Bizdi negizi syılamaıdy. Syılamaǵan da. Bizdiń únimiz shyqqan jerde olardyń syılastyǵy taýsylady, anyǵynda.
Syılastyq saqtalýy úshin biz únsiz júrýimiz kerek. Joq, solaı. Áýelden solaı bolǵan. Sonda da jamanbyz. Sonda da jaqpaımyz ǵoı.
Syılastyq ekijaqty bolýy kerek edi, negizinde. Sony da túsinbeıdi ǵoı. Eldegi birlik pen beıbitshilik bizge ǵana kerek pe, álde? Onyń saqtalýyna biz ǵana múddelimiz be? Syılastyqqa syzat túsirmeý bizdiń de, olardyń mindeti emes pe edi?
Bizdi nege syılamaıdy bilesiz be? Syılata almadyq, sebebi. Óz-ózimizdi tómendettik. Kishireımeıtin jerde, kishireıdik. Iilmeıtin jerde ıildik. Talap etetin jerde talap etpedik. Aıtatyn jerde, aýzymyzdy býyp tastadyq. Aqyry, túbimizge jettik. Qazir kesh...
Únsizdik qashanǵa deıin sozylady? Sypaıylyq qashanǵa deıin saqtalady sonda?
Oǵyz Doǵannyń daýy mynany dáleldedi: Únsizdik úıdeı báleden qutqarmaıdy eken. Úıdeı bálege alyp keledi eken, kerisinshe.
Qazaqsha sóıleýdi talap etkenimizdi olar aqymashylyq etip kórsetkisi keledi. Sol maqsatyna jetedi de. Oǵyz Doǵannyń kúıin keshkenbiz talaı ret. Úndegenbiz. Úndemegenbiz. Báribir jeńe almaǵanbyz. Qoldy bir siltegenbiz, talaı ret...
Doǵan – túrik. Siz – qazaqsyz. Másele onda emes. Qazaq bolsańyz da, siz dál sol Doǵannyń kúıin kesher edińiz. Bálkim, qutylyp ketýińiz de múmkin edi álgi jaǵdaıdan. Úndemeı...
Biz syılaǵanmen, olar syılamaıdy. Sony túsinip kelemiz. Túsingen saıyn syıyspasymyzdy sezine túsinemiz olarmen. Ne isteý kerek? Bizdiń únsizdik máńgilik emes qoı?
Oǵyz Doǵannyń daýy jáne daýdan keıingi pikirtalastar mynany dáleldedi (bálkim baıaǵyda dáleldengen shyǵar): bizder jáne olar eki bólek dúnıeniń ókilimiz. Eshqashan bastary qosylmaıtyn. Eshqashan eki jarty bir bútin bolmaıtyn. Biz bólekpiz. Bótenbiz bir-birimizge...
Doǵannyń daýy túk emes, negizinde. Erteńgi kún budan ótken daý-damaılar kútip turýy múmkin bizderdi. Sonda qaıtemiz? Sonda qaıtpekpiz? Qalaı syıysamyz? Qalaı til tabysamyz? Olar kórpeni óz jaǵyna tartqanda, biz taǵy da únsiz qalamyz ba?
Bizdi syılamaıdy. Syılasa sóıter me edi? Bir joly Rýza Beısenbaı-tegi týraly jazdyq. Kerekýde turady. Bul jaqtyń memlekettik tildi umytqan máńgúrtterimen jalǵyz ózi alysyp júr. Únsizdikti buzǵan bir kisi. Myna bir oqıǵasy tym áserli. Rýzanyń óz aýzymen aıtaıyq.
«Vam chto ne ponátno? Govorıte na rýsskom!»
Qys. Aıaz. Qańtardyń ortasy. Tramvaıdamyn. İshi tola jarnama. Bir buryshyna«S novym godom! S novym schastem!» dep jazypty. Orysshasy bar. Qazaqshasy joq. Qaıda? Nege jazbaǵan?
Júrgizýshige bardym. Orystyń áıeli eken. Joıan. Orys bolsa ne bopty? Orys pa, qazaq pa barlyq jerde qazaqsha sóıleıtin adammyn.
– «Jańa jyldaryńyzben!» dep nege qazaqsha jazbaǵansyzdar?
– Govorıte na rýsskom!
– Men sizge memlekettik tilde sóılep turmyn. Quttyqtaýdy nege qazaqsha jazbaǵansyzdar?
– Vam chto ne ponátno? Govorıte na rýsskom! Aaa, eto vy! Da, vas ves gorod znaet. Da, vy vseh dostalı so svoım kazahskım ıazykom. A ný-ka, poshla von!!!
«Poshla vonnan!» bastaldy bári. Boqtaı jóneldi meni. Tatána eken aty. Boqtaǵany az, tóbelesýge daıyn tur. Quttyqtaýdy nege qazaqsha jazbaǵanyn suraǵanym jáne qazaqsha sóılegenim úshin ǵana...
Aldym da tramvaıdyń aldyna turyp aldym. Kúlli el qarap tur. Kúlip tur keıbireýi. Sol jerde tramvaı basqarmasyna zvondadym. «Birinshiden, myna júrgizýshini aýystyryńdar, ekinshiden, quttyqtaýdy qazaqsha jazyńdar!» dedim men.
Tatána tútigip ketipti. Tramvaıdy iske qosyp, alǵa jyljı bastady. Taptaǵysy keledi, bilem. Jyljytyp, jyljytyp tramvaıdy meniń dál tumsyǵyma tiredi. Tapjylǵam joq. Turdym. «Qorqady» dep oılasa kerek. Tapqan eken...
Tramvaı toqtap tur. İshi tola adam. Artynda taǵy 4-5 tramvaı toqtap qalǵan. Amaly taýsylǵan Tatána meni ishtegi jurtqa jamandaı bastady. Qazaqtar bar eken.
«Da chto eto takoe! Do kakıh por mojno terpet! Ý nas v strane za kazahskıı ıazyk ýje matamı kroıat» dedi bir-eki áıel. Jabylǵandar, jamandaǵandar áldeqaıda kóp boldy, biraq. Álgi bir-eki qazaq bolmasa Tatána tektes shovınıser shashymdy jular edi sol arada.
Arǵy jaqtan tramvaı basqarmasy shyr-pyr bolyp jatyr. Polısıa keldi. Orystar aryz jazýǵa sheber ǵoı. Meni alyp ketti. «Munyńyz hýlıgandyq, sizdi sottaımyz» dedi. Kolesnıkov degen orys bar eken. Meni tanıtyn sıaqty. «Ona ýje dostala vseh svoım kazahskım ıazykom» degenin anyq estidim. Polısıa meniń tramvaıdyń aldyna ne úshin turyp alǵanymdy teksergisi de kelgen joq.
Iá, solaı...
Aıttyq qoı, Doǵannyń daýy túk emes dep. Doǵannyń daýy olardyń bizdi syılamaıtynyn kezekti ret dáleldedi. Al alystaǵy Kerekýde Rýza Beısenbaı-tegi myńmen jalǵyz alysyp júr. Ol mundaı oqıǵalarmen kúnbe-kún betpe-bet keledi. Ol únsiz qalǵandy qalamaıdy. Ol úndemeı ótkisi kelmeıdi.
Osylaı oılaıtyndar kóbeıip jatyr. Kóbeıe túsedi. Sonda qaıtemiz? Biz qaıtemiz? Olar qaıtedi?
Aıttyq qoı, bizdiń únimiz shyqqan jerde olardyń syılastyǵy taýsylady dep...
Dýman BYQAI
