Qazirgi tańda balalar ýyqatyn kóńildi ótkizý úshin úlken saýda oryndaryna barǵanda jón sanaıdy. Iá, bul álemdegi tendensıa. Jalǵys Qazaqstanda emes. Qazir saýda oryndarynda balalardy magnıtteı tartyp turatyn kınoteatr, fast-fýd, oıyn alańdary, kitaphana, túrli dúkender bar. Sondyqtan bala bitken sabaqtan qoly bolsaǵanda «Megaǵa» barǵysy kelip turatynyn túsinýge bolady. İri qalalarda balalar barýy tıis qýyrshaq teatyry jumys isteıdi. Osyǵan deıin elimizde qýyrshaq teatrlary mádenı muranyń mańyzdy bóligi retinde sanylyp keldi. Qýyrshaq teatrlary balalar men jasóspirimder jıi baratyn mádenıet oshaǵy retinde óziniń mańyzyn áli de joıǵan joq. Qaıta sońǵy ýaqyttary qýyrshaq teatryna baratyn kórermenderdiń qatary arta túsken. Buǵan Almaty qalasyndaǵy Memlekettik qýyrshaq teatrynyń dırektory Almat Abdrahmanovpen tildeskenimizde kóz jetkizdik.
Iá, táýelsizdiktiń alǵashqy jyldary qýyrshaq teatrlary aýyr kezeńdi bastan ótkirgenin bárimiz bilemiz. Al qazir jaǵdaı aıtarlyqtaı túzelgen. Sońǵy jyldary eldegi qýyrshaq teatrlarynyń jaǵdaıy jaqsar túsýine memlekettik qoldaýy aıryqsha yqpal etkenin aıtýǵa tıispiz.
Búginde elimizde qýyrshaq teatrlary Astana, Almaty jáne Shymkent qalalarynda toqtaýsyz jumys istep keledi. Árbir teatrdyń ózine tán repertýary bar. Qýyrshaq teatrlarynda ulttyq jáne sheteldik ertegiler, fólklorlyq elementter men zamanaýı avtorlardyń shyǵarmalarynan túrli repertýaryna jasaqtap keledi.
Qazirig tańda teatrlar dástúrli jáne zamanaýı qoıylymdardy qatar qoıyp, balalardyń qyzyǵýshylyǵyn oıatýǵa baryn salyp keledi. Avtorlar men rejıserler ulttyq naqyshty saqtaı otyryp, álemdik shyǵarmalardy da sahnalap júrgenin aıta ketýimiz kerek. Munyń ózi kórermenderdiń ártúrliligin qamtamasyz etetini sózsiz.
Almatydaǵy Memlekettik qýyrshaq teatry elimizde balalarǵa arnalyp boı kótergen alǵashqy óner ordasy. Sondyqtan teatrdyń baı tarıhy bar. Oǵan qazir shamamen 90 jyldan asyp ketti. Teatr jumysyn bastaǵan kúnnen bastap, talantty ártisterdi tartyp, kóptegen gastrólder uıymdastyryp, qýyrshaq teatyry ónerin damytýǵa barynsha úles qosyp keledi.
Teatr repertýary ir alýan, tipti túrli jastaǵy kórermenderge arnalǵan klasıkalyq jáne zamanaýı qoıylymdardy qamtǵan desek bolady. Osydan birneshe jyl buryn Almaty qalasy ákimdiginiń qoldaýymen óner ordasyna kúrdeli jóndeý jumystary júrgizilgen bolatyn. Jóndeý jumysynan keıin teatr ǵımaraty zamanaýı kelbetke enip, jumysyn jandandyra tústi.
Qýyrshaq teatarynyń qyzmetkerleri ózderinde adamdar men janýarlardyń beınesindegi kóptegen qýyrshaqtar bar ekenin alǵa tartty. Eń eski qýyrshaq – Jalmaýyz kempirdiń beınesi eken. Ol 1940 jyly tigilip, osy attas spektáklde negizgi keıipker bolǵan. Mamandar ár spektákl úshin jańa dekorasıalar men qýyrshaqtar daıyndalalatynyn alǵa tartty. Al eń jańa qýyrshaqtar – ǵashyq eki jup. Bul – Shámshi Qaldaıaqovtyń ánderinen shabyt alǵan «Ómir – ózen» spektakliniń keıipkerleri. Mundaı qýyrshaqtar planshettik dep atalady, ıaǵnı, mundaı qýyrshaqtar sahnada júre alady.
Qazirgi tańda qýyryshaq teatrynyń qorjynynda 22 qoıylym bar. Onyń kóbisi halyq ertegileri, ańyzdar, Shyǵys pen Batys klasıkalyq shyǵarmalarynan qoıylǵan. Olar – «Qanbaq shal», «Atameken», «Kerýen-Dala», «Tarqamaıdy toıymyz», «Chempıon Qoja», «Ertegiler áleminde qonaqta: Shalqan, Masha jáne Aıý, Úıshik», «Kishkentaı baqanyń shytyrman oqıǵasy», «Meıram jalǵasady», «Aladdınniń úlken shamy», «Úsh toraı», «Alı baba jáne qyryq qaraqshy», «Altyn balapan», «Arystannyń qorqynyshyn qalaı emdeımiz» syndy balalardyń kóńilinen shyqqan qoıylymdar.
Qýyrshaq teatrynyń dırektory Almat Abdrahmanovtyń aıtýynsha, qýyrshaq teatry tek balalarǵa arnalǵan degen paıymyn ortaǵa saldy. Qaıta, teatr qazir ekinshi jańǵyrýdy bastan keshýde. Muny kórermender sanynyń artýy men teatrdyń repertýary da dáleldeıdi.
– Bizdiń teatrda úlkenderge arnalǵan repertýar bar. Biz álemdik klasıkany da sahnalap júrgen jaıymyz bar. Aıtalyq Shekspır, Makbet, Romeo men Djýlettany da qoıyp júrmiz. Sondaı-aq, Abaı Qunanbaıulyna arnalǵan iri qoıylymdarmyz da bar. Qazirgi tańda teatrǵa barý trendke aınalǵany bizdi qýantady. 5-10 jyl buryn zalda tek 15-20 adam otyrýshy edi. Qazir bizdiń árbir qoıylymymyz anshlagpen ótedi. Máselen, ótken jyly 80 myńnan astam kórermen kelgen. Al bes jyl buryn jylyna bar bolǵany 20-30 adam kelýshi edi. Qazir jaǵdaımyz jaqsy. Tabysymyz artyp, ártisterimizdiń kóńil-kúıi joǵary deńgeıde. Biz únemi kórermenderge qandaı qoıylymdar unaıtynyn qadaǵalap, olardyń oı-pikirin basyshylqqa alyp otyramyz, – dep teatr basshysy kókeıde júrgen oıyn bólisti.
Teatr basshysymen tildeskenimizde zamanýı tehnıkalyq qural-jabdyqtar qoıylymdardyń kórkemdik deńgeı kóterip, kórermenderdiń qyzyǵýshylyǵyn oıatqanyn bildik. Búginde qýyrshaq teatrlary mýltımedıalyq tehnologıalar qoldanylyp, ınteraktıvti spektáklder de usynýda.
Tetar bolǵannan keıin ózne tán máselesi bolatyny belgili. Búginde elimizdegi qýyrshaq teatrlarynda kásibı mamandardyń jetispeýshiligi týyndaı bastaǵan. Qýyrshaq oınatatyn akterlerdi daıyndaý, rejıserler men sýretshilerdi tartý máselesi ózekti bolyp tur. Óıtkeni, jastardyń bul salany kóp tańdamaıtyny jasyryn emes. Sondyqtan mádenıet jáne óner salasyndaǵy bilim berý mekemeleri qýyrshaq teatr ónerine mamandanǵan kadrlar daıarlaýǵa kúshsalýy kerek. Osylaısha jas talanttardy tarta bastaǵan jón.
Búginde Almaty qalasyndaǵy qýyrshaq teatry sheteldiń teatrlarmen áriptestik qarym-qatynas ornatyp, tájirıbe almasý isine de barynsha kóńil bólip keledi. Mundaı mádenı yntymaqtastyqtar elimizdegi qýyrshaq teatrlarynyń jańa deńgeıge kóterýge múmkindik beretini sózsiz. Osy rette teatarlardyń halyqaralyq festıválderge qatysyp, elimizdiń ónerin ózge elderge tanytý dy mańyzdy. Bul baǵytta da jumystar júrip jatyr. Aldaǵy qazan aıynda elimizde onshaqty eldiń qýyrshaq teatrlary kelip, óz ónerlerin kórsetpekshi. Qýyrshaq teatarynyń dırektory osy is-sharaǵa barynsha daıyndalyp jatqanyn alǵa tartty.
Almatydaǵy Memlekettik qýyrshaq teatrynda 41 jyl boıy qyzmet etken Erkesh Júnisova osy ýaqyt ishinde kishkentaı qyzdardan bastap, Jalmaýyz kempirge deıingi kóptegen rólderdi somdaǵan naǵyz mádenıet maıtalmany. Óz jumysyn shyn júrekten berilgen aktrısa shyǵarmashylyǵy arqyly eresekter men balalarǵa qýanysh syılaıtynyna senetinin alǵa tartty.
– Qýyrshaq teatry ár kezeńde de elimizde tanymal boldy. Óıtkeni, qýyrshaq teatry kishkentaı kórermendi tárbıeleýdiń bir joly dep bilemin. Eger úı irgetastan bastalatyn bolsa, onda úlken teatrlardyń bolashaq kórermenderi qýyrshaq teatrynan ósip shyǵatyna senimdimin. Bolashaq teatr súıer qaýym, ónertanýshylar, teatrǵa ǵashyq jandar dál osy jerde ónerge degen alǵashqy mahabbatyn sezinedi, – deıdi aktrısa.
Iá, elimizde ónerdiń mańyzyn túsinetin alǵashqy kórermender osy qýyrshaq teatarynan bastalatyny anyq. Elimizdegi qýyrshaq teatrlary mádenıetti damytyp, balalarǵa tárbıe berýde mańyzdy ról atqaratyny sózsiz. Olar ulttyq qundylyqtar men dástúrlerdi saqtaýǵa jáne ózderinen keıingi urpaqqa jetkizýge úlken úles qosady. Sondyqtan qýyrshaq teatyrlaryn úlken ónerdi sezinýdegi alǵashqy baspaldaq desek artyq aıtqandyq bolamas edi.
