بىرەر كۇن بۇرىن عانا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە ويىن بيزنەسى، لوتەرەيا قىزمەتى، دەنساۋلىق ساقتاۋ، مەملەكەتتىك ەڭبەك ينسپەكسياسى، مەملەكەتتىك باقىلاۋ جانە ارتىق زاڭنامالىق رەگلامەنتتەۋدى بولعىزباۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭعا قول قويعانىن جازدىق. بۇل قۇجاتتىڭ ءدال قازىرگى تاڭدا وزەكتىلىگى زور بولىپ تۇرعانىن جاسىرا المايمىز. ويتكەنى، قۇمار ويىنعا قۇلقىنىن الدىرعانداردىڭ قاتارى جيىلەپ بارادى، ءتىپتى لۋدومانيا ءتورتىنشى جۇتقا اينالدى دەسەك، قاتەلەسپەيمىز.
وسى ورايدا ءبىز پارلامەنت سەناتىنىڭ دەپۋتاتى نۇرتورە جۇسىپپەن از-كەم تىلدەسىپ، كوكەيىمىزدەگى ساۋالىمىزدى قويعانبىز.
– نۇرتورە بايتىلەس ۇلى، الدىمەن ويىن بيزنەسىنە، قۇمار ويىنعا شەكتەۋ قوياتىن زاڭنىڭ قابىلدانۋىنا نە تۇرتكى بولعانىن اتاپ وتسەڭىز.
– بارلىقتارىڭىزعا ءمالىم، بىيل اتىراۋ قالاسىندا وتكەن ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ ءۇشىنشى وتىرىسىندا مەملەكەت باسشىسى جاستاردىڭ ەرەكشە تاۋەكەل توبىنا جاتاتىنىنا باسا نازار اۋدارىپ، لۋدومانيانى باستى الەۋمەتتىك ماسەلەلەردىڭ ءبىرى دەپ اتادى. بۇل تاۋەلدىلىك وسكەلەڭ ۇرپاققا وراسان زور زيانىن كەلتىرەدى. وسىعان بايلانىستى پرەزيدەنت مەملەكەتتىك ورگاندارعا ازاماتتاردىڭ جەكەلەگەن ساناتتارى ءۇشىن قۇمار ويىندارعا قاتىستى شەكتەۋ قويۋ بويىنشا جۇمىستى كۇشەيتۋدى تاپسىردى. بۇل جۇمىستىڭ ناتيجەسى ءتيىستى زاڭنامالىق قوسىمشالاردى ازىرلەۋ بولىپ سانالادى. مەملەكەت باسشىسى لۋدومانيامەن كۇرەسۋدە تاربيەلىك-تۇسىندىرۋ شارالارىنا باسا نازار اۋدارۋ كەرەكتىگىن اتاپ ءوتتى.
سونداي-اق، پرەزيدەنت ەلدەگى لۋدومانيانىڭ دامۋىن بولدىرماۋعا كومەكتەسەتىن قوعامدىق كوزقاراستاردى قالىپتاستىرۋدا جۇرتشىلىقتىڭ، ءدىن قىزمەتكەرلەرى مەن باق-تىڭ ماڭىزدى ءرولىن اتاپ ءوتتى. لۋدومانياعا تاۋەلدىلىكپەن كۇرەسۋدە ەڭ باستىسى – مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ، ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ، سونداي-اق حالىقتىڭ شوعىرلاندىرىلعان، ءبىرىزدى جانە جۇيەلى جۇمىسى دەپ ايتقان.
وسى رەتتە، مەملەكەت باسشىسى لۋدومانياعا قارسى جۇيەلى جۇمىستى جولعا قويۋدى، كەشەندى جوسپار قابىلداپ، ءتيىستى زاڭدى قابىلداۋدى جەدەلدەتۋدى تاپسىردى. وسىلايشا، پارلامەنت ويىن بيزنەسى، لوتەرەيا جانە لوتەرەيا قىزمەتى ماسەلەلەرى بويىنشا زاڭنامالىق تۇزەتۋلەردى، سونىڭ ىشىندە اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى كودەكسكە تۇزەتۋلەردى قابىلدادى.
– ال قولدانىسقا ەنگەن وسى قۇجاتتىڭ كوزدەگەنى نە، بۇل ءبىزدىڭ قوعامدا قانداي ماسەلەلەردى رەتتەيدى؟
– بۇل زاڭدار 6 كودەكس پەن 15 زاڭعا، سونىڭ ىشىندە 2023 جىلعى 4 قىركۇيەكتەگى قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ وتىرىسىندا جانە 2024 جىلعى 14-15 ناۋرىزدا وتكەن ۇلتتىق قۇرىلتايدا مەملەكەت باسشىسىنىڭ ەلدەگى لۋدومانياعا قارسى كۇرەس جونىندەگى تاپسىرمالارىن ورىنداۋعا باعىتتالعانداردى قوسا العاندا، 100-دەن استام تۇزەتۋلەردى قامتيدى.
ايتا كەتۋ كەرەك، ۇكىمەت زاڭسىز ويىن بيزنەسىنە جانە لۋدومانياعا قارسى كۇرەستىڭ 2024-2026 جىلدارعا ارنالعان كەشەندى جوسپارىن قابىلدادى، ول ويىن بيزنەسى، لوتەرەيا جانە لوتەرەيا قىزمەتى تۋرالى زاڭنىڭ نەگىزگى ەرەجەلەرىمەن تولىق ۇيلەستىرىلگەن. ءوزىن-وزى شەكتەيتىن تۇلعالارعا ارنالعان زاڭ قۇمار ويىندارعا قاتىسۋدى ءوزىن-وزى شەكتەۋدىڭ ەڭ جوعارى مەرزىمىن 1 جىلدان 10 جىلعا دەيىن ۇلعايتادى. تىيىم سالۋدى ەرتەرەك توقتاتۋ مۇمكىن بولمايدى.
زاڭمەن، سونداي-اق بورىشكەرلەردىڭ ءبىرىڭعاي تىزىلىمىنە ەنگىزىلگەن جەكە تۇلعالارعا قۇمار ويىندارعا قاتىسۋعا جانە ءباس تىگۋگە تىيىم سالۋ قوسىمشا انىقتالادى، ولاردىڭ سانى – شامامەن 3،5 ميلليون ادام. وسىلايشا، قابىلدانعان شارالار بۋكمەكەرلىك كەڭسەلەردىڭ الەۋەتتى كليەنتتەرىنىڭ سانىن ازايتۋعا باعىتتالعان. سونىمەن بىرگە، جوعارىدا اتالعان تۇلعالاردى قۇمار ويىندار مەن ءباس تىگۋگە تارتقانى جانە جىبەرگەنى ءۇشىن زاڭدى تۇلعالاردىڭ اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىگى ەنگىزىلگەن.
سونىمەن قاتار، زاڭ نورمالارىنا سايكەس، مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەرگە قۇمار ويىنداردىڭ كەز كەلگەن قىزمەتى – بۋكمەكەرلىك كەڭسەلەر، كازينولار جانە ونلاين كازينولار شەكتەلەتىن بولادى. وسىلايشا، جالپى سانى 280 مىڭعا جۋىق ادامدى قۇرايتىن اسكەري قىزمەتكەرلەر، مەملەكەتتىك مەكەمە قىزمەتكەرلەرى، بيۋدجەتتىك ۇيىمداردىڭ باسشىلارى قۇمار ويىندارعا قاتىسا المايدى. زاڭدى بۇزعان جاعدايدا ولارعا قاتىستى كەلەڭسىز سەبەپتەرمەن جۇمىستان بوساتۋعا دەيىنگى قاتاڭ شارالار قولدانىلاتىن بولادى.
تاعى ايتا كەتەرلىگى، ويىن بيزنەسىن ۇيىمداستىرۋشىلارعا ارنالىپ ويىن مەكەمەلەرىندە جانە وزدەرىنىڭ ينتەرنەت-رەسۋرستارىندا قۇمار ويىندارعا قاتىسۋدىڭ جانە ءباس تىگۋدىڭ قاۋىپتىلىگى مەن زيانى تۋرالى ەسكەرتۋلەردى ورنالاستىرۋعا مىندەتتەمە ەنگىزىلۋدە. زاڭ ويىن مەكەمەلەرىنىڭ، بۋكمەكەرلىك كەڭسەلەردىڭ نەمەسە لوتەرەيالاردىڭ جۇمىسىنىڭ تيپتىك ەرەجەلەرىن قابىلداۋدى كوزدەيدى. تيپتىك ەرەجەلەردە كازينو مەن بۋكمەكەرلىك كەڭسەلەر كليەنتتەرىنىڭ مۇددەلەرىن قورعايتىن نورمالار كوزدەلەتىن بولادى.
– جالپى، قۇمار ويىنعا سالىنعان ادامدى ەمدەۋگە بولاتىنىن ايتادى دارىگەرلەر. بۇل قۇجاتتا وسى جاعىنا نازار اۋدارىلعان با؟
– ءيا، زاڭمەن قۇمار ويىندارعا تاۋەلدى ادامداردى مەديسينالىق وڭالتۋ ءتارتىبى دە انىقتالعان. وسىلايشا، مەديسينالىق قۇپيانى ساقتاي وتىرىپ، قۇمار ويىندارعا تاۋەلدى ادامدارعا كونسۋلتاتيۆتىك باقىلاۋ ديناميكالىق تىركەۋسىز ەنگىزىلۋدە.
زاڭنىڭ كەزەكتى ماڭىزدى جاڭالىقتارىنىڭ ءبىرى – 21 جاسقا تولماعان تۇلعالارعا ەنەرگەتيكالىق سۋسىنداردى ساتۋعا تىيىم سالۋ. بۇل نورما دا بالالاردى ەنەرگەتيكالىق سۋسىنداردىڭ زياندى اسەرىنەن قورعاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
سونداي-اق، زاڭ بايلانىس وپەراتورلارىنا قۇمار ويىندار مەن ءباس تىگۋگە ارنالعان جارنامانى قامتيتىن حابارلامالاردى جىبەرۋگە تىيىم سالادى. بۋكمەكەرلىك كەڭسەنىڭ نەمەسە توتاليزاتوردىڭ ورنالاسقان جەرىندە، سپورت قۇرىلىستارىنىڭ ىشىندە جانە سپورتشىلاردىڭ جابدىقتارىندا ورنالاستىرىلعانداردى قوسپاعاندا، عيماراتتاردا، كولىك قۇرالدارىندا بۋكمەكەرلىك كەڭسەلەر مەن توتاليزاتورلار عيماراتتارىنىڭ سىرتقى جارناماسىنا تىيىم سالىنادى.
باق-تا سپورتتىق تاقىرىپتاعى، سونداي-اق وتاندىق تەلەارنالاردىڭ حالىقارالىق سپورت جارىستارىن تىكەلەي ترانسلياسياسى كەزىندەگى جارنامانى قوسپاعاندا، بۋكمەكەرلىك كەڭسەلەرمەن توتاليزاتورلاردى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا، كينو، بەينە جانە انىقتامالىق قىزمەتتەردە جارنامالاۋعا تىيىم سالىنادى. بۋكمەكەرلىك كەڭسەلەردىڭ جارناماسىن تاراتقان جاعدايدا 60 اەك جانە ودان جوعارى ايىپپۇلدار قاراستىرىلعان.
سونداي-اق، تۋريزم جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ شەتەلدىك بۋكمەكەرلىك كەڭسەلەردىڭ، ليسەنزياسى جوق توتاليزاتورلاردىڭ، ينتەرنەت-كازينولاردىڭ ءتىزىمىن جۇرگىزۋ، سونداي-اق بانكتەر مەن تولەم ۇيىمدارىنىڭ ولاردىڭ پايداسىنا قارجىلىق وپەراسيالاردى جۇرگىزۋىنە تىيىم سالۋ قۇزىرەتىن بەلگىلەيدى. سونىمەن بىرگە، ەندى ونلاين-كازينو ۇيىمداستىرۋشىلارىنا ەكى جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايىرىلۋمەن قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلۋ ءقاۋپى بار.
– نۇرتورە بايتىلەس ۇلى، مەنىڭ بىلۋىمشە، قازىرگى كەزدە كوپتەگەن قوعامدىق ورىنداردا ونلاين-كازينولاردىڭ تەرمينالدارى تولىپ تۇر...
– ءيا، دۇرىس ايتاسىڭ، بۇلار دا ۇلت ەرتەڭىن بۇزىلۋىنا وزىندىك ىقپالىن تيگىزەتىنى ءسوزسىز. سول سەبەپتەن دە، زاڭعا سايكەس، ەلەكتروندى لوتەرەيا بيلەتتەرى تەك رەسمي ينتەرنەت-رەسۋرس نەمەسە لوتەرەيا وپەراتورىنىڭ ءموبيلدى قوسىمشاسى ارقىلى ساتىلادى. ال سەن ايتقان «Lotomatic» تەرمينالدارى مەن لوتو كلۋبتارىنىڭ قىزمەتىنە بۇدان بىلاي جول بەرىلمەيدى.
مۇنىمەن قوسا، لوتەرەيا بيلەتتەرىن تۇرعىن ۇيلەردە، جاتاقحانالاردا، ۇيىمداردا، ءبىلىم بەرۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋ، ءدىني عيماراتتار مەن قۇرىلىستارىندا، سونداي-اق ءبىلىم بەرۋ جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمدارىنان ءجۇز مەتر راديۋستا تاراتۋعا تىيىم سالىنادى. بۇل شارالار كوشەلەردە لوتەرەيا ونىمدەرىنىڭ فيزيكالىق تۇرعىدان بولۋىن بىرنەشە ەسەگە ازايتادى. كوشەدە تەك كلاسسيكالىق لوتەرەيالاردى ساتاتىن نۇكتەلەر قالادى.
– رەتى كەلگەندە ايتا كەتەيىك، جاقىندا پرەزيدەنت ايەلدەردىڭ قۇقىعى مەن بالالاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن نىعايتاتىن قۇجاتتى دا ماقۇلدادى. الايدا، بۇل زاڭ ەل ىشىندە ءبىرشاما تۇسىنىسپەۋشىلىك تۋعىزعان بولاتىن.
– قاسىم-جومارت توقايەۆ وسى جىلدىڭ قاڭتار ايىندا «Egemen Qazaqstan» گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىندا: «مەن «زاڭ جانە ءتارتىپ» قاعيداتىن نىعايتۋدى جاقتايمىن، وتباسىلىق-تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق ءۇشىن جازانى قاتاڭداتۋدى قولدايمىن»، –دەگەن-دى. ياعني، مەملەكەت باسشىسىنىڭ ۇستانىمى ايقىن: زاڭنىڭ ۇستەمدىگىن بەلگىلەۋ جانە زاڭ نورمالارى ساقتالاتىن ادىلەتتى قوعام قۇرۋ. زاڭ مەن ءتارتىپتى ورناتۋ ونىڭ سايلاۋالدى باعدارلاماسىنىڭ نەگىزى دەۋگە بولادى. مەملەكەت باسشىسى ۇسىنعان «زاڭ جانە ءتارتىپ» قاعيداتى بارلىق ماسەلەلەر قۇقىقتىق سالادا شەشىلۋى كەرەك دەگەندى اڭعارتادى. بۇل قاعيداتتىڭ ەكى قىرى بار. ءبىرىنشىسى – «زاڭ بار جەردە ءتارتىپ بار». ەكىنشىسى – «زاڭ بۇزىلماعان جەردە ءتارتىپ بار». دەمەك، قىلمىستىڭ الدىن الۋ اسا ماڭىزدى.
پرەزيدەنت «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە ايەلدەر قۇقىقتارى مەن بالالاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى»، «اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى كودەكسىنە ايەلدەر قۇقىقتارى مەن بالالاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭدارعا قول قويدى. قۇجات مەملەكەت باسشىسىنىڭ ايەلدەر مەن بالالارعا قاتىستى زورلىق-زومبىلىقتىڭ كەز كەلگەن كورىنىسى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىكتى قاتاڭداتۋ، وتباسى ينستيتۋتىن نىعايتۋ جانە كامەلەتكە تولماعانداردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ، ونىڭ ىشىندە بالا قۇقىقتارى جونىندەگى ۋاكىلدىڭ قىزمەتىن ودان ءارى جەتىلدىرۋ جونىندەگى تاپسىرمالارىن ىسكە اسىرۋعا باعىتتالىپ وتىر. زاڭ شىعارۋشى ورگان قوعامنىڭ سۇرانىسىنا سايكەس جازا تۇرلەرىن انىقتادى. قاتاڭ جازا – قىلمىستىڭ الدىن الۋدىڭ جانە قوعامدى ءقاۋىپتى قىلمىسكەرلەردەن قورعاۋدىڭ ءتيىمدى ءادىسى.
وسىلايشا، زاڭدا، ەڭ الدىمەن، قىلمىستىڭ الدىن الۋعا جانە ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارىنىڭ ادىلدىگى مەن قورعالۋىن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان شارالار كەشەنى كوزدەلگەن. جالپى، زاڭنىڭ نەگىزگى ماقساتى جازالاۋشى ەمەس، الدىن الۋ سيپاتىنا يە. سونىمەن قاتار، ەنگىزىلگەن تۇزەتۋلەر بالالاردىڭ قۇقىقتىق ساناسىن قالىپتاستىرۋعا ارنالعان. كامەلەتكە تولماعانداردى قورقىتۋ جانە كيبەربۋلينگ ءۇشىن اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىك ەنگىزىلدى.
– شىندىعىندا، كۇندەلىكتى ومىردە كامەلەتكە تولماعاندار اراسىندا بۋللينگ ءجيى كەزدەسەدى. وسىعان بايلانىستى ءبىلىم بەرۋ ۇيىمىندا ۇزاق ۋاقىت بويى بۋللينگكە قارسى تۇرۋدىڭ زاڭدى تەتىكتەرى بولعان جوق. ولار تەك پروفيلاكتيكالىق سويلەسۋمەن جانە مەكتەپىشىلىك ەسەپكە الۋمەن شەكتەلۋگە ءماجبۇر بولدى. جاڭا زاڭ اياسىندا وسىعان قانداي دا ءبىر شارا قولدانىلا ما؟
– زاڭ كامەلەتكە تولماعانداردىڭ بۋللينگ ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىگىن قاراستىرمايدى، ءبىراق اتا-انالارعا بالالارىنىڭ ارەكەتتەرى ءۇشىن ناقتى جازا تاعايىندايدى، بۇل تەجەۋ مەحانيزمى بولۋى كەرەك. ماسەلەن، ەگەر بۇل ارەكەتتى 12 جاستان 16 جاسقا دەيىنگى كامەلەتكە تولماعاندار جاساسا – ەسكەرتۋ نەمەسە 10 اەك ايىپپۇل اتا-انالارىنا نەمەسە ولاردى الماستىراتىن ادامدارعا سالىنادى. مۇنداي جاۋاپكەرشىلىكتىڭ پايدا بولۋى بالالارعا دا، اتا-انالارعا دا، بۇكىل قوعامعا بۇل ماسەلەگە بايىپتى قاراۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. زاڭ جۇمىس ىستەۋى كەرەك!
– نۇرتورە بايتىلەس ۇلى، پرەمەر-مينيستردىڭ اتىنا جولداعان ءبىر ساۋالىڭىزدا حالىقتىڭ مادەني دەڭگەيىنە قاتىستى پروبلەمالاردى كوتەرگەنىڭىز بار. بۇل بىزدەگى بۇقارانىڭ قوعامدىق مادەنيەتتى مەڭگەرمەگەنىن مەڭزەي مە؟
– قاي جىلى تاجىكستاننىڭ جەمىس-جيدەگىنە تالاسقان جۇرتتى كورىپ جاعامىزدى ۇستاعان ەدىك قوي. ءدال جاڭا جىلدىڭ الدىندا شوكولاد شىرشاسىن ءبىر مينۋتتا تايپاپ كەتكەندەردى دە كوردىك. وسى ۆيدەولار حالىقارالىق پابليكتەردە مىڭداعان قارالىم جيناعانىن بايقاپ، جۇرەگىم اۋىردى. سوندا ءبىزدىڭ مادەني دەڭگەيىمىز، جەتكەن جەرىمىز وسى بولعانى ما دەگەن ساۋالدىڭ دا قىلاڭ بەرگەنى سول ەدى.
راس، مەملەكەت تاراپىنان حالىقتىڭ مادەني دەڭگەيىن كوتەرۋگە، تانىم-تۇسىنىكتى كەڭەيتۋگە باعىتتالعان ءبىرقاتار جۇمىستار جۇرگىزىلىپ جاتىر. اتقارىلعان جۇمىستاردىڭ ءبارىنىڭ تۇپكى ماقساتى – ەلدىك سانامىزدى وياتىپ، تاريحي جادىمىزدى قايتا قالپىنا كەلتىرۋدى كوزدەيدى. دەگەنمەن، قازىرگى كەزدە وسىنىڭ ءبارى جەتكىلىكسىز بولىپ تۇر.
پرەزيدەنت "تولىق ادام"، "ادال ازامات" دەگەن يدەيالاردى ۇسىندى. بۇلار دا قۇندىلىق. وسىنىڭ ءبارىن كىم جۇيەلەيدى؟ ايتىلعان ءسوز ايتىلعان جەردە قالماۋى كەرەك. جيىرما ميلليون قازاق ەلىنە ورتاق وسىنداي قۇندىلىقتار جۇيەسى قاشان جاسالادى؟ جاس ۇرپاق تاربيەسى مەن مادەني دەڭگەيىمىزدى كوتەرۋ ماسەلەسىنە مۇقيات كوڭىل بولمەسەك بولمايدى. سوندىقتان دا مەن وسىنداي پروبلەمانى شەشۋدى كوزدەيتىن ۇكىمەتتىڭ تۇجىرىمدامالىق ۇسىنىستارىن جان-جاقتى پىسىقتاۋدى جانە جەدەل ازىرلەۋدى كوتەردىم.
– بۇگىندە ءدىني قۇلشىلىق ورىندارىندا بولىپ جاتقان كەلەڭسىزدىكتەردى دە بايقاپ قالىپ ءجۇرمىز. جات پيعىلدى ءدىني اعىمدار ەلىمىزدە جاندانىپ بارا جاتقانداي اسەر قالدىرادى. بۇل احۋال ءسىزدى الاڭداتپاي ما؟
– ءيا، سەناتتىڭ جالپى وتىرىسىندا قوعامدى بۇلدىرگى ءدىني اعىمداردان قورعايتىن زاڭداردى جەتىلدىرەتىن ۋاقىت كەلگەنىن ايتقانىم مەنىڭ وسى ماسەلەگە نەمقۇرايدى قاراماعانىمدى اڭعارتادى. راس، قازاقستان – دەموكراتيالىق، زايىرلى، قۇقىقتىق جانە الەۋمەتتىك مەملەكەت. كونستيتۋسياعا سايكەس بىزدە ار-وجدان بوستاندىعى بار. يمان – جۇرەكتە. ىزگىلىك – تىلەكتە. ازامات قاي ءدىندى ۇستانادى؟ ونىڭ سەنىم–نانىمى قانداي؟ اركىمنىڭ ءوز ەركى. بۇعان اتا زاڭدا كەپىلدىك بەرىلگەن. ءبىراق سولاي ەكەن دەپ ءوزىمىز ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان قوعامدى الا تايداي بۇلدىرۋگە، ءوز ءدىني ۇستانىمىن وزگەگە تاڭۋعا، توپ قۇرىپ، جىك-جىككە بولىنۋگە جول بەرۋگە بولمايدى. «دومبىرا – حارام، سالەم سالۋ – حارام، ەلدىڭ ءبارى حيدجاب پەن نيقاب كيۋى كەرەك» دەگەن تالاپتار كونستيتۋسيامىزعا قايشى كەلەدى.
ءححى عاسىر – جاھاندانۋ زامانى. وركەنيەت كوشىن باستاپ كەلە جاتقان مەملەكەتتەر قايدا؟ ءبىز قايدامىز؟ وزىق جۇرت ءقازىر جاساندى ينتەلەكتپەن، تەحنولوگيالىق جەتىستىكتەرمەن اينالىسىپ جاتقاندا، ءبىز ەلىمىزدى ورتا عاسىرداعى دەڭگەيگە سۇيرەمەكپىز بە؟ ۇلتتىق قۇندىلىقتار – قازىرگىدەي جاھاندانۋ كەزەڭىندە جاستاردى ءتۇرلى گيبريد، سۋبمادەنيەتتەردىڭ ىقپالىنا ءتۇسىپ كەتۋدەن قورعايتىن بىردەن ءبىر يممۋنيتەت. ءبىزدىڭ اتا سالتىمىز بار. حالىقتىق قالپىمىز بار. قانشا داۋىردەن بەرى قالىپتاسقان ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىز بار. سولاردىڭ ءبارىن تارك ەتەمىز بە؟ اتا ءدىنىمىزدى ارداقتاۋدىڭ، ءسالت-داستۇرىمىزدى ساقتاۋدىڭ ورنىنا بۇكىل قوعام بولىپ وزگە اعىمداردىڭ جەتەگىندە كەتەمىز بە؟ ماسەلە دابىل قاعارلىق دەڭگەيگە جەتتى.
ەلىمىزدە دىنگە قىزىعۋشىلاردىڭ ورتاشا جاس مولشەرى جاسارىپ كەلەدى. بەيرەسمي دەرەكتەرگە سايكەس، ءدىني ءبىلىم ىزدەنۋشىلەردىڭ 75 پايىزى اشىق ينتەرنەت رەسۋرستاردى پايدالانادى. ءوز كەزەگىندە دەسترۋكتيۆتى كۇشتەر اقپاراتتىق كەڭىستىكتىڭ بارلىق مۇمكىندىكتەرىن ءوز قىزمەتىندە وڭتايلى پايدالانىپ وتىر. بۇگىنگى تاڭدا اشىق ينتەرنەت رەسۋرستار ارقىلى، يسلام ءدىنىنىڭ كەيبىر ۇستانىمدارىن العا تارتىپ، ءسالت-داستۇر مەن ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى جوققا شىعارۋعا تىرىسقان كونتەنتتەر كوبەيدى.
بۇگىندە وسىنداي سىرت كۇشتەردەن ازماتتاردى اراشالاپ الۋعا كومەك كورسەتەتىن ساۋاتتى تەولوگتار مەن يمامدار دا تاپشى. سەبەبى ەلىمىزدە يمامداردى دايىندايتىن 9 مەدرەسە مەن ءبىر عانا ۋنيۆەرسيتەت جۇمىس ىستەيدى (نۇر-مۇباراك). ناتيجەسىندە يوردانيا، ەگيپەت، تۇركيا، ساۋد ارابياسى جانە تاعى باسقا شەتەلدەرگە بەيرەسمي، ءوز بەتىمەن بارىپ وقىپ جاتقان ازاماتتار از ەمەس. ولاردىڭ ءبىلىمىنىڭ يدەولوگيالىق باعىتى مەن ءداستۇرلى دىنىمىزگە سايكەستىگى سۇراق تۋدىرادى. شەتەلدەردەن ءوز بەتىنشە ءدىني ءبىلىم وقىپ كەلىپ جاتقان ازاماتتاردى، قايتا دايارلىقتان وتكىزەتىن جانە ديپلومدارىن اككرەديتاسيالايتىن ۇلتتىق داستۇرگە نەگىزدەلگەن ورتالىق قۇرۋدى جانە ۇكىمەت بۇل وزەكتى ماسەلەلەردى قاتاڭ باقىلاۋدا ۇستاۋى كەرەك.
– الايدا، ءبىزدىڭ ەلىمىزدە جاستاردى تاربيەلەۋگە ىقپال ەتۋى ءتيىس رۋحاني ورتالىق – كىتاپحانالاردىڭ دا جاعدايى ءماز ەمەس ەكەنى ءجيى ايتىلادى. ۇلكەن قالالار مەن وبلىس ورتالىقتارىنداعى كىتاپحانالاردى ايتپاعاندا، اۋىلدارداعى وسىنداي مەكەمەلەردىڭ كەلبەتى كوبىنە جۇرەك اۋىرتادى. كادر تاپشىلىعى بولەك اڭگىمە.
– سەن بىلە بىلسەڭ، قازاقستانداعى قاتارداعى كىتاپحاناشىلاردىڭ ورتاشا جالاقىسى 125 000 تەڭگەنى قۇرايدى، بۇل بىلىكتى كادرلاردىڭ وسى سالادان كەتۋىنە الىپ كەلەدى. قازىرگى ۋاقىتتا كىتاپحانا سالاسىن دامىتۋ ءۇشىن قاجەتتى زاڭنامالىق بازا جوق. كىتاپحانالارداعى كومپيۋتەرلەر مەن كوشىرۋ-كوبەيتۋ تەحنيكاسىمەن ناشار جابدىقتالعان، كوبىسى ەسكىرگەن. كوپتەگەن كىتاپحانانىڭ عيماراتتارى ۇزاق جىلدار بويى كۇردەلى جوندەۋدەن وتپەگەن. ارناۋلى كىتاپحانالارداعى، بالالار، جاسوسپىرىمدەر، زاعيپ جانە ناشار كورەتىندەرگە ارنالعان كىتاپحانالاردىڭ جاعدايى كوڭىلدەن شىعا بەرمەيدى. مۇگەدەكتىگى جانە ەرەكشە قاجەتتىلىكتەرى بار ادامداردىڭ كىرۋى جانە ەركىن ءجۇرۋى وتە قيىن. پاندۋستار، امبەباپ كابيناسى بار سانيتارلىق توراپتار، كولىك قۇرالدارىنا ارنالعان تۇراق ورىندارى جوق.
سونىمەن قاتار قولجەتىمدى كىتاپتاردىڭ كوپشىلىگى ەسكىرگەن جانە وقىرمانداردىڭ زاماناۋي اقپاراتتىق سۇرانىسىنا سايكەس كەلمەيدى. قارجىلاندىرۋدىڭ جەتكىلىكسىزدىگىنە بايلانىستى كىتاپ قورىن جىل سايىن جاڭارتۋ ءىسى كەيىنگى 20 جىلدا نەبارى 1،8 پايىزدى قۇراپ وتىر. اۆتورلىق قۇقىق تۋرالى زاڭنىڭ نورمالارى قازىرگى اۆتورلاردىڭ شىعارمالارىن سيفرلىق فورماتتا تولىق ۇسىنۋعا مۇمكىندىك بەرمەيدى، بۇل كىتاپتارعا قولجەتىمدىلىكتى شەكتەيدى.
كوپشىلىك كىتاپحانالاردىڭ تەك 60،7 پايىزىى ينتەرنەت جەلىسىنە تولىققاندى قول جەتكىزە الادى. وسىعان بايلانىستى، كىتاپحانا سالاسىن جاڭعىرتۋ، كىتاپحانالارعا قاتىستى مەملەكەتتىڭ جاۋاپكەرشىلىگى مەن مىندەتتەرىن ايقىنداۋ ءۇشىن «كىتاپحانا ءىسى» تۋرالى جەكە زاڭ قابىلداۋ قاجەت. بىلىكتى كادرلاردى تارتۋ جانە ۇستاپ قالۋ ءۇشىن كىتاپحاناشىلاردىڭ جالاقىسىن مەملەكەتتىك دەڭگەيدە كوتەرۋ كەرەك. وڭىرلىك كىتاپحانالار قورلارىن تولىققاندى جانە ۋاقتىلى تولىقتىرۋ ءۇشىن كىتاپحانالىق ءبىرىڭعاي ورتالىق قۇرۋ كەرەك.
– اڭگىمەڭىزگە راحمەت! وسىنداي يگى ىستەرگە باستاماشى بولا بەرىڭىز!
