تاۋەكەل ءمۇسىلىم الماتى تۇرعىندارىنىڭ قوقىستى بەيبەرەكەت تاستايتىنىنا قىنجىلدى، - دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.
تانىمال ءانشى مەن اكتەر ءوزى تۇرىپ جاتقان تۇرعىن ءۇي كەشەنىندەگى جاعدايعا بايلانىستى پىكىر ءبىلدىرىپ، تۇرعىنداردىڭ قوقىستى ارنايى جاشىككە ەمەس، ونىڭ قاسىنا تاستاپ كەتەتىنىنە شاعىمداندى. ءمۇسىلىم وسى جاعدايعا رەنىش ءبىلدىرىپ، ادامداردى تازالىققا ءمان بەرۋگە شاقىردى.
"شاڭسورعىشتى تازالاۋ ءۇشىن سىرتقا شىققان ەدىم. قوقىس تاستايتىن جەردىڭ سىيقى مىناۋ. ادامدار نەگە سونشا مادەنيەتسىزدىك تانىتادى؟ مىنا جەرگە جاقىنداۋ مۇمكىن ەمەس. ارعى جاعىندا بوس تۇرعان قوقىس جاشىكتەرى ءالى دە تولماعان. سوعان قاراماستان، تۇرعىندار قوقىستارىن جەرگە تاستاي سالعان. ءيا، بىلەمىن، مۇنى تازارتىپ جينايتىن كىسىلەر بولادى. الايدا سولاي ەكەن دەپ شاشا بەرمەۋىمىز كەرەك قوي"، – دەيدى ءانشى ۆيدەودا.
اكتەر ۇندەۋ جاساپ جاتقان ساتتە، تاعى ءبىر تۇرعىننىڭ قوقىستى جاشىككە جەتكىزبەي لاقتىرا سالعانىن بايقاعان.
"جاڭا عانا ايتىپ ەدىم، تاعى بىرەۋى كەلىپ، قوقىسىن بەرگى جاققا تاستاي سالدى. بۇل جولى ايەل ادام. ۇيات نارسە،" – دەپ، اكتەر ءوز رەنىشىن ءبىلدىردى.
جۋرناليست، ەكوبەلسەندى دۋمان بىقايدىڭ ايتۋىنشا قورشاعان ورتاعا قاتىستى ارەكەتتەرگە نەمقۇرايلىلىق تانىتۋ نەمەسە ەكولوگيالىق ماسەلەلەردى ەلەمەۋدىڭ وزىندىك تەرمينى بار.
"ەكولوگيالىق اپاتيا دەپ اتالادى. بۇل قۇبىلىس كەڭ اۋقىمدى مادەني، الەۋمەتتىك جانە پسيحولوگيالىق سەبەپتەرگە نەگىزدەلگەن جانە كوپتەگەن قوعامداردا اسىرەسە ەكولوگيالىق ءبىلىم مەن سانانى ارتتىرۋ دەڭگەيى تومەن ەلدەردە بايقالادى. تەرەڭىرەك ۇڭىلسەك، ەكولوگيالىق اپاتيانىڭ بىرنەشە نەگىزگى سەبەپتەرى بار"، - دەيدى جۋرناليست.
ونىڭ سوزىنشە، ەكولوگيالىق اپاتيا كوبىنەسە ەكولوگيا تۋرالى اقپاراتتىڭ جەتكىلىكسىزدىگىمەن بايلانىستى.
"ادامدار قورشاعان ورتانى قورعاۋ جانە قوقىس تاستاۋ سياقتى ماسەلەلەردىڭ ماڭىزدىلىعىن تۇسىنبەگەن جاعدايدا، ولار بۇل ارەكەتتەرگە سالعىرت قارايدى. مەكتەپتەردە، جوعارى وقۋ ورىندارىندا جانە قوعامدىق ورىنداردا ەكولوگيالىق ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى ءالسىز بولعان كەزدە، ادامدار ەكولوگيالىق ماسەلەلەرگە نازار اۋدارماۋدى ادەتكە اينالدىرادى.
قوعامدا ەكولوگيالىق اپاتيانىڭ كەڭ تارالۋىنىڭ تاعى ءبىر سەبەبى - ەكولوگيالىق مادەنيەتتىڭ قالىپتاسۋىنا باعىتتالعان مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ جانە قوعامدىق ۇيىمداردىڭ بەلسەندىلىگىنىڭ تومەندىگى. ەگەر ەلدە ەكولوگيالىق زاڭدار قاتاڭ تۇردە ورىندالماسا نەمەسە ەكولوگيالىق ناۋقاندار حالىققا تۇسىنىكتى جانە تارتىمدى تۇردە جەتكىزىلمەسە، ادامدار ەكولوگياعا ءمان بەرمەيدى. سينگاپۋر، جاپونيا سياقتى ەلدەردە مەملەكەتتىڭ قولداۋى مەن قوعامدىق ناۋقانداردىڭ كەڭ تارالۋى ارقاسىندا ەكولوگيالىق اپاتيا دەڭگەيى تومەن"، - دەيدى دۋمان بىقاي.
ەكولوگيالىق اپاتيانىڭ باستى سەبەبى - ادامداردىڭ وزدەرىنىڭ ارەكەتتەرىنىڭ قورشاعان ورتاعا قانشالىقتى اسەر ەتەتىنىن سەزىنبەۋى.
"كوپتەگەن ادامدار «مەنىڭ ءبىر قوقىسىمدى تاستاعانىمنان ەشتەڭە وزگەرمەيدى» دەگەن ويمەن ءجۇر. بۇل تۇسىنىك قورشاعان ورتاعا قاتىستى جاۋاپكەرشىلىكتىڭ بولماۋىنا اكەلەدى. ادامدار ءوزىنىڭ ءاربىر ارەكەتى تابيعاتقا ىقپال ەتەتىنىن تۇسىنگەندە عانا، ەكولوگيالىق اپاتيا ازايادى. مىسالى، گەرمانياداعى بوتەلكەلەردى قايتارۋ جۇيەسى ادامداردىڭ ساناسىن وزگەرتىپ، ولاردىڭ ءاربىر ارەكەتىنىڭ قورشاعان ورتاعا اسەرى بار ەكەنىن تۇسىندىرەدى.
ەكولوگيالىق اپاتيانىڭ تاعى ءبىر سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى ادامداردىڭ ەكولوگيالىق پروبلەمالاردى شەشۋگە دەگەن ءۇمىتىن جوعالتۋى. ۇلكەن ەكولوگيالىق پروبلەمالار (مىسالى، كليماتتىڭ وزگەرۋى، ورمانداردىڭ جويىلۋى، قالدىقتاردىڭ كوبەيۋى) ادامدارعا اسەر ەتىپ، ولاردى «ءبارىبىر وزگەرتە المايمىن» دەگەن سەزىمگە جەتەلەيدى. مۇنداي ويدان ارىلۋ ءۇشىن جۇيەلىك وزگەرىستەردىڭ جانە ۇساق ارەكەتتەردىڭ دە ۇلكەن ماڭىزعا يە ەكەنىن كورسەتۋ كەرەك.
سوۆەت كەزەڭىندە يندۋستريالاندىرۋ باستى باعىتتاردىڭ ءبىرى بولعاندىقتان، تابيعي رەسۋرستاردى پايدالانۋ ارقىلى ەكونوميكانى دامىتۋعا باسىمدىق بەرىلدى. قورشاعان ورتانى قورعاۋ ماسەلەسى ەكىنشى ورىنعا قالدى. ونەركاسىپتىك قالدىقتاردى، اۋىلشارۋاشىلىق جەرلەردى حيميالىق وڭدەۋدى قاداعالاۋ تومەن دەڭگەيدە بولدى، بۇل تابيعاتقا دەگەن نەمقۇرايلى كوزقاراستىڭ قالىپتاسۋىنا اسەر ەتتى. وسىلايشا، مەملەكەت تابيعي رەسۋرستاردى قاتاڭ باقىلاۋدا ۇستاعانىمەن، ازاماتتاردىڭ جەكە جاۋاپكەرشىلىگى مەن كۇندەلىكتى ارەكەتتەرى ەكولوگيالىق تۇرعىدان دۇرىس قالىپتاسپادى. مۇنىڭ اسەرىن بۇگىنگى كۇنى ايقىن بايقاۋعا بولادى"، - دەيدى ەكوبەلسەندى.
