Iá, bir donor tórt adamdy qutqaryp qala alady. Biraq...mundaı donor endi qaıtip beti beri qaraýy neǵaıbyl, tirshilikten úmit úzgen jan. A.N.Syzǵanov atyndaǵy Ulttyq ǵylymı hırýrgıa ortalyǵyna dál osyndaı naýqastar jetkiziledi.
Sondyqtan donor týraly bul jolǵy áńgimeniń júgi aýyr. Donor degenimiz kim? Donorlyq. Osy túsinikke el, onyń ishinde qazaqtildi qaýym áli de bolsa úrke qaraıtyny ras pa? Munyń sebebi nede? Bálkim, aqparattyq nasıhat jumystarynyń azdyǵy shyǵar? Elimizde júrek, baýyr, ókpe aýystyrýda qansha adam kezekte tur? Ulttyq ǵylymı hırýrgıa ortalyǵyna osy jáne ózge saýaldarǵa jaýap alý úshin arnaıy bardyq.
– Negizinde naýqastar bizdiń ortalyqqa eki jaǵdaıda jetkiziledi. Munyń birinshisi mı jaraqatyn alǵandar. Iaǵnı, bıikten qulaǵan, basynan qatty soqqy alǵan bolmasa kólik apatyna ushyraǵan jandar. Ekinshisi mı ınsýltyn alǵan naýqastar. Munyń ózi gemarragıalyq jáne ıshemıalyq ınsýlt dep ekige bólinedi. Mundaı jaǵdaıǵa ushyraǵandardy taǵy eki jikke bólemiz. Bir top aýrýhanaǵa esin bilip, al endi biri aqyl esinen tanyp túsedi. Medısınada muny tereń uıqy nemese koma dep ataıtynyn biletin bolarsyz, – dedi bizge atalǵan ortalyqtyń kardıohırýrg dárigeri Arman Týǵambaev.
Tereń uıqy týraly ne bilemiz?
[caption id="attachment_8218" align="alignright" width="293"]
Arman TÝǴAMBAEV: Elimizde 3000-ǵa tarta adam búırek, 1000-nan asa adam baýyr tranplantasıasyna muhtaj. [/caption]
Arman Týǵambaevtyń aıtýynsha ortalyq donorlyqty osy tereń uıqynyń jaǵdaıynda ǵana qarastyrady. «Al kópshilik bul termınniń qandaı maǵyna beretinin jáne qansha túrge bólinetinin ústirt estigen. Ári qanshalyqty qaýipti ekenin túsine bermeıdi», – deıdi maman. Negizinde tereń uıqynyń ózi dárejesine qaraı úshke bólinedi eken. Munyń bastapqy ekeýine túskenderdi aman alyp qalýǵa bolady. Úshinshi dárejeli koma – ajal. Mundaıǵa ushyraǵan jannyń ómirin saqtap qalý múmkin emes jáne búgingi deıin medısına tarıhynda munshalyqty tereń uıqydan oıanǵan jaǵdaı tirkelmepti.
Eń aýyry... estirtý
«Týysqanyńyz úshinshi dárejeli komada jatyr. Biz qoldan kelgenniń bárin istedik. Biraq, endigi jerde bul kisini qutqaryp qalý múmkin emes. Júregi men ókpesi arnaıy apparattyń, dári-dármektiń arqasynda ǵana jumys istep tur...». Osyndaǵy jan saqtaý bóliminde isteıtin mamandardyń aıtýynsha 3-shi dárejeli tereń uıqyǵa ketkenderdiń qaıtip oıaný múmkin emesin estirtý eń aýyr is. «Mundaı adamnyń mıy ólgen dep sanalady. Al mıdyń ólýi bıologıalyq ólimmen teń. Biraq kóp jaǵdaıda jaqyny aýyr jaǵdaıda tap bolǵan azamattar máseleniń mán-jaıyn túsine bermeıdi. Senbestik tanytyp, orynsyz kúdiktenedi. Biraq, olardy da kinálaýǵa bolmas. Sondyqtan mundaı jaǵdaıdy habarlaý úshin júıkeniń shydamdy bolǵany mańyzdy», – deıdi dárigerler. Bilgenimizdeı, 3-shi dárejeli tereń uıqyǵa ketken adamnyń endigi jerde bul dúnıelik emes ekenin naqty anyqtaıtyn quraldar bar. Sonyń biri klınıkalyq test. Testileýden ótken adamnyń «koma 3 -ke» ushyraǵanyn anyqtaǵannan keıin ortalyq naýqasty donor retinde qarastyrady. Biraq, naǵyz qıyndyqtar da osy jerden bastalady eken.
Aıtaıyn degenim
«Ókpesi demalady, júregi jumys istep tur. Budan artyq ne kerek?». «Kórshim on kún jatyp oıanyp ketti ǵoı!». «Senderdiń qoldaryńnan is kelmeıdi, týysqanymdy Qytaıǵa alyp ketemin. Ol jaqtaǵylar ony bir aıdyń ishinde komadan shyǵaramyz dedi». Arman Týǵambaev jumys barysynda ortalyq mamandary osyndaı aıyptaýlardy jıi estıtinin jasyrǵan joq. Biraq, bulaı deıtinderdiń kópshiligi qateleskenin keıin bilip jatady eken. «Eshkimdi aıyptaǵym joq, alaıda donorlyqqa kelgende orystildi ortaǵa qaraǵanda, qazaqtildi qaýymǵa máseleniń qanshalyqty mańyzdy ári ózekti ekenin túsindirý óte qıyn. Aýyr. Óz basym osy kúnge deıin orys ultynyń arasynan «organ bermeımiz» degendi estimedim. Al qazaqtarǵa kelgende munyń arty aıǵaı-shýmen aıaqtalyp jatady. Bul arada másele dinı kózqarasta emes, aqyl aıtatyn adamdardyń kóptiginde jatyr. 3-shi dárejeli tereń uıqyǵa ketken naýqastyń artynda jıyrma adam júredi. Biz olardyń barlyǵymen sóılesýge tıisti emespiz. Tek, balasy bolsa ákesimen, kúıeýi bolsa áıelimen sóılesýǵa mindettimiz. Donorlyqqa qatysty áıeli nemese balasyna máseleniń mán- jaıyn túsindirgen kezde aıdaladaǵy aǵaıyny kelip álgi adamdy oıynan aınytyp jiberedi. Donordyń bir emes, tórt adamǵa ómir syılaýy múmkin ekenin eskere bermeıdi. Kópshiliktiń donorlyq, onyń mańyzdylyǵy týraly biletini áli de az», – deıdi ol.
Din jáne donorlyq
Syzǵanov atyndaǵy Ulttyq ǵylymı hırýrgıa ortalyǵy buǵan úlken daıyndyqpen kelipti. Donorlyqtyń sharıǵat jolymen sheshilýin maqsat tutqan ortalyq Qazaqstan Musylmandary Dinı basqarmasynyń (QMDB) kómegine júginedi. Bul máseleniń aq-qarasy naqty anyqtalǵasyn QMDB: «eger qaıtys bolǵan naýqas shyn máninde bireýge kómektese alatyn jáne mıynyń ólgeni naqty dáleldenip ári bul organ saýdaǵa túspeıtin bolsa, onyń múshelerin basqa adamǵa aýystyryp salýǵa ruqsat beriledi » degen pátýa shyǵarady. Aıta ketelik, buǵan Qazaqstan ǵana emes, kópshilik musylman memleketterinde sharıǵat jolymen ruqsat etilgen. Qazir ár juma namazy saıyn osy pátýa oqytylyp, úgit-nasıhat jumystary júrgizilip jatyr.
Kútý paraǵy
Júrektiń, baýyrdyń sozylmaly jetispeýshiliginen ábden qajyǵan azamattar Syzǵanov atyndaǵy Ulttyq hırýrgıalyq ortalyqqa kelip kútý paraǵyna tirkeledi. Bizdiń bulaı deýimiz tegin emes. «Sebebi transplantasıaǵa keliskenderdiń deni aýrýdan sharshaǵan azamattar», – deıdi mundaǵy mamandar. Degenmen, donor az. Al kezek kútip turǵandar kóp. Elimizde 3000-ǵa tarta adam búırek, 1000-nan asa adam baýyr tranplantasıasyna muhtaj. Budan syrt, jylyna 500 –ge jýyq júrek aýystyrý operasıasyn jasaý qajet. Alaıda adamdardyń kópshiligi elimizde mundaı kúrdeli operasıalar jasalatynyn bile bermeıdi eken. «Bizdiń kútý paraǵymyzda jańa baýyrǵa muhtaj 50 adam kezekte tur. Sonda qalǵan 950-i qaıda júr, qandaı em alyp jatyr? Biz muny bilmeımiz. Júrek aýystyrý boıynsha ulttyq hırýgıa ortalyǵynda 10 adam kezekte. Al ózgesi qaıda? Dárigerler olardy bizge nege jibermeıdi? Bulardyń arasynda óziniń júregin, baýyryn aýystyrý qajet ekendigin bilmeıtinder de bar bolýy múmkin», – deıdi Arman Týǵambaev.
Alkogoldi sırrozǵa transplantasıa jasalmaıdy
[caption id="attachment_8219" align="alignleft" width="256"]
Maqsat DOSHANOV: Baýyr almastyrý boıynsha jyl saıyn ulttyq hırýrgıalyq ortalyqtyń kútý paraǵynda turǵandardyń 30 paıyzy kóz jumady. [/caption]
Baýyr transplantasıasymen aınalysatyn hırýrg Maqsat Doshanov sózine qaraǵanda, baýyr almastyrý boıynsha jyl saıyn ulttyq hırýrgıalyq ortalyqtyń kútý paraǵynda turǵandardyń shamamen 30 paıyzy kóz jumady. Sebebi, baýyrdyń jumysyn belgili bir merzimge deıin sozatyn dári dármek bolmasa medısınalyq apparattar joqtyń qasy. Sondyqtan baýyr jetispeýshiligimen kezekte turǵan naýqastar kóp ýaqyt kúte almaıdy. Al baýyr jetispeýshiligin týdyratyn keıbir vırýstyq gepatıtter bastapqy satyda bilinbeıdi, baıqalmaıdy eken. Saıyp kelgende adamnyń baýyr jetispeýshiligimen aýyratynyn aldyn-ala anyqtaý qıyn. Tek sońǵy satyda, óńeshtegi qan-tamyrdyń jarylyp ketýinen aýyzdan qan ketkende ǵana tekserister júrgiziledi. Syzǵanov atyndaǵy Ulttyq hırýrgıa ortalyǵyndaǵy kútý paraǵyna tirkelgenderdiń deni dál osy sońǵy satyda turǵandar...
«Biz alkogoldi sırrozǵa transplantasıa jasamaıyz. Sebebi, ishimdikke táýeldi adamnyń qaıtadan araqtyń sońyna túspesine eshkim kepildik bere almaıdy. Jalpy búginge deıin (2011 jyldan beri) bizdiń ortalyqta 16 baýyr transplantasıasy jasaldy. Onyń ishinde «mıy ólgen» degen dıagnoz qoıylǵan adamdardan alynǵan baýyrdy 3 naýqasqa saldyq. Ózge 13-i týystyq donorlardan alynǵan baýyr» deıdi Maqsat Doshanov.
Dýman TANABASOV
P.S. 2013 jyly 2 mýltıaǵzany alý otasy jasalsa, bıyl onyń sany 4-ke jetti. Atap aıtqanda, Aqtóbe jáne Qostanaıda, eki donor tabyldy. Bıyl barlyǵy 6 baýyr almastyrý operasıasy men 21 búırek aýystyrý operasıasy sátti jasalǵan. Ulttyq hırýrgıalyq ortalyq bolashaqta ókpe aýystyrý operasıasyn júrgizýdi josparlap otyr. «Almatyda transplantasıa jasaıtyn 2 ortalyq bar. Onyń biri Syzǵanov atyndaǵy Ulttyq hırýrgıalyq ortalyq jáne Qalqamandaǵy №7 qalalyq klınıkalyq aýrýhana. Jalpy Astana men Almatyda bul másele degen kózqaras durystalyp keledi. Alaıda ózge óńirlerde donorlyqtyń nasıhattalýy áli de bolsa kemshin. Iaǵnı, donor tabý qıyn», – deıdi ortalyq mamandary.
