Energetıka mamany M.K. Esekın Dalanews.kz-ke AES taqyrybyna qatysty pikir bildirdi. Sarapshynyń sózinshe, atom elektr stansıasynyń qurylysy - Qazaqstan úshin ómirlik qajettilik.
Sarapshy bul máselede kásibı mamandar alǵy shepke shyǵýy qajet degen pikirde.
"Ókinishke oraı, bizdiń zamanymyzda aqparat alańynda naqty jaǵdaı týraly múlde saýatsyz aqparat taratatyn, sol arqyly qoǵamdyq pikirge teris áser etetin túrli blogerler men psevdosarapshylar kóbirek aınalysady. Bizdiń jaǵdaıda, menińshe, atom elektr stansasyn salý qajettigi týraly máseleni bul mańyzdy máseleni qaraýdy popýlıserge qaldyrmaı, kásibı mamandar sheshýi kerek", - dedi ol.
Energetıka mamanynyń aıtýynsha, Qazaqstannyń energetıka salasyndaǵy qazirgi kúrdeli jaǵdaıy týraly halyq tolyq habardar emes.
"Sońǵy jyldary eldegi energetıkalyq daǵdarys jeke elektr energıasy óndirisiniń tapshylyǵynyń kúrt ósýine baılanysty ýshyǵyp otyr. Ókinishke qaraı, táýelsizdik alǵan 30 jylda birde-bir jylý elektr ortalyǵy salynbaǵan. Tıisti bólimniń naqty ustanymy bar, jetispeýshilik bar ma degen suraqqa, elektr energıasy aǵyny bar dep jaýap beredi. Sonymen qatar, júıelik operatordyń (KEGOC) málimetteri boıynsha, 2023 jyly elimizde elektr energıasyn tutyný 115,06 mıllıard kılovatt-saǵatqa jetti, bul ótken jylmen salystyrǵanda 1,9 paıyzǵa artyq. Júktemeniń ulǵaıýyna qaramastan, elektr energıasyn óndirý 2022 jylǵy deńgeıde – 112,82 mlrd kılovatt-saǵat. Elektr qýatynyń tapshylyǵy 1519 megavattty qurady! 2024 jylǵy 1 qańtardaǵy jaǵdaı boıynsha qazaqstandyq stansıalardyń qolda bar qýaty 20,4 GVt, jumys qýaty 15,4 GVt qurady. Maksımaldy tutyný 2023 jyldyń qys aılarynda boldy jáne 16,6 GVt qurady, naqty generasıa bar bolǵany 15,1 GVt! Iaǵnı, elde 1,5 GVt-tan astam qýat jetispedi, al sharyqtaý kezeńindegi ımport tutynýdyń 10%-dan astamyn qurady. Bıyl tapshylyq odan da artyp, 10-12 paıyzdan asty. Osy ýaqyt ishinde Qazaqstan Reseıden elektr energıasyn ishki baǵadan shamamen 1,5 ese joǵary baǵamen ımporttap, júzdegen mıllıon dollarǵa elektr energıasyn satyp aldy", - dedi ol.
Energetıka mınıstrliginiń boljamy boıynsha, 2030 jylǵa qaraı eldiń elektr energıasyna qajettiligi 28,2 GVt bolady.
"Tipti 4 GVt-qa arnalǵan jańa stansıalardy iske qosýdy esepke alǵanda, qýat tapshylyǵy 6 GVt-qa deıin artady - bul kem degende 3-4 iri JES! Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy jańa qýattarǵa Aqtaý, Atyraý, Aqtóbe, Taraz, Qyzylorda, Shymkent qalalaryndaǵy jalpy qýaty 2,4 GVt bolatyn ıkemdi generasıalaý jobalary kiredi, onyń ústine bul janarmaı quıý stansıalary jáne biz gaz óndirýdi arttyra almaımyz - bizde kógildir otyn tapshylyǵy. Bul rette Ortalyq Azıaǵa úmit artýǵa bolmaıdy, óıtkeni 2030 jylǵa qaraı Ortalyq Azıa elderinde de 3 GVt-qa jýyq energıa qýatynyń tapshylyǵy boljanýda.
Sondaı-aq, kómir óndirý 60-80-jyldary salynǵan jylý elektr stansıalary ekenin, qazaqstandyq JES-terdiń kópshiliginiń ortasha jasy 60 jyldan astam ekenin eske túsirý qajet, ıaǵnı, bul kómir generasıasy basqa elderden jetkizilimderge táýeldilikti arttyra otyryp, tozýǵa baılanysty «tozyp» jáne paıdalanýdan shyǵarylady. Onyń ústine kómir búkil álemde las kóz retinde tanyldy, degenmen Qazaqstanda jaqyn bolashaqta kómirmen jumys isteıtin JES-ke balama bolmaıdy – bizde klımat osyndaı, al jylytýǵa arnalǵan elektr energıasy tıimsiz jáne áldeqaıda qymbat.
Jańartylatyn energıany óndirý qymbat jáne turaqsyz, sonymen qatar ol jańa ıkemdi qýattardy, sondaı-aq qymbat energıa saqtaý qurylǵylaryn salýdy talap etedi. Jańǵyrtylatyn energıa kózderiniń jabdyqtarynyń qyzmet etý merzimi dástúrli stansıalarǵa qaraǵanda birneshe ese qysqa ekenin qosý kerek. Mysaly, kún batareıalary men jel generatorlary júkteme men jumys rejımine baılanysty maksımým 12-15 jyl qyzmet etedi. Bul ortasha jasy qazir 60 jastan asqan bizdegi jumys istep turǵan jylý elektr stansıalarynyń paıdalaný merziminen aıtarlyqtaı az.
Tıisti vedomstvonyń «jasyl» energetıkaǵa degen qushtarlyǵy túsinikti: biz kómirde jumys isteıtin JES sala almaımyz, jańa jobalar úshin tabıǵı gaz joq, kómirtegi beıtaraptyǵy boıynsha óz mindettemelerimizdi oryndaý qajet", - dedi maman.
Sonymen qatar, sarapshy aldaǵy ýaqytta da tapshylyq kúsheıýi múmkin ekenin málimdedi.
"Halyqtyń sanaly bóligi Qazaqstannyń atom generasıadan basqa bolashaǵy joq ekenin túsinedi dep senemin. Elektr jelisine qosylýǵa ruqsat alýda qınalǵan kásiporyndar muny anyq ańǵardy. Sozylmaly qýat tapshylyǵy qazirdiń ózinde Qazaqstanda jańa ınvestısıalyq jobalardy damytýǵa kedergi keltirýde.
Biz baıqamaı júrgenimizben, tapshylyq kúsheıe túsedi. Qazir biz tutynylatyn elektr qýatynyń 10 paıyzyn Reseı men Qyrǵyzstannan ımporttaımyz. Onyń ústine, elektr energıasynyń ımporty men eksporty úsh ese baǵa aıyrmashylyǵy bar.
Bolashaqta, tipti Energetıka mınıstrliginiń optımısik boljamdary boıynsha, biz ımporttyq elektr energıasyna kóbirek táýeldi bolamyz jáne bul úrdis búkil Ortalyq Azıada arta túsedi.
2030 jylǵa qaraı boljanǵan 6 GVt qýat tapshylyǵyn tipti eki atom elektr stansıasy da (árqaısysy eki energobloktan) jabý múmkin emes. Atom elektr stansıasyna qatysty referendým nemese azamattardyń fobıalary men qate túsinikterin eskere otyryp, qurylys qajettigin talqylap jatqanda, qymbat ýaqyt joǵalyp jatyr.
Qalyptasqan mıfke qaramastan, álem atomnan bas tartpaıdy – kerisinshe, atom elektr stansıalarynyń sany artyp keledi, al qazir jahandyq ekologıalyq kún tártibin belgilep otyrǵan Batys álemi ıadrolyq generasıany kómirtekti beıtarap dep tanıdy, ıaǵnı, planetamyzdyń klımaty úshin eń tazalarynyń biri.
Qazirgi ýaqytta álemde 31 elde 415-ten astam ıadrolyq reaktorlar jumys isteıdi, taǵy 61-den astam reaktorlar salynýda. Atom energıasyn óndirý boıynsha álemdik kóshbasshylar AQSH, Qytaı, Fransıa, Reseı, Ońtústik Koreıa, Kanada jáne t.b. sıaqty damyǵan elder bolyp tabylady, jalpy alǵanda, álemde óndiriletin energıanyń shamamen 10% atomdyq óndiris úlesine keledi. Zamanaýı atom elektr stansıalary olardy syrtqy jáne ishki áserlerge barynsha tózimdi etip jasaý úshin jasalǵan reaktorlar jolaýshylar ushaǵyndaǵy yqtımal apatty (mysaly, lańkestik áreket nátıjesinde), jer silkinisine deıin; 9 upaı jáne t.b. Qazaqstanda 20 myń tonnadan astam ýran óndiriledi, bul álemdik óndiristiń shamamen 40% quraıdy, biraq bul tek shıkizat. Bul elimizde ózimizdiń munaı óńdeý zaýyttary bolmaı-aq, búkil munaıdy eksportqa jóneltkenmen birdeı. Siz álemdegi eń iri ýran óndirýshi jáne ekinshi úlken qory bar kezde elektr energıasyn ımporttaý durys pa?
Sondyqtan atom elektr stansıasyn salý máselesi energıa tapshylyǵyn joıýdyń birden-bir joly emes, sonymen birge eldegi tehnologıalyq sıkldi jabý múmkindigi bolyp tabylady, ol saıyp kelgende elimizdiń barlyq salalarynyń damýyna qýatty serpin bolady", - dedi ol.
