardy tabak jáne alkogóldi zattarmen qatar qatań baqylaýǵa alý kerek degen ustanymda ekenin ańǵartty. Bul usynysty «Baıtaq» jasyldar partıasynyń tóraǵasy Azamathan Ámirtaevtyń ózi bylaı túsindirdi:
«Ańǵarsańyzdar, osy ýaqytqa deıin tyıym salý arqyly esh másele tolyq sheshimin tappady. Qazir elektrondy temekilerdiń túr-túri shyǵyp jatyr. Árıne, biz halyqtyń, sonyń ishinde jasóspirimderdiń temeki ónimderine jýymaǵanyn qalaımyz. Qazir depýtattardyń elektrondy temeki ónimderine qarsylyq bildirip jatqanyn kórip, bilip otyrmyz. Bul qadam – burynnan temekiniń kádimgi túrin shyǵaratyn kompanıalardyń kóbirek tabys tabýyna jol ashady. Taǵy bir jaıt, elektrondy temekige tyıym salynatyn bolsa, birden zańsyz taýar aınalymy kóbeıedi. Iaǵnı, ashyqtyq saqtalmaıdy. Osy baǵytta jumys isteıtin kásipkerlerdiń salyǵynan qaǵylamyz. Keıin, zańsyz kelgen taýardy jastardyń qalaı paıdalanyp jatqanyn da zerdeleı almaımyz. Aıtpaǵym, tyıym salýmen shektelý – máseleniń sheshimi emes»
Al «Baıtaq» partıasy Jasyldar saıasaty departamentiniń dırektory Azamat Aııabergenovtiń oıynsha, bul rette tyıym emes, júıeli jumystar qajet.
«Baıtaq» jasyldar partıasy Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń saıasatyna súıene otyryp, bıliktiń júrgizip otyrǵan reformalaryn qoldaıdy. Túrkistan óńirinde ótken Ulttyq Quryltaıda Memleket basshysy: «Ult saýlyǵyna zıanyn tıgizetin taǵy bir kesel – veıp jáne túrli elektrondy temekiler. Ókinishke qaraı, ony tartý jasóspirimder arasynda sánge aınalyp barady. Sebebi, elektrondy temeki bárine qoljetimdi, onyń zıansyzdyǵy týraly túrli jarnamalar da kóbeıip ketti. İs júzinde, jastarymyz ózine qaýip tóndirýde. Sebebi, bul – shyn máninde, zıandy nárse. Veıp pen esirtkiniń arasy bir-aq qadam. Osy qaýipti úrdispen kúresý úshin júıeli jáne shuǵyl sharalar qabyldaý qajet. Tyıym salýmen ǵana máseleni sheshý múmkin emes», degen edi. Biz qazir elde qorqor usynatyn oryndarǵa sheteý qoıylǵanyn bilemiz. Biraq, qalada mundaı oryndardy tabý túk te qıyn emes. Kez kelgenimizge esigi ashyq. Sonymen qatar densaýlyǵyqqa zıan keltiretin basqa da zattarǵa shekteý qoıylǵanymen, qatań baqylaýǵa alynbaǵan. Sol úshin de elektrondy shylymdardyń satylymyn qatań baqylaý qajet. Shekteý qoıylsa, kóleńkeli bıznes paıda bolady. Al eresekter qandaı ónim paıdalansa da óz erkinde bolýy kerek dep oılaımyn»
Temeki zattary naryǵynyń qaýymdastyǵy tóraıymy Malıka Baqytjanova elektrondy temekilerdi satyp alý ekiniń birine, ıaǵnı jasóspirimderge qoljetimdi bolmaýy tıis dep sanaıdy. Sonymen qatar, veıpterdiń qaptamasy men dámine de ózgeris engizý kajet.
«Qazir elektrondy temekini kez kelgen adam satyp alýyna bolady. Barshaǵa qoljetimdi. Statısıkaǵa úńilsek, veıpti elge tasyǵan kásipkerler barlyq normatıvtik aktilerdi saqtaǵan. Elektrondy temekilerge tyıym salý máselesi 3 jyldan beri kún tártibinde tur. Biraq, áli zań qabyldanbady. Jaqyn beriden osyndaı ónimderdi tańbalaýǵa qatysty talaptar qoıyldy. Bul talap – naryqtaǵy elektrondy shylymdardy tańba arqyly retteýge jol ashty. Kásipkerlerdiń jumysy da birshama jeńildedi. Biz osy zańdy kásipkerlerge únemi túsindirip otyramyz. Kásipkerler elektrondy shylymdardyń qaptamasyn kóz qyzyqtyratyndaı emes, qarapaıym ázirleýge kelisip otyr. Sosyn, tátti dámin de ózgertýge daıyn. Jasóspirimder men balalardyń temeki zattaryna áýes bolýyna túbegeıli qarsymyz. Biraq, eresekter shylymnyń qaı túrin qoldanatynyn ózderi tańdaǵany durys sekildi. Biz veıpterdiń ýtılızasıasyn da óz quzyrymyzǵa alýǵa daıynbyz»
Elektrondy temekilerdi shekteý kádimgi temeki óndiretin kompanıalarǵa tıimdi. Óıtkeni, olar elektrondy shylym satylymǵa shyqqaly shamamen 30 paıyz tabysynan qaǵylyp otyr. Veıpterdiń satylymy baqylaýǵa alynsa, 2024-2030 jyldar aralyǵynda shamamen 60 mıllıard teńge el ekonomıkasyna túsýi múmkin degen boljam bar. Mamandar aıtyp otyrǵan usynys – elektrondy temekilerdi jasóspirimderge satýǵa qatań shekteý qoıyp, tek arnaıy dúkenderde ǵana satýǵa ruqsat berý kerek. Bul rette veıpterdi onlaın saýdalaıtyndardy da eskerý qajet.
Qazirgi tańda Qarjylyq monıtorıń agenttigi elektrondy shylymdardy elge zańsyz kirgizgenderdi anyqtap jatyr. Sáıkesinshe, zańsyz taýar tasymaldaǵandar jaýapkershilikten qutylmaıdy.
