Áleýmettik jeli qoldanýshylary arasynda qaıtys bolǵan týystaryn jerleý rásimi qalaı ótip jatqanyn talqylaıtyn beınejazbalar jıi baıqalýda. Keıbireýler marqumdy endi ǵana jerlep kelip, dastarhan basyna jaıǵasyp, palaýdyń dámin nemese jaqyndarynyń qaıǵysyna qanshalyqty ortaqtasqanyn áńgime qylyp jatady. Nelikten mundaı oqıǵalar qalypty dúnıege aınalyp ketti? Bul saýalǵa Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasynyń ókili, dintanýshy Nurlan Qaıyrbekov jaýap berdi.
– Nurlan Evfratuly, sońǵy kezderi áleýmettik jelilerde jańa ǵana jer qoınyna tapsyrylǵan marqumnyń asynda dastarhandaǵy taǵam men adamdardyń minez-qulqyn talqylaý keń etek alyp barady. Islam turǵysynan buǵan kózqarasyńyz qandaı?
– Mundaı áreketti Islam dini turǵysynan quptarlyq dep eseptemeımin. Mundaı jaǵdaıda asyra silteý men ásireleý orynsyz. Qaraly úıdegi sátter – eń aldymen marqumdy eske alý, onyń rýhyna Quran baǵyshtaý, óz ómirimiz týraly oılaný úshin beriletin ýaqyt. Mundaı sátterde adamdardyń kóńilin tamaqqa nemese bireýdiń minez-qulqyna aýdarý negizgi maqsattan alystatyp jiberedi. Bul rýhanı sát bolýy tıis, merekelik nemese bedel kórsetýge arnalǵan shara emes.
– Islam sharıǵaty boıynsha jerleý men aza tutý kezinde qarapaıymdylyq saqtaý qajet pe?
– Álbette. Islam kez kelgen jaǵdaıda qarapaıym bolýdy nasıhattaıdy. Jerleý rásimi de solaı — bul marqumǵa duǵa etý, ómirdiń ótkinshi ekenin eske alý. Qarapaıymdyq — osy negizgi maqsattarǵa den qoıýǵa kómektesedi. Allanyń aldynda bárimiz teńbiz, bir-birimizden esh aıyrmamyz joq. Eshqandaı sán-saltanat, as ta tók baılyq bul oqıǵanyń mán-maǵynasyn arttyrmaıdy. Qulshylyǵymyzben, amalymyzben ǵana artyqpyz.
– As berý kezinde dastarhan qandaı bolý kerek? Osy saýal sońǵy kezderi qoǵamda jıi talqylandy. Qazaqstan musylmandar dinı basqarmasy tarapynan bul jóninde naqty erejeler bekitildi ma?
– Islamda dastarhanǵa qatysty naqty talaptar joq. Biraq ysyrap pen sán-saltanattan aýlaq bolý kerek. Dastarhan qarapaıym, jergilikti dástúrge saı bolsa jetkilikti. Eń bastysy – marqumdy eske alyp, duǵa jasaý. Tamaq jeý – basty maqsat emes. Bul jaı ǵana adamdardyń birge otyryp, Allaǵa shúkir aıtýy jáne marqumǵa duǵa etýi úshin uıymdastyrylady. Dinı basqarma marqumnyń asynyń dastarhan mázirin jasap, usynǵan bolatyn.
– Jerleý kezinde adamdarǵa tamaq salynǵan sebetter taratý jaıly ne aıtasyz?
– Bul – dinı mindet emes, jergilikti dástúr. Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasy bul máselede orta joldy ustanýǵa keńes beredi. Eger bul shyn yqylaspen jasalsa – jaqsy. Biraq bul mindetke aınalmaýy kerek, artyq shyǵyn da bolmaǵany jón. Taǵy da qaıtalaımyn, bastysy – duǵa men rýhanı qoldaý.
– Keıde adamdar jerleý kezinde taǵamǵa, syrtqy kelbetke kóp mán berip, basty nárseden alshaqtap ketetini nelikten?
– Bul, bálkim, adamnyń tabıǵatynan. Aýyr ári aýyrtpalyqty oılardan qashyp, jaılylyq izdeý tán nárse. Adam ólim sıaqty aýyr taqyryppen betpe-bet kelgende, basqa nársege kóńil aýdarý arqyly ózin tynyshtandyrǵysy keledi.
– Shynaıy aza tutý Islamda qanshalyqty mańyzdy? Bul qalaı tabıǵı bolýy kerek?
– Islam shynaıylyqty talap etedi. Qaıǵy — júrekten shyǵýy kerek. Daýys kóterý, aıqaılaý, jalǵan emosıa kórsetý – durys emes. Aza tutý – bul ishteı sezinetin, ustamdy áreket bolýy tıis. Bul sát – shynaıy senimniń, shynaıy nıettiń kórinisi.
– Jalpy alǵanda, jerleý rásiminde qarapaıymdylyq pen ustamdylyqtyń rýhanı máni qandaı?
– Bul – bárimizdiń Allanyń aldynda teń ekenimizdiń belgisi. Bul jaǵdaı — ómirdiń ótkinshi ekenin eske salý, adamdy táýbege kelýge, shúkir etýge úıretý.
– Qazaqstan musylmandary jerleý rásiminiń durys etıketin qanshalyqty biledi? Qoǵamda shynaıy janashyrlyqty tárbıeleý úshin ne isteý kerek?
– Búginde bul baǵytta belgili bir deńgeıde saýattylyq bar. Biraq dástúr men dinniń arajigin ajyrata almaıtyn tustar áli de jetkilikti. Sondyqtan dinı uıymdar men ımamdar túsindirý jumystaryn kúsheıtýi qajet. Jastarmen jıi kezdesip, durys úlgi kórsetý mańyzdy. Sonda ǵana mádenıet ózgerip, shynaıy syılastyq pen ımandylyqqa negizdelgen kózqaras ornyǵady.
– Nurlan myrza, qazirgi tańda elimizde dinı bilim berý salasynda qandaı ózgerister baıqalady?
– Sońǵy jyldary Qazaqstanda dinı bilim berý júıesinde oń ózgerister baıqalýda. Memleket tarapynan dinı oqý oryndaryna qoldaý kórsetilip, olardyń materıaldyq-tehnıkalyq bazasy nyǵaıtylýda. Sonymen qatar, shetelde bilim alǵan mamandar elimizge oralyp, óz tájirıbelerimen bólisýde. Bul – otandyq dinı bilim berý sapasyn arttyrýǵa yqpal etýde.
– Aýyldyq jerlerdegi dinı ahýal týraly ne aıta alasyz?
– Aýyldyq jerlerde dinı ahýal ártúrli. Keıbir aýyldarda meshitter belsendi jumys istep, ımamdar halyqpen tyǵyz baılanysta. Alaıda, keıbir óńirlerde dinı qyzmetkerlerdiń jetispeýshiligi baıqalady. Bul máseleni sheshý úshin QMDB tarapynan arnaıy baǵdarlamalar ázirlenip, jas mamandardy aýyldyq jerlerge tartý jumystary júrgizilýde.
– Jastardy teris dinı aǵymdardan qalaı qorǵaýǵa bolady?
– Jastardy teris dinı aǵymdardan qorǵaý úshin eń aldymen olardyń dinı saýattylyǵyn arttyrý qajet. Bul baǵytta mektepterde, joǵary oqý oryndarynda jáne meshitterde arnaıy dárister men semınarlar uıymdastyrylýda. Sonymen qatar, ınternet pen áleýmettik jelilerde dástúrli ıslamdy nasıhattaıtyn sapaly kontenttiń kóbeıýi de mańyzdy.
– Ekstremıstik uıymdarmen kúres týraly ne aıtasyz?
– Ekstremıstik uıymdarmen kúres – tek quqyq qorǵaý organdarynyń ǵana emes, búkil qoǵamnyń mindeti. Bul baǵytta dinı basqarma, memlekettik organdar jáne úkimettik emes uıymdar birlese jumys isteýde. Halyq arasynda túsindirý jumystary júrgizilip, ekstremızmniń aldyn alý sharalary qolǵa alynýda.
– Al dástúrli ıslamdy nasıhattaý baǵytynda qandaı jumystar atqarylýda?
– Dástúrli ıslamdy nasıhattaý – bizdiń basty mindetterimizdiń biri. Bul baǵytta meshitterde turaqty túrde ýaǵyz-nasıhat jumystary júrgizilýde. Sonymen qatar, buqaralyq aqparat quraldary men áleýmettik jeliler arqyly halyqqa dástúrli ıslam qundylyqtary túsindiriledi. Jastar arasynda túrli mádenı-tanymdyq sharalar uıymdastyrylyp, olardyń dinı saýattylyǵy arttyrylýda.
– Qazirgi qoǵamda dinniń róli qandaı?
– Qazirgi qoǵamda dinniń róli óte mańyzdy. Din – adamdardyń rýhanı qajettilikterin qanaǵattandyryp, olardy izgilikke, meıirimdilikke tárbıeleıdi. Sonymen qatar, din – qoǵamdaǵy turaqtylyq pen birlikti saqtaýda mańyzdy ról atqarady. Sondyqtan, dindi durys túsinip, onyń qundylyqtaryn ómirde qoldaný – árbir azamattyń mindeti.
– Suhbatyńyzǵa rahmet!
