ءبىزدى نەگىزى سىيلامايدى. سىيلاماعان دا. ءبىزدىڭ ءۇنىمىز شىققان جەردە ولاردىڭ سىيلاستىعى تاۋسىلادى، انىعىندا.
سىيلاستىق ساقتالۋى ءۇشىن ءبىز ءۇنسىز ءجۇرۋىمىز كەرەك. جوق، سولاي. اۋەلدەن سولاي بولعان. سوندا دا جامانبىز. سوندا دا جاقپايمىز عوي.
سىيلاستىق ەكىجاقتى بولۋى كەرەك ەدى، نەگىزىندە. سونى دا تۇسىنبەيدى عوي. ەلدەگى بىرلىك پەن بەيبىتشىلىك بىزگە عانا كەرەك پە، الدە؟ ونىڭ ساقتالۋىنا ءبىز عانا مۇددەلىمىز بە؟ سىيلاستىققا سىزات تۇسىرمەۋ ءبىزدىڭ دە، ولاردىڭ مىندەتى ەمەس پە ەدى؟
ءبىزدى نەگە سىيلامايدى بىلەسىز بە؟ سىيلاتا المادىق، سەبەبى. ءوز-وزىمىزدى تومەندەتتىك. كىشىرەيمەيتىن جەردە، كىشىرەيدىك. يىلمەيتىن جەردە يىلدىك. تالاپ ەتەتىن جەردە تالاپ ەتپەدىك. ايتاتىن جەردە، اۋزىمىزدى بۋىپ تاستادىق. اقىرى، تۇبىمىزگە جەتتىك. ءقازىر كەش...
ۇنسىزدىك قاشانعا دەيىن سوزىلادى؟ سىپايىلىق قاشانعا دەيىن ساقتالادى سوندا؟
وعىز دوعاننىڭ داۋى مىنانى دالەلدەدى: ۇنسىزدىك ۇيدەي بالەدەن قۇتقارمايدى ەكەن. ۇيدەي بالەگە الىپ كەلەدى ەكەن، كەرىسىنشە.
قازاقشا سويلەۋدى تالاپ ەتكەنىمىزدى ولار اقىماشىلىق ەتىپ كورسەتكىسى كەلەدى. سول ماقساتىنا جەتەدى دە. وعىز دوعاننىڭ كۇيىن كەشكەنبىز تالاي رەت. ۇندەگەنبىز. ۇندەمەگەنبىز. ءبارىبىر جەڭە الماعانبىز. قولدى ءبىر سىلتەگەنبىز، تالاي رەت...
دوعان – تۇرىك. ءسىز – قازاقسىز. ماسەلە وندا ەمەس. قازاق بولساڭىز دا، ءسىز ءدال سول دوعاننىڭ كۇيىن كەشەر ەدىڭىز. بالكىم، قۇتىلىپ كەتۋىڭىز دە مۇمكىن ەدى الگى جاعدايدان. ۇندەمەي...
ءبىز سىيلاعانمەن، ولار سىيلامايدى. سونى ءتۇسىنىپ كەلەمىز. تۇسىنگەن سايىن سىيىسپاسىمىزدى سەزىنە تۇسىنەمىز ولارمەن. نە ىستەۋ كەرەك؟ ءبىزدىڭ ۇنسىزدىك ماڭگىلىك ەمەس قوي؟
وعىز دوعاننىڭ داۋى جانە داۋدان كەيىنگى پىكىرتالاستار مىنانى دالەلدەدى (بالكىم باياعىدا دالەلدەنگەن شىعار): بىزدەر جانە ولار ەكى بولەك دۇنيەنىڭ وكىلىمىز. ەشقاشان باستارى قوسىلمايتىن. ەشقاشان ەكى جارتى ءبىر ءبۇتىن بولمايتىن. ءبىز بولەكپىز. بوتەنبىز بىر-بىرىمىزگە...
دوعاننىڭ داۋى تۇك ەمەس، نەگىزىندە. ەرتەڭگى كۇن بۇدان وتكەن داۋ-دامايلار كۇتىپ تۇرۋى مۇمكىن بىزدەردى. سوندا قايتەمىز؟ سوندا قايتپەكپىز؟ قالاي سىيىسامىز؟ قالاي ءتىل تابىسامىز؟ ولار كورپەنى ءوز جاعىنا تارتقاندا، ءبىز تاعى دا ءۇنسىز قالامىز با؟
ءبىزدى سىيلامايدى. سىيلاسا سويتەر مە ەدى؟ ءبىر جولى رۋزا بەيسەنباي-تەگى تۋرالى جازدىق. كەرەكۋدە تۇرادى. بۇل جاقتىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇمىتقان ماڭگۇرتتەرىمەن جالعىز ءوزى الىسىپ ءجۇر. ۇنسىزدىكتى بۇزعان ءبىر كىسى. مىنا ءبىر وقيعاسى تىم اسەرلى. رۋزانىڭ ءوز اۋزىمەن ايتايىق.
«ۆام چتو نە پونياتنو؟ گوۆوريتە نا رۋسسكوم!»
قىس. اياز. قاڭتاردىڭ ورتاسى. ترامۆايدامىن. ءىشى تولا جارناما. ءبىر بۇرىشىنا«س نوۆىم گودوم! س نوۆىم سچاستەم!» دەپ جازىپتى. ورىسشاسى بار. قازاقشاسى جوق. قايدا؟ نەگە جازباعان؟
جۇرگىزۋشىگە باردىم. ورىستىڭ ايەلى ەكەن. جويان. ورىس بولسا نە بوپتى؟ ورىس پا، قازاق پا بارلىق جەردە قازاقشا سويلەيتىن اداممىن.
– «جاڭا جىلدارىڭىزبەن!» دەپ نەگە قازاقشا جازباعانسىزدار؟
– گوۆوريتە نا رۋسسكوم!
– مەن سىزگە مەملەكەتتىك تىلدە سويلەپ تۇرمىن. قۇتتىقتاۋدى نەگە قازاقشا جازباعانسىزدار؟
– ۆام چتو نە پونياتنو؟ گوۆوريتە نا رۋسسكوم! ااا، ەتو ۆى! دا، ۆاس ۆەس گورود زناەت. دا، ۆى ۆسەح دوستالي سو سۆويم كازاحسكيم يازىكوم. ا نۋ-كا، پوشلا ۆون!!!
«پوشلا ۆوننان!» باستالدى ءبارى. بوقتاي جونەلدى مەنى. تاتيانا ەكەن اتى. بوقتاعانى از، توبەلەسۋگە دايىن تۇر. قۇتتىقتاۋدى نەگە قازاقشا جازباعانىن سۇراعانىم جانە قازاقشا سويلەگەنىم ءۇشىن عانا...
الدىم دا ترامۆايدىڭ الدىنا تۇرىپ الدىم. كۇللى ەل قاراپ تۇر. كۇلىپ تۇر كەيبىرەۋى. سول جەردە ترامۆاي باسقارماسىنا زۆوندادىم. «بىرىنشىدەن، مىنا جۇرگىزۋشىنى اۋىستىرىڭدار، ەكىنشىدەن، قۇتتىقتاۋدى قازاقشا جازىڭدار!» دەدىم مەن.
تاتيانا تۇتىگىپ كەتىپتى. ترامۆايدى ىسكە قوسىپ، العا جىلجي باستادى. تاپتاعىسى كەلەدى، بىلەم. جىلجىتىپ، جىلجىتىپ ترامۆايدى مەنىڭ ءدال تۇمسىعىما تىرەدى. تاپجىلعام جوق. تۇردىم. «قورقادى» دەپ ويلاسا كەرەك. تاپقان ەكەن...
ترامۆاي توقتاپ تۇر. ءىشى تولا ادام. ارتىندا تاعى 4-5 ترامۆاي توقتاپ قالعان. امالى تاۋسىلعان تاتيانا مەنى ىشتەگءى جۇرتقا جامانداي باستادى. قازاقتار بار ەكەن.
«دا چتو ەتو تاكوە! دو كاكيح پور موجنو تەرپەت! ۋ ناس ۆ سترانە زا كازاحسكيي يازىك ۋجە ماتامي كرويات» دەدى بىر-ەكى ايەل. جابىلعاندار، جامانداعاندار الدەقايدا كوپ بولدى، ءبىراق. الگى بىر-ەكى قازاق بولماسا تاتيانا تەكتەس شوۆينيستەر شاشىمدى جۇلار ەدى سول ارادا.
ارعى جاقتان ترامۆاي باسقارماسى شىر-پىر بولىپ جاتىر. پوليسيا كەلدى. ورىستار ارىز جازۋعا شەبەر عوي. مەنى الىپ كەتتى. «مۇنىڭىز حۋليگاندىق، ءسىزدى سوتتايمىز» دەدى. كولەسنيكوۆ دەگەن ورىس بار ەكەن. مەنى تانيتىن سياقتى. «ونا ۋجە دوستالا ۆسەح سۆويم كازاحسكيم يازىكوم» دەگەنىن انىق ەستىدىم. پوليسيا مەنىڭ ترامۆايدىڭ الدىنا نە ءۇشىن تۇرىپ العانىمدى تەكسەرگىسى دە كەلگەن جوق.
ءيا، سولاي...
ايتتىق قوي، دوعاننىڭ داۋى تۇك ەمەس دەپ. دوعاننىڭ داۋى ولاردىڭ ءبىزدى سىيلامايتىنىن كەزەكتى رەت دالەلدەدى. ال الىستاعى كەرەكۋدە رۋزا بەيسەنباي-تەگى مىڭمەن جالعىز الىسىپ ءجۇر. ول مۇنداي وقيعالارمەن كۇنبە-كۇن بەتپە-بەت كەلەدى. ول ءۇنسىز قالعاندى قالامايدى. ول ۇندەمەي وتكىسى كەلمەيدى.
وسىلاي ويلايتىندار كوبەيىپ جاتىر. كوبەيە تۇسەدى. سوندا قايتەمىز؟ ءبىز قايتەمىز؟ ولار قايتەدى؟
ايتتىق قوي، ءبىزدىڭ ءۇنىمىز شىققان جەردە ولاردىڭ سىيلاستىعى تاۋسىلادى دەپ...
دۋمان بىقاي
