Onyń pikirinshe Reseıdiń saıası jobalarynan jaltaryp júrgen Qazaqstan Máskeý men Mınski birikkennen keıin burynǵydaı tabandylyq tanyta almaıdy.
«Túptiń túbinde Eýrazıalyq odaq ekonomıkalyq áriptestiktiń sheńberinen shyǵyp, saıası qurylymǵa aınalady», – deıdi Svoık.
Saıasattanýshy aıtqanynyń aıdaı kelerine senimdi. Ol munyń alǵyshartyn ázirden-aq ańǵaryp otyrǵanǵa uqsaıdy.
«Toqaevtyń túneýkúngi joldaýy kóńildegi kúpti oıdy seıiltip tastady. Ekinshi prezıdent Tuńǵysh prezıdenttiń «murasyn» mansuq eter oıy joǵyn, Nazarbaevtyń soqpaǵymen júre bererin nyqtap berdi. Áleýmettik jelide qyzý talqylanǵan saıası reformany alystan aınalyp ótti. Syrtqy saıasatty da sóz etken joq. Bılik Belarýstegi jaǵdaıdy muqıat baqylap otyr. Olardyń qateliginen sabaq alýǵa tyrysýda...» deıdi Svoık.
Onyń oıynsha Toqaev bir kezderi Nazarbaevtyń tańdaýy túsken kadrlyq rezervke arqa súıeýde. Eldegi saıası-ekonomıkalyq ahýaldy azdy-kópti biletin eski kadrlerdiń kúshin sarqa paıdalanbaq.
Saıasattanýshy sóz oraıynda Belarýstegi ahýalǵa toqtalyp, ereýildiń sońy nemen aıaqtalaryn tuspaldapty.
«Narazalyq birtindep báseńdeıdi. El-jurttyń ashýy tarqap, aptyǵy basylǵan shaqta Konstıtýtsıalyq reforma júrgiziledi», – deıdi kúni buryn kóripkeldik jasaǵan Svoık.
Saıasattanýshy jańa qujatta birqatar tótenshe, tosyn ózgerister bolaryna senimdi.
«Jańa Konstıtýtsıada Odaqtyq memleket degen jańa tarmaq paıda bolady. Artynsha parlament jáne prezıdent saılaýy ótip, bılikke kelgen jańa basshy Reseımen birigýdiń alǵashqy rásimderin jasaıdy», – deıdi Svoık.
Onyń oıynsha qyzyqtyń kókesi osy arada bastalady. Bir odaq, bir memleketke birikken Reseı men Belarýstiń Eýrazıalyq odaqtaǵy sózi ótimdirek, óktemirek shyǵyp, ózge odaqtastardyń mysyn basa bastaıdy.
Bir memleketke aınalǵan Reseı men Belarýstiń óz qurylymdary qurylyp, odaqtaǵy daýys sany men kvotasy artady. Belarýsti «jutyp jibergen» Reseıge ekonomıkalyq ıntegrasıa azdyq etip, uıymnyń ústinen qaraıtyn saıası qurylym qurý kerektigin ashyq aıtýǵa kóshedi.
Osy kúnge deıin saıası ambısıasyn ártúrli ekonomıkalyq usynystarmen búrkemelep kelgen Máskeý burynǵydan beter bastyrmalatyp, Qazaqstandy saıası odaqqa birigýge ıtermeleıdi.
Svoıktiń sózinen túsingenimiz búgingi dáýirde ulttyq táýelsizdiktiń bálendeı qundylyǵy joq. Bul ıdeologıa óziniń ózektiligin joǵaltqan. Damyǵan elder ózara odaqtasyp, memleketti basqarýdyń ultaralyq deńgeıine ótken.
Al damýshy elderdiń ulttyq táýelsizdigi sóz júzinde ǵana. İs júzinde bulardyń bas bostandyǵy joq. Damyǵan elderdiń «saýyn sıyry» ǵana. Saıası salmaǵy bolmaǵandyqtan álemdik damýdyń baǵyt-baǵdaryn aıqyndaı almaıdy. Qazaqstan sekildi elder Halyqaralyq valúta qory nemese Dúnıejúzilik saýda uıymynyń sheshimderine únsiz bas shulǵýǵa májbúr.
«Eýrazıalyq odaqtyń deńgeıinde ultaralyq aralyq qurylymdar qurýǵa seziktene qaraıdy. Reseıdi sýqany súımeıtin eldegi patrıottardyń bir shoǵyry buǵan túbegeıli qarsy.
Qazaq bıliginiń ushar basynda otyrǵandar «búıter bolsaq alys-jaqyn sheteldegi esep-shotymyz buǵattala ma» dep ýaıym jeıdi. Osy eldiń túp qojaıyny qazaq halqy ulttyq táýelsizdikti qyzǵyshtaı qorǵaǵanyn aldanysh kóredi», – deıdi Svoık.
Saıasattanýshy Qazaqstandaǵy ultshyl-patrıottarǵa tisin qaırap júrgenin, Eýrazıalyq odaqtyń saıası odaqqa ulasýyna dál osy toptyń aıǵaı-attany kedergi keltirip otyrǵanyn tilge tıek etipti.
Toq eterin aıtqanda Svoık bul odaqtyń ekonomıkalyq sheńberden shyǵyp, saıası uıymǵa aınalýyn qos qoldap quptaıtynyn jasyrmaǵan. Onyń pikirinshe budan ózge jol joq. Budan utpasaq, utylmaımyz. Upaıymyz túgel bolady.
«Keńes úkimetinen qandaı jamanshylyq kórdik? Sol kezdiń adamdary men sosıalısik ıdealdar kimge kesirin tıgizdi? Sol tusta ýaıym-qaıymsyz, baqýatty ómir keshkenimiz ótirik pe? Elge de keregi osy...», – deıdi Svoık.
...
Saıasattanýshy Dosym Sátpaev osynaý odaqqa kúdikpen qaraıtyn sarapshylardyń biri. Onyń pikirinshe Eýrazıalyq odaqtan erte bastan shyǵý kerek, ýaqyt kele Reseı quziretin kúsheıtip, Qazaqstandy birjolata shyrmap alady.
«Dál qazir bir ǵana daýsyz dúnıe bar: Batys pen Reseıdiń arasyndaǵy aıqas asqyna túsedi. Sanksıanyń aılapaty áli alda.
Bul neniń belgisi? Reseıdi oqshaýlatyp tynbaq. «Izgoı» memleketke aınaldyrmaq. Biz qandaımyz? Biz múlde bólekpiz. Ashyqpyz.
«Izgoı» memleket bizdi óz ıirimine tartpaq bolady.
Kún keshe Pýtınniń kómekshisi Vladıslav Sýrkov aıtty: «Reseıdi júz (bálkim eki júz, úsh júz) jyldyq jalǵyzdyq kútip tur» dep…
Sýrkovtyń sózi Reseıdiń eki odaqtasy ǵana bar. Ol – ásker jáne flot degenge saıady. Kreml «geosaıası jalǵyzdyqty» jalǵyz ózi ótkermek oıy joq. Bizdi de ilestire ketpek. Odaqdastary ne oılaıtyny oǵan mańyzdy emes», – degen edi budan buryn bizdiń redaksıaǵa bergen suhbatynda Dosym Sátpaev.
Onyń pikirinshe Eýrazıalyq odaq sapasyz kirjýǵysh untaq sıaqty. Kópirshigi kóp, nátıjesi nól. Al Eýrazıalyq odaqtyń abyroı-bedelin kirletken Reseıdiń ózi. Odaqtastarymen sanaspaıtyn, sanasqysy kelmeıtin saıasat Qazaqstan men Belarýstiń saıası-ekonomıkalyq múddelerin kúl-talqan etti.
«Máskeýdiń maqsaty eshqandaı ekonomıka emes. Óziniń aıtqanyna kónip, aıdaýyna júretin elderdi qolastyna qosý. Alty jyl ótti. Ne ózgerdi? Ne oryndaldy? Odaq aıasyndaǵy óli týǵan jobalardy sanamalasaq on saýsaq on qaıtara búgiledi eken. Aıtqanymyz aıdaı keldi, demek. Reseıden úırener jerimiz bolsa, bir basqa.
Reseı de biz sıaqty. Shıkizatqa táýeldi. Reseı de biz sıaqty. Jemqor memleket.
Reseıden úırener túgimiz joq. Biz ınovasıalyq turǵydan kósh sońynda qalǵan, áskerı-óndiristik kesheninen basqa túgi joq aýtsaıder memlekettiń odaqtasymyz.
Qazaqstandyq kásipkerler Reseı naryǵyna kire almady. Kirgizgen joq. Kúldi. Kedergini qoldan qurastyrdy. Ásirese, araq-sharapqa kelgende…
Kremldiń amaly joq. Ázirgi ahýal Reseıdi óz naryǵyn, óz óndirýshisin qorǵaýǵa májbúrleýde. Tarazylaı aıtqanda eki eldiń arasyndaǵy alys-beris, barys-kelis teń emes. Biz utyldyq», – deıdi saıasattanýshy.
Ázirlegen, Dýman BYQAI
