Саяси шолушы және экономист Рахымбек Әбдірахманов еліміздің бюджет-салық және тарифтік саясат бойынша жүргізіліп жатқан ұлттық реформалар тиімділігін бағалап көрді. Сондай-ақ ол Мемлекет басшысы айтқан Қазақстандағы 162 ең бай адамға қатысты өз ойын кеңінен тарқатты, деп жазады Dalanews.kz.
"Бюджет-салық және тарифтік саясат бойынша жүргізілген ұлттық реформалар тиімділігін бағалау үшін шенеуніктеріміз өзі ойлап табатын KPI-ге жүгінуге болады. Бірақ, бұл ретте мысалы, халықтың орташа табысы немесе ең төменгі зейнетақы сынды базалық көрсеткіштерге де сүйенуге болады. Сонымен қатар сыбайлас жемқорлықты қабылдау индексі де маңызды критерий бола алады. Өйткені сыбайлас жемқорлық біздегі ресурстардың едәуір бөлігін "жалмап жатқаны" белгілі. Міне, осы көрсеткіштер бойынша біз өркениетті елдердің ең соңында келеміз. Мысалы, біз Қазақстанда ең төменгі табыс бір отбасы мүшесі үшін шамамен 60 мың теңге әрі бұл үй шаруашылықтарындағылардың шамамен 60%-ын қамтиды деп жүрміз. Алайда, бұл Дүниежүзілік банктің стандарттары бойынша кедейлік шегінен де төмен", - дейді Рахымбек Әбдірахманов Forbes.kz-ға берген сұқбатында.
Оның айтуынша, егер Дүниежүзілік банк әзірлеген KPI-ге қарайтын болсақ, ол сыбайлас жемқорлықты тежеу тиімділігі, мемлекеттік бағдарламаларды іске асырудың табыстылығы, құқықты қолдану практикасының тиімділігі, мемлекеттің есеп беру дәрежесі сияқты аспектілерді қамтитын мемлекеттік басқару сапасының индекстерінен тұрады.
"Кешіріңіздер, біз нақ осы индекстер бойынша бәрінен артта қалып, ең кедей Африка елдерінің деңгейінде тұрмыз. Мысалы, құқықты қолдану практикасы немесе экономикалық бағдарламаларды орындау тиімділігі сияқты индекстер бойынша біз даму деңгейі төмен елдердің жағдайымен салыстыруға болатын нәтижелерге иеміз. Реформалардың сәтті жүріп жатқанын түсіну үшін бағдарға алынуы тиіс өлшемдер халықтың табысы, сыбайлас жемқорлыққа қарсы нақты күрес, сондай-ақ байлық бөлінісіндегі теңсіздікті жою болып табылады. Алайда, әзірге, Тоқаевтың 2022 жылы мысалға алған KPMG есебіне сәйкес, республикамызда 162 адам ғана ел байлығының тең жартысына иелік етеді", - деді маман ашына.
Мемлекет, бизнес және азаматтардың мүдделерін қалай теңестіруге болады, бұл - басқа мәселе.
"Біз әрқашан тепе-теңдікті іздейміз. Мысалы, мемлекеттік капитализм реформасын алалық. Бұл ұлттық компаниялар мен холдингтер санын айтарлықтай қысқарту, бейінді емес активтерді ашық аукциондар арқылы сатуды қарастыруы тиіс. Яғни, ұлттық байлық өз қалауы бойынша басқаруға жататын шенеуніктерге емес, түпкілікті табыскер – халыққа тиесілі болуы үшін. Әсіресе, бұл табиғи ресурстарды өндіру саласында жұмыс істейтін мемлекеттік компаниялар, сондай-ақ табиғи рента алушы компаниялар үшін өте маңызды. Сондықтан, менің ойымша, бұл тепе-теңдікке, ең алдымен, мемлекеттік капитализмді қысқарту, шенеуніктер аппаратындағыларды азайту және мемлекеттік компаниялар мен мекемелерден гөрі ресурстарды шағын және орта бизнестің, сондай-ақ үй шаруашылықтарындағылардың пайдасына қарай қайта бөлу арқылы қол жеткізуге болады", - дейді ол.
Қазіргі уақытта әртүрлі бағалаулар бойынша, мемлекеттік және квазимемлекеттік секторлардың шоғырландырылған бюджеті шамамен 85 млрд долларды құрайды.
"Өткен жылы бұл сома, менің ойымша, одан да жоғары болды, ал сатып алулардың жалпы бюджеті – 15 трлн теңге. Міне, бұл - әрдайым ашық түрде бөліне бермейтін үлкен ақша. Кейбір мәліметтер бойынша, мемлекеттік бюджеттің әрбір алтыншы теңгесі сыбайлас жемқорлық транзакцияларымен байланысты болуы мүмкін. Әрине, бұл тексерілмеген деректер, нақты статистикасы да жоқ. Бірақ сарапшылардың пікірінше, мемлекеттік қаражатқа қатысты сыбайлас жемқорлық апатты деңгейге жеткен. Бұл мемлекеттік ресурстардың едәуір бөлігі азаматтардың әл-ауқатына емес, жасырын шығындарға жұмсалатынын білдіреді. Егер, шын мәнінде, реформалармен айналысатын болсақ, мемлекеттік аппараттағылар санын қысқартып, ашықтықты арттырып, сондай-ақ ұлттық компанияларды реформалап, артылған ресурстарды қарапайым қазақстандықтардың пайдасына қарай қайта бөлуге болады", - дейді экономист.
Бұған дейін сайтымызда "Қазақстандағы кедейлікті зерттеген Дүниежүзілік банк атаулы көмектен жемқорлық құрам тапқан" атты мақала жарияланған болатын. "2021 жылы мұндай субсидиялар көлемі ЖІӨ-нің 2,8 пайызын құраса, негізгі бенефициарлар ауқатты үй шаруашылықтары болып шығуы, парадокс. Бұл мұндай орасан зор бюджеттер кедейлерді іс жүзінде қолдамай, тиімсіз жұмсалып жатқанын және оларды жою ақшаны үнемдеуге және оны әлеуметтік теңдік пен үй шаруашылықтарын әлеуметтік қорғауды жақсарту үшін шынымен қажет шараларға бағыттауға көмектесетінін білдіреді", - дейді Halyk Finance сарапшысы мақалада.
