الەۋمەتتىك جەلى قولدانۋشىلارى اراسىندا قايتىس بولعان تۋىستارىن جەرلەۋ ءراسىمى قالاي ءوتىپ جاتقانىن تالقىلايتىن بەينەجازبالار ءجيى بايقالۋدا. كەيبىرەۋلەر مارقۇمدى ەندى عانا جەرلەپ كەلىپ، داستارحان باسىنا جايعاسىپ، پالاۋدىڭ ءدامىن نەمەسە جاقىندارىنىڭ قايعىسىنا قانشالىقتى ورتاقتاسقانىن اڭگىمە قىلىپ جاتادى. نەلىكتەن مۇنداي وقيعالار قالىپتى دۇنيەگە اينالىپ كەتتى؟ بۇل ساۋالعا قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ وكىلى، ءدىنتانۋشى نۇرلان قايىربەكوۆ جاۋاپ بەردى.
– نۇرلان ەۆفرات ۇلى، سوڭعى كەزدەرى الەۋمەتتىك جەلىلەردە جاڭا عانا جەر قوينىنا تاپسىرىلعان مارقۇمنىڭ اسىندا داستارحانداعى تاعام مەن ادامداردىڭ مىنەز-قۇلقىن تالقىلاۋ كەڭ ەتەك الىپ بارادى. يسلام تۇرعىسىنان بۇعان كوزقاراسىڭىز قانداي؟
– مۇنداي ارەكەتتى يسلام ءدىنى تۇرعىسىنان قۇپتارلىق دەپ ەسەپتەمەيمىن. مۇنداي جاعدايدا اسىرا سىلتەۋ مەن اسىرەلەۋ ورىنسىز. قارالى ۇيدەگى ساتتەر – ەڭ الدىمەن مارقۇمدى ەسكە الۋ، ونىڭ رۋحىنا قۇران باعىشتاۋ، ءوز ءومىرىمىز تۋرالى ويلانۋ ءۇشىن بەرىلەتىن ۋاقىت. مۇنداي ساتتەردە ادامداردىڭ كوڭىلىن تاماققا نەمەسە بىرەۋدىڭ مىنەز-قۇلقىنا اۋدارۋ نەگىزگى ماقساتتان الىستاتىپ جىبەرەدى. بۇل رۋحاني ءسات بولۋى ءتيىس، مەرەكەلىك نەمەسە بەدەل كورسەتۋگە ارنالعان شارا ەمەس.
– يسلام شاريعاتى بويىنشا جەرلەۋ مەن ازا تۇتۋ كەزىندە قاراپايىمدىلىق ساقتاۋ قاجەت پە؟
– البەتتە. يسلام كەز كەلگەن جاعدايدا قاراپايىم بولۋدى ناسيحاتتايدى. جەرلەۋ ءراسىمى دە سولاي — بۇل مارقۇمعا دۇعا ەتۋ، ءومىردىڭ وتكىنشى ەكەنىن ەسكە الۋ. قاراپايىمدىق — وسى نەگىزگى ماقساتتارعا دەن قويۋعا كومەكتەسەدى. اللانىڭ الدىندا ءبارىمىز تەڭبىز، بىر-بىرىمىزدەن ەش ايىرمامىز جوق. ەشقانداي ءسان-سالتانات، اس تا توك بايلىق بۇل وقيعانىڭ ءمان-ماعىناسىن ارتتىرمايدى. قۇلشىلىعىمىزبەن، امالىمىزبەن عانا ارتىقپىز.
– اس بەرۋ كەزىندە داستارحان قانداي بولۋ كەرەك؟ وسى ساۋال سوڭعى كەزدەرى قوعامدا ءجيى تالقىلاندى. قازاقستان مۇسىلماندار ءدىني باسقارماسى تاراپىنان بۇل جونىندە ناقتى ەرەجەلەر بەكىتىلدى ما؟
– يسلامدا داستارحانعا قاتىستى ناقتى تالاپتار جوق. ءبىراق ىسىراپ پەن ءسان-سالتاناتتان اۋلاق بولۋ كەرەك. داستارحان قاراپايىم، جەرگىلىكتى داستۇرگە ساي بولسا جەتكىلىكتى. ەڭ باستىسى – مارقۇمدى ەسكە الىپ، دۇعا جاساۋ. تاماق جەۋ – باستى ماقسات ەمەس. بۇل جاي عانا ادامداردىڭ بىرگە وتىرىپ، اللاعا شۇكىر ايتۋى جانە مارقۇمعا دۇعا ەتۋى ءۇشىن ۇيىمداستىرىلادى. ءدىني باسقارما مارقۇمنىڭ اسىنىڭ داستارحان ءمازىرىن جاساپ، ۇسىنعان بولاتىن.
– جەرلەۋ كەزىندە ادامدارعا تاماق سالىنعان سەبەتتەر تاراتۋ جايلى نە ايتاسىز؟
– بۇل – ءدىني مىندەت ەمەس، جەرگىلىكتى ءداستۇر. قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى بۇل ماسەلەدە ورتا جولدى ۇستانۋعا كەڭەس بەرەدى. ەگەر بۇل شىن ىقىلاسپەن جاسالسا – جاقسى. ءبىراق بۇل مىندەتكە اينالماۋى كەرەك، ارتىق شىعىن دا بولماعانى ءجون. تاعى دا قايتالايمىن، باستىسى – دۇعا مەن رۋحاني قولداۋ.
– كەيدە ادامدار جەرلەۋ كەزىندە تاعامعا، سىرتقى كەلبەتكە كوپ ءمان بەرىپ، باستى نارسەدەن الشاقتاپ كەتەتىنى نەلىكتەن؟
– بۇل، بالكىم، ادامنىڭ تابيعاتىنان. اۋىر ءارى اۋىرتپالىقتى ويلاردان قاشىپ، جايلىلىق ىزدەۋ ءتان نارسە. ادام ءولىم سياقتى اۋىر تاقىرىپپەن بەتپە-بەت كەلگەندە، باسقا نارسەگە كوڭىل اۋدارۋ ارقىلى ءوزىن تىنىشتاندىرعىسى كەلەدى.
– شىنايى ازا تۇتۋ يسلامدا قانشالىقتى ماڭىزدى؟ بۇل قالاي تابيعي بولۋى كەرەك؟
– يسلام شىنايىلىقتى تالاپ ەتەدى. قايعى — جۇرەكتەن شىعۋى كەرەك. داۋىس كوتەرۋ، ايقايلاۋ، جالعان ەموسيا كورسەتۋ – دۇرىس ەمەس. ازا تۇتۋ – بۇل ىشتەي سەزىنەتىن، ۇستامدى ارەكەت بولۋى ءتيىس. بۇل ءسات – شىنايى سەنىمنىڭ، شىنايى نيەتتىڭ كورىنىسى.
– جالپى العاندا، جەرلەۋ راسىمىندە قاراپايىمدىلىق پەن ۇستامدىلىقتىڭ رۋحاني ءمانى قانداي؟
– بۇل – ءبارىمىزدىڭ اللانىڭ الدىندا تەڭ ەكەنىمىزدىڭ بەلگىسى. بۇل جاعداي — ءومىردىڭ وتكىنشى ەكەنىن ەسكە سالۋ، ادامدى تاۋبەگە كەلۋگە، شۇكىر ەتۋگە ۇيرەتۋ.
– قازاقستان مۇسىلماندارى جەرلەۋ ءراسىمىنىڭ دۇرىس ەتيكەتىن قانشالىقتى بىلەدى؟ قوعامدا شىنايى جاناشىرلىقتى تاربيەلەۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟
– بۇگىندە بۇل باعىتتا بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە ساۋاتتىلىق بار. ءبىراق ءداستۇر مەن ءدىننىڭ اراجىگىن اجىراتا المايتىن تۇستار ءالى دە جەتكىلىكتى. سوندىقتان ءدىني ۇيىمدار مەن يمامدار ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن كۇشەيتۋى قاجەت. جاستارمەن ءجيى كەزدەسىپ، دۇرىس ۇلگى كورسەتۋ ماڭىزدى. سوندا عانا مادەنيەت وزگەرىپ، شىنايى سىيلاستىق پەن يماندىلىققا نەگىزدەلگەن كوزقاراس ورنىعادى.
– نۇرلان مىرزا، قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدە ءدىني ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا قانداي وزگەرىستەر بايقالادى؟
– سوڭعى جىلدارى قازاقستاندا ءدىني ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە وڭ وزگەرىستەر بايقالۋدا. مەملەكەت تاراپىنان ءدىني وقۋ ورىندارىنا قولداۋ كورسەتىلىپ، ولاردىڭ ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازاسى نىعايتىلۋدا. سونىمەن قاتار، شەتەلدە ءبىلىم العان ماماندار ەلىمىزگە ورالىپ، ءوز تاجىريبەلەرىمەن بولىسۋدە. بۇل – وتاندىق ءدىني ءبىلىم بەرۋ ساپاسىن ارتتىرۋعا ىقپال ەتۋدە.
– اۋىلدىق جەرلەردەگى ءدىني احۋال تۋرالى نە ايتا الاسىز؟
– اۋىلدىق جەرلەردە ءدىني احۋال ءارتۇرلى. كەيبىر اۋىلداردا مەشىتتەر بەلسەندى جۇمىس ىستەپ، يمامدار حالىقپەن تىعىز بايلانىستا. الايدا، كەيبىر وڭىرلەردە ءدىني قىزمەتكەرلەردىڭ جەتىسپەۋشىلىگى بايقالادى. بۇل ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن قمدب تاراپىنان ارنايى باعدارلامالار ازىرلەنىپ، جاس مامانداردى اۋىلدىق جەرلەرگە تارتۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە.
– جاستاردى تەرىس ءدىني اعىمداردان قالاي قورعاۋعا بولادى؟
– جاستاردى تەرىس ءدىني اعىمداردان قورعاۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن ولاردىڭ ءدىني ساۋاتتىلىعىن ارتتىرۋ قاجەت. بۇل باعىتتا مەكتەپتەردە، جوعارى وقۋ ورىندارىندا جانە مەشىتتەردە ارنايى دارىستەر مەن سەمينارلار ۇيىمداستىرىلۋدا. سونىمەن قاتار، ينتەرنەت پەن الەۋمەتتىك جەلىلەردە ءداستۇرلى يسلامدى ناسيحاتتايتىن ساپالى كونتەنتتىڭ كوبەيۋى دە ماڭىزدى.
– ەكسترەميستىك ۇيىمدارمەن كۇرەس تۋرالى نە ايتاسىز؟
– ەكسترەميستىك ۇيىمدارمەن كۇرەس – تەك قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ عانا ەمەس، بۇكىل قوعامنىڭ مىندەتى. بۇل باعىتتا ءدىني باسقارما، مەملەكەتتىك ورگاندار جانە ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار بىرلەسە جۇمىس ىستەۋدە. حالىق اراسىندا ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ، ەكسترەميزمنىڭ الدىن الۋ شارالارى قولعا الىنۋدا.
– ال ءداستۇرلى يسلامدى ناسيحاتتاۋ باعىتىندا قانداي جۇمىستار اتقارىلۋدا؟
– ءداستۇرلى يسلامدى ناسيحاتتاۋ – ءبىزدىڭ باستى مىندەتتەرىمىزدىڭ ءبىرى. بۇل باعىتتا مەشىتتەردە تۇراقتى تۇردە ۋاعىز-ناسيحات جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە. سونىمەن قاتار، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى مەن الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى حالىققا ءداستۇرلى يسلام قۇندىلىقتارى تۇسىندىرىلەدى. جاستار اراسىندا ءتۇرلى مادەني-تانىمدىق شارالار ۇيىمداستىرىلىپ، ولاردىڭ ءدىني ساۋاتتىلىعى ارتتىرىلۋدا.
– قازىرگى قوعامدا ءدىننىڭ ءرولى قانداي؟
– قازىرگى قوعامدا ءدىننىڭ ءرولى وتە ماڭىزدى. ءدىن – ادامداردىڭ رۋحاني قاجەتتىلىكتەرىن قاناعاتتاندىرىپ، ولاردى ىزگىلىككە، مەيىرىمدىلىككە تاربيەلەيدى. سونىمەن قاتار، ءدىن – قوعامداعى تۇراقتىلىق پەن بىرلىكتى ساقتاۋدا ماڭىزدى ءرول اتقارادى. سوندىقتان، ءدىندى دۇرىس ءتۇسىنىپ، ونىڭ قۇندىلىقتارىن ومىردە قولدانۋ – ءاربىر ازاماتتىڭ مىندەتى.
– سۇحباتىڭىزعا راحمەت!
