تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا قازاقستان وزىنە دە، وزگەگە دە ءتيىمدى سىرتقى ساياسات قۇردى، سونىڭ ارقاسىندا ەلىمىزدىڭ تابىستى قالىپتاسۋى مەن دامۋىنىڭ ماڭىزدى مىندەتتەرى ايقىندالىپ، جولعا قويىلدى. جاس رەسپۋبليكا دۇرىس تاڭدالعان سىرتقى ساياساتىنىڭ ارقاسىندا جوعارى بەدەلگە يە بولىپ، الەمدىك قاۋىمداستىقتىڭ مويىنداۋىنا يە بولدى.

 

كوگەرۋگە جەتكىزگەن كوپۆەكتورلى ساياسات

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ سىرتقى ساياساتى كوپۆەكتورلى باعىتپەن، بەيبىتشىلىكپەن، تەپە-تەڭدىكپەن جانە پراگماتيزممەن سيپاتتالادى. بۇل ستراتەگيا 1990 جىلداردىڭ باسىندا انىقتالدى جانە سوڭعى ءۇش ونجىلدىقتا دايەكتى ءارى ءساتتى جۇزەگە اسىرىلدى دەپ سەنىممەن ايتا الامىز.

بۇگىنگى تاڭدا قازاقستان الەمنىڭ 186 ەلىمەن ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناس ورناتىپ ۇلگەرگەن. بارلىق كونتينەنتتەردە وكىلدىكتەرى بار، ونىڭ ىشىندە 62 ەلشىلىك پەن 20-دان استام كونسۋلدىق تۇراقتى قىزمەت كورسەتەدى. كوپتەگەن نەگىزگى الەمدىك ويىنشىلارمەن ستراتەگيالىق سەرىكتەستىك قارىم-قاتىناستارى ورناتىلعان.

انىقتاماسى بويىنشا «جاۋ ەمەس، دوستاسۋعا» باعىتتالعان سىرتقى ساياسي ستراتەگيا دا ەلدىڭ قاۋىپسىزدىگى مەن تۇراقتىلىعىن قامتاماسىز ەتۋدە ءوز ءرولىن جوعارى دەڭگەيدە اتقارادى. قازاقستاننىڭ الەمنىڭ بىردە-بىر مەملەكەتىمەن قاقتىعىستارى نەمەسە شەشىلمەگەن پروبلەماسى جوق دەۋگە بولادى.

پراگماتيكالىق كوپۆەكتورلى ساياسات الەمدىك قاۋىمداستىققا ينتەگراسيالانۋعا، ۇلتتىق مۇددەلەرىمىزدى بارىنشا ءتيىمدى ىلگەرىلەتۋگە، ىشكى دامۋ ماسەلەلەرىن شەشۋ ءۇشىن تاماشا سىرتقى جاعدايلار جاساۋعا مۇمكىندىك بەردى. سونىڭ ىشىندە ەكونوميكالىق شارۋالاردى مىسالعا كەلتىرۋگە بولادى. ماسەلەن، ءبىزدىڭ ەلىمىز تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيسيالاردى تارتۋ بويىنشا ورتالىق ازياداعى ءسوزسىز كوشباسشى ەلدەردىڭ قاتارىندا تۇر.

قازاقستان تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا قالىپتاستىرعان باعىتىن بەرىك ۇستانىپ، پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ باسشىلىعىمەن الەمدىك ارەناداعى ءرولىن ساقتاۋ جانە نىعايتۋ ماقساتىندا سىرتقى ساياسات كوكجيەگىن كەڭەيتۋدى جالعاستىرۋدا.

شەگەندەلگەن شەكارامىز شەبىمىزدىڭ بەرىكتىگىن ايگىلەيدى

قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىك جىلدارىنداعى ەڭ ماڭىزدى جەتىستىكتەرىنىڭ ءبىرى – بارلىق ءتيىستى پەريمەترى بويىنشا مەملەكەتتىك شەكارالارىن تولىق جانە تۇپكىلىكتى حالىقارالىق-قۇقىقتىق تۇرعىدان تىركەپ ۇلگەرگەن. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قۇرلىقتاعى مەملەكەتتىك شەكاراسىنىڭ جالپى ۇزىندىعى شامامەن 13،3 مىڭ شاقىرىمدى قۇرايدى. ەلىمىز اينالاسىنداعى بەس مەملەكەتپەن شەكتەسەدى.

ءبىزدىڭ ەڭ ۇلكەن كورشىمىز – تەرىسكەيدەگى رەسەي فەدەراسياسى، ول مەملەكەتپەن قازاقستان الەمدەگى ەڭ ۇزىن ورتاق قۇرلىق شەكاراسىن بولىسكەن. ناقتى سانمەن ايتساق، 7،5 مىڭ شاقىرىمنان اسادى. ءبىزدىڭ شەكارامىز قىتايمەن 1،7 مىڭ شاقىرىمدى، وزبەكستانمەن - 2،3 مىڭ شاقىرىمدى، قىرعىزستانمەن - 1،2 مىڭ جانە تۇركىمەنستانمەن 450 شاقىرىمنان استام قاشىقتىقتى قۇرايدى.

قحر-مەن كەلىسسوزدەر قازاقستان تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن بىردەن باستالىپ كەتكەنى ەسىمىزدە. دالىرەك ايتساق، بۇل باعىتتاعى جۇمىستار كەڭەس وكىمەتى كەزىندە-اق جۇرگىزىلە باستاعان. سودان سوڭ 1998 جىلعا دەيىن جالعاستى، ال 2002 جىلعا قاراي شەكارانى دەماركاسيالاۋ دا اياقتالدى.

وزبەكستان، قىرعىزستان جانە تۇركىمەنستانمەن شەكارامىزدى دەليميتاسيالاۋ پروسەسى 1999 جىلدان 2002 جىلعا دەيىن سوزىلدى. ال 2005 جىلى قازاقستان-رەسەي مەملەكەتتىك شەكاراسى تۋرالى كەلىسىمگە قول قويۋمەن قازاقستاننىڭ قۇرلىقتاعى شەكاراسىن قۇقىقتىق رەسىمدەۋ پروسەسى تولىقتاي اياقتالدى.

سونىمەن قاتار، كاسپيي تەڭىزىنىڭ جالپى پەريمەترىنىڭ شامامەن 2،3 مىڭ شاقىرىمى قازاقستان اۋماعىمەن تىكەلەي بايلانىستا جانە شەكارا ماسەلەسىن تۇپكىلىكتى جابۋ ءۇشىن كاسپيي ماڭىنداعى كورشىلەرىمىز – رەسەي، تۇركىمەنستان، ءازىربايجان جانە يران مەملەكەتتەرىمەن كەلىسىمگە كەلۋ قاجەت بولدى. بۇل باعىتتاعى شارۋالار باقانداي 25 جىلعا جۋىق ۋاقىتقا جالعاستى، 2018 جىلى اقىرى كونسەنسۋسقا قول جەتكىزىلدى. اقىرى، اقتاۋداعى سامميتتە بەس مەملەكەتتىڭ باسشىلارى كاسپيي تەڭىزىنىڭ قۇقىقتىق مارتەبەسى تۋرالى كونۆەنسياعا قول قويدى. بۇل ورايدا، تۇڭعىش پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ەڭبەگىن ەرەكشە اتاپ وتۋگە ءتيىسپىز.

يادرولىق قارۋدان باس تارتقانىمىز – قاۋىپسىزدىككە قول جەتكىزگەنىمىز

قازاقستاننىڭ تاۋەلسىز تاريحى تۇڭعىش پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ءبىرقاتار ماڭىزدى شەشىمدەرىنەن باستالدى. ول الەمدىك تاجىريبەدە بۇرىن-سوڭدى بولماعان دۇنيەلەردىڭ باستاماشىسى بولعانىن تاريح دارىپتەيدى. ايتالىق، 1991 جىلى 29 تامىزدا جۇمىسى بىرنەشە ونداعان جىلدارعا سوزىلعان جانە قازاقستان جەرىندە، وندا تۇراتىن حالىقتىڭ تاعدىرىندا جازىلماعان ءىز قالدىرعان الەمدەگى ەڭ ءىرى يادرولىق سىناق پوليگونى – سەمەي يادرولىق پوليگونى جابىلدى.

تاۋەلسىزدىگىمىزدى جاريالانعاننان كەيىن قازاقستاننىڭ الدىندا تاعى ءبىر سۇراق تۋىندادى: دۇنيەجۇزىندە ءتورتىنشى ورىندا تۇرعان كەڭەس وداعىنان مۇراعا قالعان وراسان زور يادرولىق ارسەنالمەن نە ىستەۋ كەرەك؟ قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى كۇشتى ەرىك-جىگەردى، ەرەكشە كورەگەندىلىك پەن سالاۋاتتى پراگماتيزمدى كورسەتتى: ءبىزدىڭ ەلىمىز يادرولىق دەرجاۆا مارتەبەسىنەن سانالى تۇردە باس تارتتى. بۇل مەملەكەتىمىزدىڭ حالىقارالىق ارەناداعى بەدەلىمىزدى نىعايتىپ قانا قويماي، سونىمەن بىرگە، ينۆەستورلار تاراپىنان دا سەنىمدى ارتتىرا ءتۇستى.

بۇل شەشىمدەر ەلىمىزدىڭ سىرتقى ساياساتىنىڭ نەگىزگى باسىمدىقتارىنىڭ ءبىرىن ايقىندادى. بۇگىنگى تاڭدا قازاقستان يادرولىق قارۋسىزدانۋ جانە تاراتپاۋ جونىندەگى جاھاندىق قوزعالىستىڭ مويىندالعان كوشباسشىسى بولىپ تابىلادى. سەمەي يادرولىق سىناق پوليگونىنىڭ جابىلۋ كۇنى بۇۇ-نىڭ ەستە قالارلىق داتالار كۇنتىزبەسىنە يادرولىق سىناقتارعا قارسى ءىس-قيمىلدىڭ حالىقارالىق كۇنى رەتىندە ەنگىزىلدى. 2006 جىلى ورتالىق ازيادا يادرولىق قارۋدان ازات ايماق قۇرىلدى. ال 2017 جىلى ەلىمىزدە ماگاتە تومەن بايىتىلعان ۋران بانكىنىڭ عيماراتى اشىلدى.

قازاقستان – يادرولىق قارۋسىزدانۋ جانە تاراتپاۋ سالاسىنداعى بارلىق نەگىزگى حالىقارالىق شارتتارعا قاتىسۋشى ءارى يادرولىق قارۋعا تىيىم سالۋ تۋرالى جاڭا شارتتى (ياققق) العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ راتيفيكاسيالادى.

ءبىزدىڭ باستامامىزبەن تالاي مەملەكەت مۇددەسىن بىرىكتىردى

ەلىمىز 40-تان استام حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ، سونىڭ ىشىندە بۇۇ (1992 جىلدىڭ 2 ناۋرىزىنان باستاپ) جانە ونىڭ مامانداندىرىلعان مەكەمەلەرىنىڭ، سونداي-اق دسۇ، ماگاتە، ەقىۇ، شىۇ، يىۇ، تمد، ۇقشۇ، ءبىرقاتار دۇنيەجۇزىلىك ۇيىمداردىڭ تولىققاندى مۇشەسى بولىپ تابىلادى. حۆق، حقدب، ەقدب سياقتى قارجى ينستيتۋتتارىمەن بايلانىسىمىزدى جوعارى باعالاۋعا بولادى.

كوپۆەكتورلى ساياساتتىڭ قىرلارىنىڭ ءبىرى قازاقستان نەگىزگى حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ قىزمەتىنە بەلسەندى تۇردە قاتىسىپ قانا قويماي، ديالوگ پەن ىنتىماقتاستىقتىڭ جاڭا كوپجاقتى الاڭدارىن قۇرۋدىڭ باستاماشىسى بولدى. وسىلايشا، العاشقى باستامالاردىڭ ءبىرى 1992 جىلى بۇۇ باس اسسامبلەياسىندا جاريالانعان ازياداعى ءوزارا ءىس-قيمىل جانە سەنىم شارالارى جونىندەگى كەڭەستى شاقىرۋ يدەياسى دۇنيەگە كەلدى. بۇگىنگى تاڭدا اوسشك-گە 27 مەملەكەت مۇشە.

قازاقستان تاۋەلسىز مەملەكەتتەر دوستاستىعىن قۇرۋدا شەشۋشى ءرول اتقاردى. بۇل دەگەنىمىز - جاڭا تاريحي، گەوساياسي جانە ەكونوميكالىق جاعدايلاردا بۇرىنعى كسرو ەلدەرى اراسىنداعى بايلانىستاردى ساقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن قۇرىلىم. ال 1994 جىلى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ العاش رەت 2014 جىلى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ قۇرىلۋىمەن جۇزەگە اسىرىلعان ەۋرازيالىق ينتەگراسيانى دامىتۋ جانە ينستيتۋتتاندىرۋ يدەياسىن جاريا ەتتى.

قازاقستان باسقا مەملەكەتتەرمەن بىرگە شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمى سياقتى ءىرى دە بەدەلدى قۇرىلىمنىڭ ىرگە قالاۋىنىڭ باستاۋىندا تۇردى، وعان ءبىزدىڭ ەلدەن باسقا، بۇگىندە جۇڭگو، رەسەي، قىرعىزستان، وزبەكستان، تاجىكستان، ءۇندىستان جانە پاكىستان كىرەدى.

نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ باستاماسىمەن تۇركى كەڭەسى قۇرىلىپ، ول جاقىندا تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىنا اينالدى. ال بۇل ۇيىمنىڭ تۇركىتىلدەس ەلدەردىڭ مادەنيەتىن، ونەرىن، جالپى قۇندىلىقتارىن ساقتاۋداعى ۇلەسى وراسان زور. حالىقارالىق ۇيىمعا بەس جىل ءتوراعالىق ەتكەن قازاقستان ەستافەتانى وسى جىلى عانا ىرگەدەگى قىرعىز ەلىنە تابىستادى.

بىتىمگەرشىلىك باعىتىنداعى ميسسيامىز باياندى

قازاقستان سىندارلى جانە بەيبىتشىل ساياساتتى دايەكتى تۇردە جۇرگىزىپ كەلەدى. تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ وسى باعىتتاعى ايتۋلى باستامالارىنىڭ ءبىرى – قازاقستان استاناسىندا الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارىنىڭ سەزدەرىن وتكىزۋ داستۇرگە اينالدى. ءتۇرلى كونفەسسيالار، مادەنيەتتەر مەن حالىقتار وكىلدەرى اراسىنداعى ءوزارا تۇسىنىستىك پەن ىنتىماقتاستىق اتموسفەراسىن نىعايتۋ ءۇشىن بىرەگەي الاڭ قۇرىلدى. بۇگىنگە دەيىن التى سەزد ۇيىمداستىرىلدى، جەتىنشى سەزد اعىمداعى جىلدىڭ 14-15 قىركۇيەگىنە جوسپارلانعان. ىنتىماقتاستىق، ءوزارا قولداۋ، ديالوگ پەن سەنىم – تۇراقتىلىق، وركەندەۋ جانە ءادىل الەمدىك ءتارتىپتىڭ نەگىزى. وسى رەتتە بۇل يدەيانى قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياساتى ۇنەمى ماقتانىشپەن العا تارتادى.

جاھاندىق ستراتەگيالىق باستاما-2045 جوسپارى بۇۇ باس اسسامبلەياسىنىڭ الاڭىندا جاريالانعان «بەيبىتشىلىك. ءححى عاسىر»، جاڭا گەوساياسي شىندىق «3D» (ديالوگتىڭ ءۇش دەڭگەيى) جانە وسى باعىتتاعى باسقا دا كوپتەگەن ۇندەۋلەر، باستامالار قازاقستان ءۇشىن بىتىمگەرشىلىكتى قولداۋشى ەل مارتەبەسىن قامتاماسىز ەتە وتىرىپ، حالىقارالىق قوعامداستىق تاراپىنان ۇنەمى قولداۋ تابۋدا.

الەم تانىعان قازاقستان اركەز بىرلىكتى تۋ ەتەدى

سوڭعى 30 جىل ىشىندە قازاقستان ءوزىنىڭ جالپى باعىتىنان تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى كۇندەرىنەن تايىنباعان. بۇعان سىرتقى ساياساتىنىڭ تابىستىلىعى بۇلجىماس دالەل بولا الدى.

ەلىمىزدىڭ جاۋاپتى جانە كۇشتى الەمدىك ويىنشى رەتىندەگى ەڭ ءبىرىنشى شىن مانىندەگى بايسالدى تانىلۋى رەسپۋبليكانىڭ 2010 جىلى ەۋروپاداعى قاۋىپسىزدىك جانە ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ ءتوراعاسى لاۋازىمىنا سايلانۋى بولدى. قازاقستان – 50-دەن استام مەملەكەت مۇشەلەرى بار ۇيىمدى باسقارۋ سەنىپ تاپسىرىلعان العاشقى پوستكەڭەستىك رەسپۋبليكا، ازياداعى العاشقى مەملەكەت بولدى. ەلىمىزدىڭ ديپلوماتياسىنىڭ ماڭىزدى جەتىستىگى – ەقىۇ-نىڭ ءححى عاسىرداعى ءبىرىنشى جانە ازىرگە جالعىز سامميتىنە ءتوراعالىق ەتۋىمەن ءساتتى ءوتۋى، ونىڭ ناتيجەسىندە الەمدىڭ دەڭگەيدەگى ەڭ ماڭىزدى قۇجاتتاردىڭ بىرەگەيى –  استانا دەكلاراسياسى قابىلداندى.

2017-2018 جىلدارى قازاقستان العاش رەت بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ جۇمىسىنا تۇراقتى ەمەس مۇشە رەتىندە قاتىسىپ، وعان جاھاندىق ۇيىمعا مۇشە ەلدەردىڭ كوپشىلىك داۋىسىمەن سايلاندى جانە قاۋىپسىزدىك كەڭەسىندەگى ورتالىق ازياداعى ءبىرىنشى مەملەكەت بولدى. ەكى جىل ىشىندە ەلىمىز يادروسىز الەم قۇرۋ، جەرگىلىكتى قاقتىعىستار مەن قاۋىپ-قاتەرلەردى رەتتەۋ، ايماقتىق قاۋىپسىزدىك سالاسىنداعى ورتالىق ازيانىڭ مۇددەلەرىن ىلگەرىلەتۋ، تەرروريزمگە قارسى ءىس-قيمىل سياقتى بەلگىلەنگەن باسىمدىقتاردى ىسكە اسىرۋ بويىنشا تابىستى جۇمىستاردى ءمىنسىز اتقارۋدا.

ەگەمەندىگىمىزدىڭ وتىزدان استام جىلىندا قازاقستان ءوز اۋماعىندا كوپتەگەن جوعارى دەڭگەيدەگى ءىس-شارالارعا مۇرىندىق بولدى. ءبىزدىڭ تەرريتوريامىزدا شىۇ، تمد، يىۇ، اوسشك، ەاەو، تۇركى كەڭەسىنىڭ سامميتتەرى ءوتتى. 2017 جىلى قازاقستاننىڭ استاناسىندا ەكسپو حالىقارالىق مامانداندىرىلعان كورمەسى جوعارى دەڭگەيدە ۇيىمداستىرىلدى. ول الەم ەلدەرى الدىنداعى ماڭىزدى ماسەلەگە اينالعان جاسىل ەكونوميكانى وزەك ەتتى. وسى باعىتتاعى ىلكىمدى جوبالاردىڭ جاندانۋىنا سەپ بولدى.

ەلىمىزدىڭ وكىلدەرىنىڭ حالىقارالىق ۇيىمدار مەن قۇرىلىمداردا جوعارى قىزمەتتەر اتقارۋى دا قازاق ديپلوماتياسىنىڭ حالىقارالىق دەڭگەيدە مويىندالۋىنىڭ ايعاعى. ماسەلەن، 2011-2013 جىلدارى قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆ بۇۇ باس حاتشىسىنىڭ ورىنباسارى، ۇيىمنىڭ جەنيەۆاداعى كەڭسەسىنىڭ ديرەكتورى بولدى.

بۇگىندە قازاقستاندىق ديپلومات باعدات امىرەيەۆ تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىنىڭ باس حاتشىسى، اسقار مۋسينوۆ يكۇ باس حاتشىسىنىڭ ورىنباسارى، قايرات سارىباي اوسشك حاتشىلىعىنىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى، قايرات ءابدىراحمانوۆ ەقىۇ لاۋازىمىنا سايلاندى. از ۇلتتار ىستەرى جونىندەگى جوعارعى كوميسسارى اسقار شاكىروۆ – ەقىۇ پارلامەنتتىك اسسامبلەياسى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى.

بىزگە ىنتىماقتاستىق نە بەرەدى؟

حالىقارالىق بەدەل مەن تانۋ تۋرالى ايتقاندا، ءبىزدىڭ ەلىمىزدەگى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتتارىنىڭ نەلىكتەن ماڭىزدى ەكەنىن ءبارى بىردەي تۇسىنە بەرمەيدى. مۇنى قازاقستاننىڭ بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ ءبىلىم، عىلىم جانە مادەنيەت جونىندەگى ۇيىمىنا (يۋنەسكو) قاتىسۋى مىسالىندا قاراستىرىپ كورسەك. 1992 جىلى 22 مامىردا يۋنەسكو-عا مۇشە بولعاننان بەرى قازاقستان وسى حالىقارالىق ۇيىممەن ىنتىماقتاستىقتى جانە ونىڭ شەڭبەرىندە باسقا دا مەملەكەتتەرمەن ءوزارا ءىس-قيمىلدى نىعايتۋدىڭ بەلسەندى ساياساتىن جۇرگىزىپ كەلەدى. وسى ۋاقىت ىشىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسى يۋنەسكو-نىڭ قامقورلىعىمەن جاسالعان 11 حالىقارالىق كونۆەنسيانىڭ (دۇنيەجۇزىلىك مادەني جانە تابيعي مۇرانى قورعاۋ تۋرالى كونۆەنسيا، دۇنيەجۇزىلىك اۆتورلىق قۇقىق تۋرالى كونۆەنسيا، مادەني قۇندىلىقتاردى قورعاۋ تۋرالى كونۆەنسيا) قاتىسۋشىسى بولدى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ يۋنەسكو-داعى مۇددەلەرى مەن ىقپالىن جۇزەگە اسىرۋ يۋنەسكو باس كونفەرەنسياسىنىڭ 35-سەسسياسى بارىسىندا 2009-2013 جىلدارعا ۇيىمنىڭ اتقارۋشى كەڭەسىنە، سونداي-اق يۋنەسكو-نىڭ باسقا دا قوسالقى ورگاندارىنا قازاقستاندى سايلاۋى بولدى. بايلانىستى دامىتۋدىڭ حالىقارالىق باعدارلاماسىنىڭ ۇكىمەتارالىق كەڭەسى (IPDC)، «ادام جانە بيوسفەرا» باعدارلاماسىنىڭ حالىقارالىق ۇيلەستىرۋ كەڭەسى (MAB) جانە ت.ب. وسى ىسپەتتى ۆەدومستۆولاردىڭ جۇمىسىنا اتسالىسۋىمىز دا پوزيسيامىزدى بەرىكتەتە بەردى. بۇل ورگاندارعا سايلاۋ نەگىزىنەن قازاقستان مەن باسقا مەملەكەتتەر اراسىنداعى بەلسەندى، ماقساتتى ديالوگتىڭ ناتيجەسى ەكەنىن تۇسىنگەن ابزال.

قازاقستان ىشكى جانە سىرتقى ساياساتتا يۋنەسكو-نىڭ مادەني ارتۇرلىلىك جونىندەگى جالپىعا بىردەي دەكلاراسياسىن، يۋنەسكو قىزمەتىنىڭ نەگىزگى باسىمدىلىقتارىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلاتىن وركەنيەتتەر اراسىنداعى ديالوگ يدەيالارىن قولداۋدى جانە دامىتۋدى دايەكتى تۇردە جۇزەگە اسىرۋدا. استانادا وتكەن الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەردىڭ ءۇش سەزى (2003، 2006، 2009) قازاقستاننىڭ بەيبىتشىلىك پەن حالىقارالىق قاۋىپسىزدىكتى نىعايتۋ ءۇشىن بەلسەندى كۇرەسكەر رەتىندەگى بەدەلىن - يۋنەسكو-نى قۇرۋدىڭ نەگىزىندە جاتقان ماقساتتاردى بەكىتتى.

2001 جىلى يۋنەسكو قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكىمەتى ۇسىنعان «مادەني جانە تابيعي مۇرا وبەكتىلەرىنىڭ الدىن الا تىزبەسىن» بەكىتتى. ولاردىڭ ىشىندە قوجا احمەت ياسساۋي كەسەنەسى (بۇكىلالەمدىك مۇرالار تىزىمىنە ەنگىزىلگەن) جانە تامعالى ارحەولوگيالىق لاندشافتىنىڭ پەتروگليفتەرى بار.

2008 جىلدىڭ شىلدە ايىندا «سارىارقا – سولتۇستىك قازاقستاننىڭ دالاسى مەن كولدەرى» نىسانى بىرەگەي تابيعي ەسكەرتكىشتەر ءتىزىمىنىڭ قاتارىنا تولىقتىردى، ول ورتالىق ازياداعى دۇنيەجۇزىلىك مۇرا تىزىمىندەگى ءبىرىنشى تابيعي نىسان بولدى. قازاقستاننىڭ ۇسىنىسى بويىنشا يۋنەسكو-نىڭ «الەم جادى» قۇجاتتىق مۇراسىنىڭ دۇنيەجۇزىلىك تىزىلىمىنە قوجا احمەت ياسساۋي مەن ونىڭ شاكىرتتەرىنىڭ قولجازبالارى، سونداي-اق «نيەۆادا-سەمەي» حالىقارالىق انتيادرولىق قوزعالىسىنىڭ قىزمەتى تۋرالى مۇراعات ماتەريالدارى قوسىلدى.

يۋنەسكو-نىڭ ەستە قالارلىق جانە مەرەيتويلىق داتالار كۇنتىزبەسىنە ەنگىزىلگەن ءىس-شارالاردىڭ ىشىندە اباي قۇنانباي ۇلىنىڭ تۋعانىنا – 150 جىل، مۇحتار اۋەزوۆتىڭ – 100 جىلدىعى، مۇحاممەد حايدار ءدۋلاتيدىڭ – 500 جىلدىعى، تۇركىستان قالاسىنىڭ – 1500 جىلدىعى، قانىش ساتبايەۆتىڭ – 100 جىلدىعى، تاراز قالاسىنىڭ قۇرىلعان كۇنى، ءسابيت مۇقانوۆتىڭ – 100 جىلدىعى، عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ – 100 جىلدىعى، ماحامبەت وتەمىس ۇلىنىڭ – 200 جىلدىعى، ءابىلحان قاستەيەۆتىڭ – 100 جىلدىعى، الكەي مارعۇلاننىڭ – 100 جىلدىعى، اقشۇبانىڭ – 100 جىلدىعى سىندى مەرەيتويلارىمىز بار. يۋنەسكو-نىڭ 2008-2009 جىلدارعا ارنالعان ەستە قالارلىق داتالار مەن وقيعالار كۇنتىزبەسىنە يۋنەسكو-نىڭ باس كونفەرەنسياسى «قىز-جىبەك» داستانىنىڭ جازىلعانىنا 500 جىل تولۋى كىردى.

ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى يۋنەسكو-مەن ىنتىماقتاستىقتىڭ باسىم باعىتى ۇلتتىق ءبىلىم بەرۋ جۇيەلەرىن جاڭارتۋ مەن نىعايتۋعا قولداۋ كورسەتۋ بولىپ تابىلادى. وسىعان بايلانىستى يۋنەسكو-نىڭ اقپاراتتىق ماتەريالدار مەن دەرەكتەرمەن قامتاماسىز ەتۋ، وقىتۋ سەمينارلارىن ۇيىمداستىرۋ، سوڭعى اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردى ىلگەرىلەتۋ جانە ەنگىزۋ بويىنشا كورسەتكەن كومەگى جوعارى باعالانادى.

جوعارى وقۋ ورىندارىندا وقۋ باعدارلامالارىنىڭ ءبىرىڭعاي ستاندارتتارىن ازىرلەۋدىڭ، ديپلومداردى ءوزارا تانۋ ماقساتىندا ۋنيۆەرسيتەتارالىق قارىم-قاتىناستاردى دامىتۋدىڭ، بارلىق جاستاعى جانە كاسىپتەگى ازاماتتاردىڭ ءبىلىم الۋىنا جانە قايتا دايارلاۋعا قولجەتىمدىلىگىن ارتتىرۋدىڭ ۇلكەن ماڭىزدىلىعىن ەسكەرە وتىرىپ، يۋنەسكو قازاقستاننىڭ «ءبىلىم بەرۋ ينستيتۋتىن» اشۋ تۋرالى باستاماسىن قولدادى. مەملەكەتتىك جانە قوعامدىق قۇرىلىمدارمەن بىرلەسىپ يۋنەسكو-نىڭ «ەرەكشە قاجەتتىلىكتەرى بار بالالارعا نەگىزگى ءبىلىم بەرۋگە جاردەمدەسۋ» جوباسى اياسىندا ارنايى ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىن قولداۋ بويىنشا بەلسەندى جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە.

ءبىزدىڭ ەلىمىز تۇراقتى دامۋدى قامتاماسىز ەتۋدىڭ جاھاندىق پروسەسىنە بەلسەندى قاتىسادى، ونى ىلگەرىلەتۋ دە يۋنەسكو-نىڭ باسىم باعىتتارىنىڭ ءبىرى. «وتاننىڭ جاڭعىرۋى مەن تۇراقتى دامۋى ءۇشىن» مەموراندۋم قابىلدانعان 1995 جىلدان باستاپ قازاقستان ساياساتىنا الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ماسەلەلەردى كەشەندى شەشۋدى كوزدەيتىن تۇراقتى دامۋ قاعيداتتارى ەنگىزىلۋدە. قازاقستان ءوزىنىڭ اسكەري يادرولىق ارسەنالىنان باس تارتىپ، الەمدەگى ەڭ ءىرى سەمەي پوليگونىن جاپتى.

عىلىمي سالادا يۋنەسكو-مەن ىنتىماقتاستىق جاھاندىق باعدارلامالار كونتەكستىندە جۇمىس ىستەيتىن ءۇش ۇلتتىق عىلىمي كوميتەتتەر ارقىلى دا جۇزەگە اسىرىلادى – «ادام جانە بيوسفەرا»، «حالىقارالىق گيدرولوگيالىق باعدارلاما» جانە «حالىقارالىق گەوعىلىم باعدارلاماسى». ارال تەڭىزى باسسەينىنىڭ سۋ رەسۋرستارىن زەرتتەۋ بويىنشا ىنتىماقتاستىقتى دا اتاپ وتۋگە بولادى. ايماق ەلدەرىنىڭ كومەگىمەن يۋنەسكو 2025 جىلعا قاراي جاعدايدى ايتارلىقتاي جاقسارتۋعا قول جەتكىزۋ ماقساتىندا سۋ رەسۋرستارىن باسقارۋدى ۇيىمداستىرۋعا باعىتتالعان ارال تەڭىزى باسسەينىنىڭ ۇزاق مەرزىمدى پەرسپەكتيۆاسىن ازىرلەدى.

قازاقستان يۋنەسكو قىزمەتىنىڭ بارلىق باعىتتارى بويىنشا ورتالىق ازيا وڭىرىمەن ىنتىماقتاستىقتى تەرەڭدەتۋگە باعىتتالعان يۋنەسكو باستامالارىن تولىعىمەن قولدايدى. ەلىمىز بەن ىرگەلى حالىقارالىق ۇيىمنىڭ ىنتىماقتاستىعى ەكى جاققا دا ءتيىمدى پروسەسس، سونىڭ ارقاسىندا رەسپۋبليكا ءححى عاسىردا الەمنىڭ جاھاندىق دامۋىنا بارعان سايىن ەلەۋلى ۇلەس قوسىپ كەلەدى.