كوروناۆيرۋستىق پاندەميا بۇكىل الەمدە ەلەكتروندى كوممەرسيانىڭ دامۋىن تۋدىردى. بۇل ۇردىستەن قازاقستان دا شەت قالعان جوق. 2022 جىلى ءبىزدىڭ ەلىمىزدەگى جالپى ساۋدا كولەمىندەگى ەلەكتروندىق كوممەرسيانىڭ ۇلەسى كۇرت ءوسىپ، 3،6 پايىزدان 12،5 پايىزعا دەيىنگى كورسەتكىشتى قۇرادى. بۇل رەتتە مەملەكەت جىل سايىن ەلەكتروندى ساتۋ ارنالارى ارقىلى باسقا ەلدەرمەن ساۋدا كولەمىن 100 ميلليون دوللارعا ارتتىرۋدى كوزدەپ وتىر. ال ءدال قازىرگى تاڭدا قازاقستانداعى بۇل سالانىڭ قازىرگى بەتالىسى مەن بولاشاعى قانداي، قازاقستاندىقتار قاي سالادا ونلاين-ساتىپ الۋدى كوبىرەك جاسايدى؟
سوڭعى جىلدارى بايقاپ جۇرگەنىمىزدەي، ەلەكتروندىق كوممەرسيا نارىعى جوعارى ءوسۋ قارقىنىن كورسەتتى. وڭ ديناميكانىڭ قارقىن العان تۇسى پاندەميانىڭ باسىنا ءدوپ كەلەدى. «تۇرعىندار ونلاين رەجيمىندە تاپسىرىس بەرۋدى، اسىرەسە قاجەتتى تاۋارلاردى ساتىپ الۋدى ادەتكە اينالدىرا باستادى، بۇل ەلەكتروندى ازىق-تۇلىك سەگمەنتىندە بەلسەندى ءوسۋدى تۋدىردى»، - دەيدى قازاقستان رەسپۋبليكاسى ساۋدا جانە ينتەگراسيا مينيسترلىگى ەلەكتروندىق كوممەرسيانى جانە سيفرلاندىرۋدى دامىتۋ دەپارتامەنتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى رۋسلان ۋرازالييەۆ.
سونىمەن قاتار، سپيكەر اتاپ وتكەندەي، ازاماتتار ەندى Amazon، Wildberries، Ozon سياقتى ءىرى ترانسشەكارالىق بازارلارعا قول جەتكىزە الادى. وندا قازاقستاندىقتار وسى ونلاين ساۋدا الاڭدارى ارقىلى تاۋاردى دا ساتىپ الىپ، ءوز ونىمدەرىن دە ساۋداعا قويا الادى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق ستاتيستيكالىق بيۋروسىنىڭ مالىمەتىنشە، 2022 جىلى بولشەك ەلەكتروندىق ساۋدا نارىعىنىڭ (ىشكى نارىق) كولەمى، بازارلاردى ەسەپكە العاندا، 1963،5 ميلليارد تەڭگەنى قۇرادى. مۇنىڭ ىشىندە ەلەكتروندىق ساۋدا ارقىلى بولشەك ساۋدا اينالىمى 1117،9 ميلليارد تەڭگەگە (56،9 پايىز) جەتتى. جەكە ينتەرنەت-رەسۋرس ارقىلى تاۋار وتكىزەتىن بولشەك ساۋدا كاسىپورىندارى – 845،6 ميلليون تەڭگەگە (43،1 پايىز) ساۋدا جاسادى.
بۇل رەتتە قىزمەتتەردىڭ ەلەكتروندىق ساۋدا نارىعى 2022 جىلدىڭ سوڭىندا 1،2 ميلليارد تەڭگەگە جۋىقتاعان، ونىڭ 50،3 پايىزى نەمەسە 596،8 ميلليون تەڭگەسى جولاۋشىلاردى تاسىمالداۋ قىزمەتىنە تيەسىلى ەكەن. ال ەكى جىل بۇرىنعى بولشەك ساۋدانىڭ جالپى كولەمىندەگى ەلەكتروندىق كوممەرسيانىڭ ۇلەسى بازارلار دا ايتارلىقتاي وسكەن. ايتالىق، 2021 جىلى ول 3،6 پايىزدى قۇراسا، 2022 جىلى 12،5 پايىزعا (2 تريلليون تەڭگە) دەيىن شارىقتاعان. بىلتىرعى 11 ايدا بۇل كورسەتكىش 13 پايىزعا (2،2 تريلليون تەڭگە) جەتتى. سالىستىرۋ ءۇشىن ايتساق، ۇلىبريتانيادا جالپى ساۋداداعى ەلەكتروندىق كوممەرسيانىڭ ۇلەسى – 26،5 پايىز، وڭتۇستىك كورەيادا – 28 پايىز، قىتايدا – 27،2 پايىز، اقش-تا – 14،6 پايىز.
وسى سالانىڭ دامۋىنا مۇددەلى مەملەكەتىمىزدىڭ الدىندا 2030 جىلعا دەيىن بۇل كورسەتكىشتى 20 پايىزعا جەتكىزۋ مىندەتى تۇر. وسى ماقساتتا ەلەكتروندى ساۋدانى دامىتۋدىڭ 2025 جىلعا دەيىنگى ءىس-شارالار جوسپارى قابىلداندى. ال رۋسلان ۋرازالييەۆ ساۋدا جانە ينتەگراسيا مينيسترلىگى شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ سيفرلىق ساۋاتتىلىعىن ارتتىرۋ بويىنشا جۇمىس جۇرگىزىپ جاتقانىن ايتتى. سونىمەن بىرگە «ەلەكتروندىق كوممەرسيا مەكتەبى» جوباسى جۇزەگە اسىرىلدى، مۇندا ءقازىردىڭ وزىندە 2000 شاعىن جانە ورتا بيزنەس سۋبەكتىسى وقىتىلعان. وسى ۋاقىتقا دەيىن ءتورت ايماقتا شاعىن جانە ورتا بيزنەس وكىلدەرىن وقىتۋ جۇرگىزىلدى. سونداي-اق ەلەكتروندىق كوممەرسيا سالاسىندا تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋدى قامتاماسىز ەتەتىن تۇزەتۋلەر ازىرلەندى. بۇل قۇجات پارلامەنت ماجىلىسىندە قارالۋدا.
بۇگىندە ەل ىشىندەگى بازارلاردا وتاندىق تاۋارلاردىڭ سانىن ارتتىرۋعا ەرەكشە كوڭىل بولىنۋدە. «Clever Market نارىعىندا قازاقستاندىق ونىمدەرگە ارنالعان باننەر كورسەتىلدى، ءبىرىنشى كەزەكتە قازاقستاندىق ونىمدەردى ىزدەۋ ناتيجەلەرىن كورسەتۋگە باسىمدىق بەرىلدى. قىتايدىڭ ءىرى Alibaba جانە JD.com بازارلارىندا ۇلتتىق پاۆيلوندار اشىلدى»، - دەگەنى بار ۇكىمەت وتىرىسىندا ساۋدا جانە ينتەگراسيا ءمينيسترى ارمان شاققالييەۆ.
2023 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ تاۋارلاردىڭ ەلەكتروندى ساۋداسىمەن اينالىساتىن جانە جەكە تۇلعالارعا ەلەكتروندىق قىزمەتتەردى ۇسىناتىن شەتەلدىك كومپانيالار ءۇشىن Google سالىعى ەنگىزىلگەنى ءمالىم. ناتيجەسىندە بىلتىر قازاقستاندا 60 شەتەلدىك كومپانيا كەلىسىم-شارتتار تىركەپ، ولاردىڭ ەكى جىل ىشىندە تولەگەن سالىق سوماسى 34،8 ميلليارد تەڭگەنى قۇرادى. مۇنىڭ 16،4 ميلليارد تەڭگەسى 2022 جىلعا،18،4 ميلليارد تەڭگە 2023 جىلعا تيەسىلى.
قازىرگى تاڭدا Amazon، Wildberries، Ozon سياقتى ءىرى ترانسشەكارالىق پلاتفورمالار قازاقستاندىقتار ءۇشىن ەركىن قولجەتىمدى. وتكەن جىلى Ozon پلاتفورماسىندا 45،4 مىڭ ازامات، Wildberries بويىنشا 55،7 مىڭ ادام تىركەلگەن. «بۇگىندە Alibaba پلاتفورماسىندا 7500 وتاندىق ءونىم، 1 ميلليون جازىلۋشىسى بار JD.com سايتىنىڭ ىشىندە 30-عا جۋىق قازاقستاندىق تاۋار ۇسىنىلعان، ولارعا سۇرانىس باسىم»، دەيدى ارمان شاققالييەۆ. 2023 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا JD.com ارقىلى قازاقستاندىق ونىمدەردىڭ ساتىلىمى 140 مىڭ دوللاردان اسىپتى. قازاقستان ەلەكتروندى ساتۋ ارنالارى ارقىلى باسقا ەلدەرمەن ساۋدا كولەمىن جىل سايىن 100 ميلليون دوللارعا ارتتىرۋدى كوزدەپ وتىر. وسى ماقساتتا ساۋدا جانە ينتەگراسيا مينيسترلىگى ورتالىق ازياداعى سەرىكتەستەرىمەن الەمدىك ارەنادا بىرلەسكەن كاسىپورىن اشۋ ماسەلەسىن تالقىلاۋدى جوسپارلاپ وتىر. ماسەلەن، «ورتالىق ازيا كوشپەندىلەرى» برەندىمەن وڭىرلىك قولونەرشىلەردىڭ بۇيىمدارىن ۇسىنۋعا بولادى.
جالپى، قازاقستاندىقتار ينتەرنەتتەن نە ساتىپ الىپ جاتىر؟ الەم ەلدەرىندەگى سياقتى، قازاقستان تۇرعىندارى دا ينتەرنەت ارقىلى كيىم مەن اياق كيىم، تۇرمىستىق زاتتار، ازىق-تۇلىك، كوسمەتيكا جانە دارى-دارمەك سياقتى تاۋارلاردى ساۋدالايدى. ساۋدا جانە ينتەگراسيا مينيسترلىگىنىڭ ەلەكتروندىق كوممەرسيانى جانە سيفرلاندىرۋدى دامىتۋ دەپارتامەنتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى رۋسلان ورازالييەۆ بۇل ورايدا الەمدە بىرنەشە تەندەنسيالار بايقالاتىنىن اتاپ ءوتتى. ءبىرىنشىسى - ەلەكتروندىق كوممەرسيا ترانزاكسيالارىنىڭ ءساندى تاۋارلاردان ماڭىزدى تاۋارلارعا اۋىسۋى.
ياعني، بۇرىن سيرەك كەزدەسەتىن، ەكسكليۋزيۆتى تاۋارلاردى ينتەرنەت ارقىلى ساتىپ السا، ەندى بارلىعىن دەرلىك ونلاين ساتىپ الۋعا بولادى. ونلاين-بازارلار كەڭ اۋقىمدى ونىمدەردى ۇسىنادى. ينتەرنەتتە ساتىپ الۋ الدەقايدا ىڭعايلى بولدى، جەتكىزۋشىلەر تەحنولوگيانى ەنگىزۋدە جانە پروسەستەردى بارىنشا جەڭىلدەتۋگە تىرىسۋدا. مىسالى، تولىقتىرىلعان شىندىق پەن جاساندى ينتەللەكت تەحنولوگيالارىن پايدالانۋ ساتىپ الۋ پروسەسىن جەڭىلدەتەدى جانە تۇتىنۋشىلاردىڭ قالاۋى نەگىزىندە ۇسىنىستاردى جەكەلەندىرەدى.
ەلەكتروندىق كوممەرسيانىڭ دامۋى باسقا سالالاردىڭ دامۋىن دا ىنتالاندىراتىنىن بىلە جۇرگەن ءجون. مىسالى، ءموبيلدى كوممەرسيا مەن ءموبيلدى قوسىمشالاردى دامىتۋ. ويتكەنى، كومپانيالار ساتىلىمدى ارتتىرۋ ءۇشىن ءموبيلدى قوسىمشالاردى ازىرلەۋى كەرەك. رۋسلان ۋرازالييەۆتىڭ ايتۋىنشا، ەلەكتروندى كوممەرسيانى دامىتۋ ءۇشىن قويما مەن لوگيستيكالىق ينفراقۇرىلىمدى جاقسارتۋ قاجەت. «بۇل - ماڭىزدى شارتتاردىڭ ءبىرى. مۇنداي كوممەرسيا نەگىزىنەن سوڭعى ساتۋ ارناسى رەتىندە قاراستىرىلادى. ول ىشكى نارىقتا دا، سىرتقى نارىقتا دا بەلسەندى دامىپ كەلەدى»، - دەيدى سپيكەر.
ول پوشتا جەلىسى ەلەكتروندىق كوممەرسيانى ىلگەرىلەتۋدىڭ ءتيىمدى قۇرالى ەكەنىن دە جەتكىزدى. بۇگىنگى تاڭدا ۇلتتىق پوشتا وپەراتورىندا ەلىمىزدىڭ بۇكىل اۋماعىن ءىس جۇزىندە قامتيتىن اۋقىمدى فيليالدار جەلىسى بار. بۇل مۇمكىندىكتەر لوگيستيكانى جەڭىلدەتەدى جانە تاۋارلاردى تۇتىنۋشىلارعا جەتكىزۋ مەرزىمىن قىسقارتادى. «كەدەن قويمالارىنىڭ بولۋى يمپورتتىق ەلەكتروندىق كوممەرسيا تاۋارلارىن قازاقستاندىق تۇتىنۋشىعا جەتكىزۋ مەرزىمىن ايتارلىقتاي قىسقارتادى. ياعني، قازاقستاندىق تۇتىنۋشى تاپسىرىس بەرگەن تاۋارلار اپريوري قازاقستانداعى كەدەن قويماسىنا ورنالاستىرىلادى. تيىسىنشە، تاۋار تۇتىنۋشىعا جاقىن جەردەگى قويمادان، ياعني قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اۋماعىندا ورنالاسقان قويمادان جەتكىزىلەتىن بولادى»، دەپ ءتۇسىندىردى دەپارتامەنت باسشىسىنىڭ ورىنباسارى.
ساتىپ الۋشىلارعا جاقسى تانىس سوڭعى مەحانيزم - تۇتىنۋشى تاپسىرىس بەرگەن ءونىم ساتىپ الۋشى ءۇشىن ەڭ قولايلى بولاتىن تاپسىرىس قابىلداۋ نۇكتەسىنە جەتكىزىلەدى. بۇل ساناتقا ءقازىر كەڭ جەلىگە يە سالەمدەمە تەرمينالدارى دا كىرەدى. كەدەن قويمالارىنىڭ اشىلۋى تاۋارلاردى ودان ءارى ترانزيتتەۋ ءۇشىن ءىرى سىرتقى ساۋدا الاڭدارىنان تاۋارلاردى ورنالاستىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. بۇل دا شەتەلدىك تاۋارلاردى قازاقستاندىق تۇتىنۋشىلارعا جەتكىزۋ مەرزىمىن 60 كۇننەن 7 كۇنگە دەيىن قىسقارتۋعا جول اشتى.
ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، ەلەكتروندىق كوممەرسيا گەوگرافيالىق شەكاراسى جوق ەكونوميكالىق ءوسۋدىڭ جاڭا درايۆەرىنە اينالدى. حالىقارالىق بولجامدارعا سايكەس، B2C جاھاندىق نارىعى 2026 جىلعا قاراي 8،2 تريلليون دوللاردى قۇرايدى. ءقازىر ول 5،7 تريلليون دوللاردى نەمەسە الەمدىك بولشەك ساۋدا اينالىمىنىڭ 19 پايىزىنا جەتتى.
