[caption id="attachment_29660" align="alignleft" width="237"]
ب. ساتەرشينوۆ[/caption]
– باقىتجان مەڭلىبەك ۇلى، ءدىنتانۋشى مامان رەتىندە قازاقستاندا قالىپتاسقان ءدىني احۋال مەن وعان قاتىستى مەملەكەتتىك ساياساتتى قىسقاشا سيپاتتاپ بەرسەڭىز...
– قازاقستان شيرەك عاسىرلىق تاۋەلسىز دامۋ بارىسىندا مەملەكەت پەن ءدىن اراسىندا، سونداي-اق ءارتۇرلى دىندەرارالىق قارىم-قاتىناستار مەن ءبىر ءدىن ىشىندەگى بايلانىستاردا وزىندىك تاجىريبەگە يە بولىپ كەلە جاتىر. اسىرەسە، كونفەسسياارالىق ديالوگ پەن رۋحاني كەلىسىمدى جەتىلدىرۋگە قوسقان ەلىمىزدىڭ ۇلەسىن الەمدىك قاۋىمداستىق مويىندايدى. ەلىمىزدىڭ كونستيتۋسياسىنا سايكەس، ءتىلى مەن ءدىني سەنىمىنە قاراماستان بارلىق ازاماتتاردىڭ زاڭ الدىندا تەڭدىگىنە جانە ءاربىر ازاماتتىڭ جەكە سەنىمدەرىنە قۇرمەتپەن قاراۋىنا نەگىزدەلگەن مەملەكەتتىك-كونفەسسيالىق قاتىناستاردىڭ زايىرلى ۇلگىسى قالىپتاستى. حالىقارالىق نورمالارعا سايكەس مەملەكەت ازاماتتارىنىڭ قۇقىعىن قورعاۋ جانە قوعامدىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا ءدىني ۇيىمداردىڭ قىزمەتىن رەتتەۋگە قۇقىلى. «ءدىني قىزمەت جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭى حالىقارالىق قۇقىق پەن ەلىمىزدىڭ كونستيتۋسياسىندا قوزدەلگەندەي، اركىمنىڭ ار-وجدان بوستاندىعى قۇقىعىن جۇزەگە اسىرۋعا باعىتتالعان، ءدىن سالاسىنداعى مەملەكەتتىك ساياساتتى جانە ۇلتتىق مۇددەنى قورعاۋدى ىسكە اسىراتىن قۇقىقتىق نەگىز ەسەپتەلەدى.
كەز كەلگەن ەلدىڭ دىنگە قاتىستى مەملەكەتتىك ساياساتىندا ونىڭ تاريحي-مادەني-رۋحاني دامۋىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى، قوعام مەن ءدىننىڭ ىشكى قۇرىلىمدىق وزگەشەلىكتەرى مىندەتتى تۇردە ەسكەرىلەدى. ارينە، ار-وجدان بوستاندىعى مەن ءدىن ۇستانۋ ەركىندىگىنىڭ حالىقارالىق نورمالارى مەن قۇقىقتارىن ساقتاۋ قانشالىقتى ماڭىزدى بولسا، ءدىندارلىق دەڭگەيىنىڭ سوڭعى ۋاقىتتاعى وسۋىمەن ءارقيلى ءدىني راديكالدىق اعىمدار مەن يدەولوگيالاردىڭ تارالۋىنىڭ الدىن الۋ دا سونشالىقتى ماڭىزدى. ءبىزدىڭ ەلىمىزدەگى ءدىني احۋال الەمنىڭ «قىزۋ» نۇكتەلەرى مەن كەيبىر كورشىلەس ەلدەرمەن سالىستىرعاندا تۇراقتى. ءدىن سالاسىنداعى مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ ناقتى باعىتىن ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ «قازاقستان-2050» ستراتەگياسى – قالىپتاسقان مەملەكەتتىڭ جاڭا ساياسي باعىتى» اتتى قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا اتاپ كورسەتتى: «ءبىز مۇسىلمان ۇمبەتىنىڭ ءبىر بولىگى ەكەنىمىزدى ماقتان تۇتامىز. ول – ءبىزدىڭ ءداستۇرىمىز. ءبىراق بىزدە زايىرلى قوعامنىڭ داستۇرلەرى دە بار ەكەنىن، قازاقستان زايىرلى مەملەكەت ەكەنىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. ءبىز ەلدىڭ داستۇرلەرى مەن مادەني نورمالارىنا سايكەس كەلەتىن ءدىني سانا قالىپتاستىرۋىمىز كەرەك».
– پرەزيدەنت ن. نازاربايەۆتىڭ يمامداردى ارنايى قابىلداپ، كيىم كيۋ مەن ساقال قويۋ ۇلگىسىنە قاتىستى ءوز ويىن ءبىلدىرۋى، ءدىن سالاسىنا قاتىستى مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ تۇجىرىمداماسىنا قول قويۋى وسىنىڭ دالەلى ەمەس پە؟
– ءيا، پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قازاقستان مۇسىلماندار ءدىني باسقارماسىنىڭ وكىلدەرىمەن كەزدەسۋ بارىسىندا «ءدىن ماسەلەسى ءبىزدىڭ رۋحاني بايلىعىمىزدىڭ ءبىر بولشەگى ەكەنىن، بۇل رەتتە ءداستۇرلى رۋحاني تامىرىمىزدى نىعايتا وتىرىپ، سانامىزدى جاڭارتۋ شارت» ەكەنىن ايتىپ، ءوزىنىڭ «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلامالىق ماقالاسىنا سىلتەمە جاسادى. ەل ىشىنە ىرىتكى سالۋدىڭ ءبىر جولى، «سىرتتان ىقپال ەتۋدىڭ ءبىر ءتاسىلى: ول جات ءدىني ىلىمدەردى بىزگە تاراتۋ» ەكەندىگىن ەلباسى ەسكەرتتى. «كەيىنگى كەزدە وسىنداي احۋال» قازاقستاندىق مۇسىلمان جاماعاتىنان بايقالادى. مۇسىلمان ۇمبەتىنىڭ تۇتاستىعىنا، بىرەگەيلىگىنە، ءدىني ساناسىنا نۇقسان كەلتىرەتىن ۇردىستەر مەن الاۋىزدىق بار. ۇلتتىق ءداستۇر مەن مادەنيەتتى، مەملەكەتتىڭ زايىرلى قاعيداتتارىن تەرىسكە شىعاراتىن، «اناۋ بولمايدى»، «مىناۋ حارام» دەپ ونەر مەن ادەبيەتتى مويىندامايتىن، عىلىم مەن فيلوسوفيانى تۇتاستاي «اداسۋشىلىق» دەپ ەسەپتەيتىن، تانىم بارىسىندا اقىلدىڭ ءرولىن مەيلىنشە تومەندەتىپ، تەك بۋكۆاليزم مەن دوگماتيزمگە سۇيەنەتىن، تاقۋالىعىن تاكاپپارلىقپەن دارىپتەپ، باسقا پىكىر مەن ءومىر ءتارتىبىن ۇستاناتىنداردى كۇپىرلىككە شىعاراتىن، ەسەسىنە جۇرەكتەگى مەيىرىمدىلىك پەن ىزگىلىگىن «تات باستىرعان» ءدىندارلار توبى بار. ءتىپتى، مۇنداي يمان مەن امال اراقاتىناسىن شاتىستىرعان «اسىرە ءدىنشىل» كوڭىل-كۇي جاستاردىڭ ءدىني ساناسىن جاۋلاي باستاعان ءتارىزدى. ءوزىنىڭ عاسىرلاردان بەرى كەلە جاتقان مۇسىلماندىق ءداستۇرى مەن جولىنان جەريتىندەردىڭ تۇتاس ءبىر بۋىنى پايدا بولدى. باسقا ەلدىڭ تاجىريبەسىن قايتالاپ، وزگە قۇندىلىقتارعا ەلىكتەيدى. ءتىپتى، ءانۇران ورىندالۋى بارىسىنداعى جورالعىلاردى ورىنداماي، مەملەكەتتىك رامىزدەرگە قۇرمەتسىزدىك (مۇنىڭ وپاسىزدىق پەن ساتقىندىقتان نە ايىرماسى بار؟) كورسەتەدى.
بۇل كەزدەسۋدە ەلباسىنىڭ ەرەكشە توقتالعان تاعى ءبىر ماسەلەسى – ساقال مەن كيىم ۇلگىسى ماسەلەسى: «سوڭعى كەزدە ورىمدەي جاس جىگىتتەر ساقالىن ساپسيتىپ قويىپ، بالاقتارىن شورت كەسىپ كەلەدى. بەتىن تۇمشالاپ، بۇركەپ، قاپ-قارا كويلەك كيىپ جۇرگەن قىزداردىڭ قاتارى كوبەيدى. بۇل ءبىزدىڭ ۇلتىمىزعا دا، سانا سەنىمىمىزگە دە كەلمەيدى. قازاقتا قارا كيىمدى كىسى ولگەندە كيەدى. ءۇيدىڭ يەسى ولگەندە قارا جامىلىپ وتىر ەكەن دەپ، نە بالا-شاعاسى قىرىلدى ەكەن دەپ. ارينە، اركىم نە كيەم دەسە ءوز بوستاندىعى بار. ءبىراق ول باسقا نارسە». وسىلايشا، قارا كيىم، ساپسيعان ساقال مەن شولاق بالاق تاقىرىبىن مەملەكەت باسشىسىنىڭ ءوزى كوتەردى، بۇل دا بولسا، مۇنىڭ قوعامدىق پىكىردە ەڭ كوپ تالقىلاناتىن ماسەلەلەردىڭ ءبىرى ەكەندىگىن كورسەتەدى.
– بۇل ماسەلەگە قاتىستى قۇزىرلى ورگانداردىڭ ۇستانىمى قانداي؟
– بۇل ماسەلەگە قاتىستى ق ر ءدىن ىستەرى جانە ازاماتتىق قوعام ءمينيسترى ن.ب. ەرمەكبايەۆ مامىر ايىندا ۇكىمەت وتىرىسىنان كەيىنگى باسپا ءسوز ءماسليحاتىندا ءوز پىكىرىن ءبىلدىردى: «مەملەكەت باسشىسى ايتقانداي، بىزدە كيىم كيۋگە بوستاندىق بار، ول بوستاندىققا ءاربىر ازامات يە. سونىمەن قاتار، ادەيىلەپ تۇرىپ، ءدىني سيپاتتاعى كيىم كيىپ، وزدەرىن قوعامنان وقشاۋ ۇستاۋعا تىرىسىپ جۇرگەندەر اراسىندا الدىمەن ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ كەرەك. ويتكەنى، ولار بىزگە، قازاقستان xالقىنا، قازاق xالقىنا دا جات كيىمدەردى كيىپ، قازاق xالقىنىڭ وكىلدەرى ەمەس، بوتەن ەلدەردىڭ وكىلدەرى سياقتى كورىنەدى. ءبىز ءوزىمىزدىڭ قازاق xالقىنا ءتان كيىمدەرىمىزدى جانە قازىرگى زاماناۋي كيىمدەردى كيىپ جۇرەمىز. سوندىقتان بۇل ماسەلە – وتە وزەكتى ءارى نازىك. سوندىقتان ونى جان-جاقتى زەرتتەپ، ساليقالى ءبىر شەشىمگە كەلەمىز دەپ ويلايمىن». سونىمەن قاتار، مينيستر سىرتقى فورمادان گورى، ىشكى مازمۇننىڭ ماڭىزدىلىعىن، امالدان گورى، يماننىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ كورسەتىپ، مەيلىنشە، ءماندى ماسەلە كوتەردى: «بۇگىندە قازاقستاندىقتاردىڭ ءدىني ساناسى كۇردەلى ءارى ءار الۋان. ياعني، قوعامدا دىنگە جان-دۇنيەسىمەن بەرىلگەندەردەن باستاپ، اتەيستەرگە دەيىن كەزدەسەدى. وسى فاكتوردى ەسكەرە كەلە، ءدىن سالاسىنداعى مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ كەرەك. بىزگە ءدىندى دۇرىس ءتۇسىنىپ، قولدانۋ ءۇشىن ءداستۇر مەن ءدىني مادەنيەتتىڭ دەڭگەيى قاجەت. دىنشىلدىك دەڭگەيىنىڭ ءوسۋى ءتيىستى مادەنيەتتىڭ قالىپتاسۋىنا اكەلەدى. ياعني، كەيبىر ازاماتتار ءدىندى تۋرا ماعىناسىندا ءتۇسىنىپ، ءدىننىڭ دوگمالارىن قولدانادى. سالدارىنان دىنگە تەرەڭ بەرىلگەندەردىڭ اراسىندا راديكاليزمنىڭ قاۋىپ-قاتەرى بار. ازاماتتاردىڭ كەيبىر بولىگى زاڭ تالاپتارىن، كونستيتۋسيالىق مىندەتتەرىن ورىنداۋدان باس تارتادى. مەملەكەتتىك رامىزدەرگە، داستۇرگە، ەتيكا نورمالارىنا قۇرمەتپەن قارامايدى. كەيبىر ادامدار ءدىننىڭ سىرتقى بەلگىلەرىن ءدىننىڭ رۋحاني قۇندىلىقتارىنان جوعارى قويادى. ياعني، ولار يمان مەن ءدىني دوگمالاردىڭ اراسىنداعى تۇسىنىكتى شاتاستىرادى». مۇنى ابايدىڭ «قارا سوزدەرىمەن» ايتساق، كەيبىرەۋلەر «مۇسىلماندىق كامىل بولادى» دەپ، «يشاراتتى تۇسىنبەي، كۇزەتكە ۇلكەن كوڭىل ءبولىپ، كۇزەتەتىن نارسەنىڭ ءوزىن» ۇمىتىپ كەتەدى.
ماسەلەنىڭ ماڭىزدى جاعى – ءدىني ساۋاتتىلىعى قاجەت دەڭگەيدەن تومەن قوعامعا ەڭ اۋەلى جامىلعىنى ەمەس، يمان ماسەلەلەرى، سەنىم نەگىزدەرىمەن قاتار كوركەم احلاق نەگىزدەرىن ناسيحاتتاۋ قاجەتتىلىگى. يماننان بۇرىن ورامالدى ناسيحاتتاۋدىڭ – ۋىقسىز شاڭىراق كوتەرمەك بولعان بوس اۋرەشىلىكپەن تەڭ بولارى ءسوزسىز.
– ق ر ءدىن ىستەرى جانە ازاماتتىق قوعام مينيسترلىگى ەگيپەتتە ۇستالىپ، ەلگە دەپورتاسيالانعان التى ستۋدەنت وقيعاسىنا بايلانىستى شەتەلدەن ءدىني ءبىلىم الاتىن جاستاردى باقىلاۋعا الۋ، قمدب-نىڭ كەلىسىمىمەن عانا ءدىني ءبىلىم الۋعا رۇقسات بەرۋ تۋرالى بايلام ايتتى. بۇل شەشىم قانشالىقتى دۇرىس؟ شەتەلدەن ءدىني ءبىلىم العىسى كەلەتىندەردى الدىن الا انىقتاپ، ولاردىڭ بەلگىلى ءبىر جۇيەمەن ءبىلىم الۋىن قاداعالاۋ مۇمكىن بە؟
– ءيا، ءبىلىم الۋ ءۇشىن (تەك ءدىنتانۋلىق-يسلامتانۋلىق نەمەسە ءدىني-يسلامي ءبىلىم الۋ ءۇشىن عانا ەمەس) شەتەل اسىپ كەتىپ جاتقان قازاقستاندىق ازاماتتار قانشاما؟ ولاردىڭ قىلمىستىق توپتاردىڭ نەمەسە ءدىني راديكالداردىڭ ىقپالىنا ءتۇسىپ قالماسىنا كىم كەپىل؟ مينيستر ن. ەرمەكبايەۆ مۇنىڭ بارلىق باسقا مەملەكەتتىك ورگاندارعا قاتىستى ورتاق ماسەلە ەكەندىگىن ايتتى. كەلەشەكتە شەتەلدە ءدىني ءبىلىم الۋ تەك ماگيستراتۋرا مەن دوكتورانتۋرا دەڭگەيىندە (ياعني دۇنيەتانىمدىق مادەنيەتى قالىپتاسقان سوڭ) تەك قمدب-نىڭ كەلىسىمىمەن عانا مۇمكىن بولادى. ق ر ءبىرقاتار زاڭنامالارىنا ەنگىزىلەتىن كەيبىر تولىقتىرۋلار ءدىني عۇرىپتاردى اتقارۋ مەن («شەت ءتىلدى ۇيرەتۋ» دەگەن جەلەۋمەن) ءدىني ءبىلىم بەرۋدى زاڭنامادا كورسەتىلمەگەن جەرلەردە وتكىزۋگە جانە وعان بالالاردى تارتۋعا تىيىم سالادى. قازاقستان ازاماتتارى شەتەلدەردە ءدىني ءبىلىم الۋ ءۇشىن دە بەكىتىلگەن ءتارتىپتى ساقتاۋى ءتيىس. مۇنى ءدىني قىزمەت سالاسىنا تيەسىلى ورگاندار قاداعالايدى. بۇل قۇقىقتىق شارالار شەتەلدەردە، اسىرەسە، تاياۋ شىعىس ەلدەرىندە ءبىلىم الىپ كەلىپ، ءسالافيزم يدەولوگياسىن تاراتۋدىڭ الدىن الادى. «بۇل – دۇرىس شەشىم» دەپ ويلايمىن، ويتكەنى، ءدىني جانە ءدىنتانۋلىق ءبىلىم مەن يدەولوگيانى مەملەكەت قاداعالاماسا، ونىڭ سالدارى اسا قيىن بولادى.
– مەملەكەت تاراپىنان باقىلاۋ قاتاڭداعان سايىن ءداستۇرلى ەمەس ءدىني توپتار جاسىرىن جۇمىس ىستەۋگە بەيىمدەلەدى. جات اعىمداردىڭ جولىن كەسۋ، جاستاردى ولاردىڭ قۇرساۋىنان ساقتاۋ ءۇشىن قانداي شارالاردى قولعا العان ءجون؟ ەلىمىزدىڭ قاي زاڭنامالارىنا قانداي وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلۋى مۇمكىن؟
– ءدىن سالاسىنداعى كەلەڭسىز قۇبىلىستاردىڭ الدىن الۋدا پريەۆەنتيۆتى اقپاراتتىق-تۇسىندىرمە جۇمىستارى جەمىسىن بەرمەسە، وندا قاتاڭىراق زاڭنامالىق شارالار قابىلداپ، مۇنداي ءۇردىستىڭ قۇقىقتىق ءورىسىن تارىلتۋ كەرەك بولادى. زايىرلى مەملەكەت ءدىننىڭ ىشكى ىسىنە ارالاسپاعانىمەن، مەملەكەتتىڭ قاۋىپسىزدىگى مەن قوعامنىڭ تۇتاستىعىن قامتاماسىز ەتۋدە وسىنداي شارالارعا بارادى. وسى ماقساتتا ءدىني قىزمەت جانە ءدىني ۇيىمدار ماسەلەلەرى بويىنشا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلۋى مۇمكىن.
اتاپ ايتار بولساق، 2011 جىلدىڭ 26-جەلتوقسانىندا قابىلدانعان «نەكە جانە وتباسى تۋرالى» ق ر كودەكسى 10-بابىنىڭ 6-تارماعىنا مىناداي تولىقتىرۋ ەنگىزىلدى: كامەلەتكە تولماعان اداممەن نەكەگە وتىرۋ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭىمەن قۋدالانادى. قمدب بۇعان قاتىستى ۇستانىمى بەلگىلى: «نەكە قيۋ» ءراسىمى اتا-انانىڭ كەلىسىمىمەن جانە احاج-دىڭ نەكەنى كۋالاندىرعان انىقتاماسى ارقىلى جۇزەگە اسادى. زاڭنىڭ بۇل تارماعى ءداستۇرلى ەمەس دەسترۋكتيۆتى اعىم وكىلدەرىنىڭ كامەلەتكە تولماعان بىرنەشە تۇلعامەن بىردەي نەكەگە وتىرۋىنا جانە ونىڭ ناسيحاتتالۋىنا توسقاۋىل بولادى.
ق ر قىلمىستىق كودەكسىنە جانە ق ر اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى كودەكسىنە ەنگىزىلگەن كەيبىر تولىقتىرۋلار ازاماتتاردىڭ ءدىني سەزىمدەرىمەن قاتار، اتەيستىك سەنىمدەرى مەن سەزىمدەرىن بالاعاتتاۋعا مۇمكىندىك بەرمەيدى (ق ر اكىمشىلىك قۇقىقبۇزۋشىلىق تۋرالى كودەكسىنىڭ 2ء-بولىمىنىڭ 490-بابى). تاكفىرشىلدەردى ايتپاعاندا، قازىرگى قاراپايىم ءدىندارلاردىڭ وزدەرى قۇلشىلىق-عيباداتتارىن وتەمەيتىندەردى «كۇپىرلىكپەن» كىنالايتىنى بوي كورسەتىپ كەلەدى. بۇل جاعداي ادامنىڭ ار-وجدان بوستاندىعى تۋرالى زايىرلى زاڭنامامەن قاتار، بەيبىت ءومىر ءسۇرۋدى اتىمەن دە، زاتىمەن دە ايعاقتايتىن يسلامنىڭ رۋحىنا دا، «اركىمدى بولمىسىنا ساي» باۋىرمالدىقپەن قابىلدايتىن قازاقتىڭ ءداستۇرلى ءدىني دۇنيەتانىمىنا دا قايشى كەلەدى.
«ق ر جەرگىلىكتى مەملەكەتتىك باسقارۋ مەن ءوزىن-وزى باسقارۋ تۋرالى» (23 قاڭتار 2003 ج.) زاڭىنا (31، 35 باپتارعا) ەنگزىلۋى مۇمكىن وزگەرىستەر ايماقتارداعى ءدىني احۋالدى ءدىني بىرلەستىكتەر مەن ميسسيونەرلەردىڭ ارەكەتتەرىن زەردەلەۋ مەن تالداۋ قىزمەتىن جەرگىلىكتى اكىمدەردىڭ قۇزىرەتىنە بەردى. كامەلەتكە تولماعان بالالارعا قاتىستى ءدىن جانە ءدىني كوزقاراستاردى پايدالانا وتىرىپ، ارەكەت ەتەتىن كوممەرسيالىق ەمەس ۇيىمدار قۇرۋعا دا تىيىم سالىنادى. 2001 جىلدىڭ 16 قاڭتارىنداعى «كوممەرسيالىق ەمەس ۇيىمدار تۋرالى» قرزاڭى 19 بابىنا وسىنداي 4ء-شى تارماق قوسىلدى. سونداي-اق، 2007 جىلدىڭ 27-شىلدەسىندە قابىلدانعان «ءبىلىم تۋرالى» زاڭنىڭ 28-بابى دا تولىقتىرىلدى: وقۋ ورىندارىندا تىركەلمەگەن ءدىني ۇيىم وكىلدەرىنىڭ وقۋشىلارمەن ءدىني ماسەلەلەر بويىنشا شارا وتكىزىلۋىنە جول بەرىلمەيدى. بۇل زاڭنامالىق وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار سوڭعى ۋاقىتتارى ءورىس العان پروزەليتيستىك (بىرەۋدى ءوز دىنىنە تارتۋدىڭ تاباندى ارەكەتى) جانە ءدىني كونۆەرسيالىق ارەكەتتەرمەن بايلانىستى بولىپ وتىر. اتادان كەلە جاتقان ءدىنىن باسقاعا ايىرباستاپ، رۋحاني مۇقتاجدىعىن كۇماندى ءدىني اعىمداردان تاۋىپ جۇرگەن قازاق بالالارى ءجيى كەزدەسەتىن بولدى. بۇل – قازاقستاندىق مۇسىلمان جاماعاتىنىڭ بىرەگەيلىگىن بۇزاتىن ءقاۋىپتى ءۇردىس.
جالپى دىنگە بايلانىستى ءوز كوزقاراسىڭدى بىرەۋگە تاڭۋ مورالدىق تۇرعىدان العاندا دا قۇپتالمايتىن نارسە، يمامداردىڭ جۇرگىزەتىن ۋاعىزىنىڭ ءجونى بولەك، ارينە. ال ەندى ءوزىنىڭ قىزمەت جاعدايلارى مەن لاۋازىمدارىن پايدالانىپ، ءوز ارىپتەستەرى اراسىنا تاراتۋعا تىرىسسا، بۇل ءتىپتى ۇجىمنىڭ ىشىندە رۋحاني اۋاننىڭ توتاليتارلانۋىنا اكەلۋى مۇمكىن. سوندىقتان، «ق ر مەملەكەتتىك قىزمەت تۋرالى» زاڭىنىڭ (23 قاراشا 2015 ج.) 13-بابىنا مىناداي تولىقتىرۋ ەنگىزىلۋ ىقتيمالدىعى بار: مەملەكەتتىك قىزمەتكەردىڭ قىزمەتتىك (لاۋازىمدىق) مىندەتتەردى (ونىڭ ىشىندە اسكەري، كاسىبي فۋنكسيالاردى) اتقارۋ بارىسىندا، جۇمىس ۋاقىتىندا، ۇجىمنىڭ ىشىندە ءوزىنىڭ ءدىني كوزقاراستارىن تاراتۋعا؛ جۇمىس ۋاقىتىندا، ەگەر زاڭناماعا سايكەس، ءوزىنىڭ قىزمەتتىك (لاۋازىمدىق) مىندەتىن اتقارۋدان باسقا جاعدايدا، ءدىني شارالار (قۇلشىلىق، ءدىني سالتتار، عۇرىپتار، جينالىستار) وتەتىن جەرگە بارۋىنا؛ ءدىني بىرلەستىكتەر قۇرۋدىڭ باستاماشىسى بولۋىنا؛ ميسسيونەرلىك ارەكەتپەن اينالىسۋىنا بولمايدى. بۇل تىيىمدار مەملەكەتتىك قىزمەتتىڭ مۇلتىكسىز جۇمىسىن قامتاماسىز ەتىپ، مەملەكەت پەن قوعامنىڭ زايىرلىلىعىن نىعايتۋعا باعىتتالعان.
[caption id="attachment_29659" align="aligncenter" width="640"]
نازاربايەۆتىڭ جۇما نامازىنا بارعان ءساتى[/caption]
– 2011 جىلى قابىلدانعان «ءدىني قىزمەت جانە ءدىني ۇيىمدار تۋرالى» زاڭعا قاتىستى قانداي وزگەرىستەر بولۋى مۇمكىن؟
– وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلاردىڭ باسىم بولىگى وسى اتالعان «ءدىني قىزمەت جانە ءدىني ۇيىمدار تۋرالى» ق ر زاڭىن قامتيدى. زاڭدا قولدانىس تابۋى ءتيىس ءبىرقاتار نەگىزگى ۇعىمدارمەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلۋى مۇمكىن، اتاپ ايتقاندا: ءدىني قۇلشىلىق، ءدىني سالتتار، ءدىني عۇرىپتار، تاۋەپ ەتۋ، ءدىني ادەبيەت، ءدىني مازمۇنداعى اقپاراتتىق ماتەريالدار، ءدىني جينالىس، تابىنۋ ورنى، پروزەليتيزم، ءدىني راديكاليزم، ءدىني فاناتيزم، ەكسترەميستىك يدەولوگيا، ءدىني رامىزدەر. سونداي-اق، اتالمىش زاڭنىڭ مەملەكەت جانە دىنگە قاتىستى 3-بابىنا، وكىلەتتى ورگانداردىڭ كومپەتەنسياسىنا قاتىستى 4-بابىنا، جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردىڭ كومپەتەنسياسىنا قاتىستى 5-بابىنا، ءدىنتانۋلىق ساراپتاماعا قاتىستى 6-بابىنا، ءدىني سالتتار مەن عۇرىپتاردى اتقارۋعا قاتىستى 7-بابىنا ميسسيونەرلىك ارەكەتكە قاتىستى 8-بابىنا، ءدىني ادەبيەت جانە ءدىني قولدانىستاعى نارسەلەر مەن ءدىني مازمۇنداعى باسقا اقپاراتتىق ماتەريالدارعا قاتىستى 9-باپقا، قايىرىمدىلىق پەن ءدىني ۇيىمداردىڭ اقپاراتتىق ارەكەتىنە بايلانىستى 10-بابىنا، حالىقارالىق بايلانىستار جانە ءدىندارلار مەن ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ بايلانىستارىنا قاتىستى 11-بابىنا، ءدىني ۇيىمداردىڭ مارتەبەسىنە قاتىستى 12-بابىنا، ءدىني بىرلەستىكتەر قۇرۋعا بايلانىستى 13-بابىنا جانە ت.ب. وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلۋى قاجەت. بۇل تولىقتىرۋلار مەن وزگەرىستەر سەكتانتتىق سيپاتى باسىم، ءبىراق مەملەكەت قۇرىعىنان قۇتىلىپ كەتىپ جۇرگەن ءدىني راديكالدى اعىمدارعا قارسى سوت-ساراپتامالىق جۇمىستاردى جۇرگىزۋدى ەداۋىر جەڭىلدەتەدى.
– كەيبىر ساراپشىلار «وتاندىق ءدىني قىزمەتكەرلەر مەن جەرگىلىكتى تەولوگتاردىڭ الەۋمەتتىك جەلىلەردە بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ كەرەك» دەپ سانايدى. «سوندا عانا شەتەلدىك ۋاعىزشى-شەيحتاردىڭ لەكسيالارىنا قارسى تۇرا الامىز» دەپ بولجايدى. بۇل باعىتتا ءبىراز جۇمىستار جاسالىپ تا جاتىر. سىزدىڭشە، جەرگىلىكتى يمام-مولدالار، تەولوگتار، ءدىني قىزمەتكەرلەر بۇل مىندەتتى ويداعىداي ورىنداي الا ما؟
– ەلباسىمىز قمدب قىزمەتكەرلەرىمەن كەزدەسۋىندە ايتقانداي، «ەل ىشىندە ءدىني قۇندىلىقتار دۇرىس دارىپتەلۋى كەرەك. ول ءۇشىن يمامدار مەن ۇستازداردىڭ ساۋاتىن ارتتىرۋعا باسىمدىق بەرىلۋى ءتيىس». شەتەلدەن ءدىني ءبىلىم الىپ كەلگەن جاس يمام جەرگىلىكتى اقساقالدارمەن اقىلداسىپ، ساباقتاستىقتى ساقتاپ، جەرگىلىكتى ءدىني ءداستۇردى جەتە مەڭگەرۋى كەرەك. يماندى جۇرەككە بايلايتىن حانافيلىك-ماتۋريديلىك سەنىمنىڭ نەگىزدەرىن جەرگىلىكتى جاماعاتتىڭ ساناسىنا تەوريالىق تۇرعىدا ءسىڭىرىپ، پراكتيكالىق تۇرعىدا ءدىني عۇرىپتاردىڭ اتقارىلۋىنداعى بۇرىننان كەلە جاتقان بىرىزدىلىكتى ساقتاۋى قاجەت. ينتەللەكتۋالدى يمام ءدىني ادەبيەتپەن عانا شەكتەلىپ قالماي، بەلگىلى ءدىنتانۋشى قايرات جولدىباي ايتقانداي، اللانىڭ «ەكىنشى كىتابى» – جاراتىلىس كىتابىن دا وقيدى، ءتىل ۇيرەنىپ، الەۋمەتتىك تۇرعىدا بەلسەندى بولادى. سەنىمىن بىلىممەن بەكىتكەن، جاقسى ويلاپ، جاعىمدى ارەكەت ەتەتىن كوركەم مىنەزدى يمام عانا قوعامنىڭ ىلگەرىلۋىنە ۇلەسىن قوسا الادى.
سۇحباتتاسقان ءتوقتارالى تاڭجارىق
