ورنىقتى ەنەرگيا بازاسىن قۇرۋ اۋقىمدى مىندەت. ۇلكەن ەنەرگيا كوزىن ءبىر جەرگە جيناپ الىپ، سوسىن ونى رەتىمەن پايدا- لانىپ، ساتا بەرەمىز دەگەن تۇسىنىك جوق. ەنەرگيانى ءوندىردىڭ بە، تابان استىندا كەرەگىڭە جاراتىپ ۇلگەرۋ قاجەت. ارتىعىن سول ساتتە-اق ساتىپ جىبەرۋگە اسىققان ءلازىم. ويتكەنى ول كادىمگى جەل سياقتى. ۋىسىڭدا ۇستاپ تۇرا المايسىڭ. سوندىقتان ماماندار وسى ءجۇزجىلدىقتا اەس قانا ورنىقتى ۇلكەن ەنەرگيا با- زاسى بولا الاتىنىن ايتىپ وتىر. سوندىقتان ونىڭ ارتىقشىلىعىن بىلگەن ابزال.
حالىق ءۇشىن رەفەرەندۋم كەزىن- دە شەشىم قابىلداۋ دا وڭاي ەمەس. ويتكەنى ادامزات باسىنان وتكەن اپاتتار كەسە-كولدەنەڭ شىعا بەرەدى. ءبىراق ينتەرنەت تۇيمەسىن ءتۇرتىپ ىزدەنگەن جان 60-70 جىل بۇرىنعى رەاكتورلاردىڭ ءى بۋىنى مەن قازىرگى زاماناۋي ءىىى+ بۋىنى اراسىنداعى ارا سالماقتى اجىراتا بىلسە كەرەك.
ونىڭ ۇستىنە، جارتى عاسىر بۇرىنعى كەزەڭمەن سالىستىرعاندا ەكونوميكا دا ورىستەي ءتۇستى، عىلىم دا اجەپتاۋىر دامىدى. مۇنداي وركەنيەت يگىلىكتەرى ەكونوميكالىق ءتيىمدى كورسەتكىشتەردى ۇسىنۋعا، ەكولوگياعا زالالىن تيگىزبەۋگە قابىلەتتى بولىپ وتىر.
قازىرگى احۋال وزگەرمەسە 6-7 جىلعا جەتپەي ەلدە ەلەكتر ەنەرگياسى تاپشىلىعى باستالادى. سۋ ەلەكتر ستانسالارىن سالۋعا تاۋلارىمىز بەن ودان سارقىراعان وزەندەرىمىز ازدىق ەتەدى. جىلۋ ەلەكتر ستانسالارى ءتيىمسىز بولادى. ونداي ستانساگا ينۆەستور تارتۋ دا قيىن. ءارى ءوزىمىزدىڭ دە حالىقارالىق مىندەتتەمەمىز بار، ينۆەستورلار دا ەكولوگيالىق سالىق تولەمى كوپ شىعاتىن جوباعا قارجى سالۋعا قۇلىقسىز.
الەمدىك تاجىريبەگە سۇيەنسەك، ءبىز سياقتى تەگىس جەردە جايعاقان ەلدەردىڭ بارلىعى نەگىزگى ەلەكتر ەنەرگياسىن اەس-تەن الادى. جازىق جەردە ورنالاسقان ساۋد ارابياسى مەن فرانسيا وسى سوزىمىزگە انىق دالەل بولماق.
اەس سالۋعا باتىل قادام جاساۋىمىزعا تاعى ءبىر ىلكىمدى سەبەپ – ەلدەگى مول ۋران قورى. ونى ەكسپورتقا شيكىزات رەتىندە عانا ساتپاي، ەلەكتر ەنەرگياسىنا اينالدىرىپ ساتاتىن بولساق، پايدا اركەز ءبىزدىڭ جاعىمىزدا بولماق. تەك ەلەكتر ەنەرگياسىن ساتۋمەن 2-3 ملرد دوللارلىق تابىس تابۋعا مۇمكىندىك بار.
تاعى ءبىر سەبەپ – بىرنەشە رەاكتور ءقازىردىڭ وزىندە جۇمىس ىستەپ تۇر. يادرولىق ينستيتۋتتارىمىز جانە وندا بىلىكتى عالىمدارىمىز، ماماندارىمىز بار.
مەملەكەت بۇل تاراپتا كادر تاپشىلىعىن دا تۋىنداتپايمىز دەپ وتىر. اەس قۇرىلىسىنىڭ باستالۋى جاستاردى وسى باعىتقا قاراي ۇمتىلۋعا جىگەرلەندىرسە كەرەك. ارالاس سالالاردا بىرنەشە جۇمىس ورنى اشىلادى. عىلىم جاڭا ءورىس الادى. فيزيكا، حيميا، بيولوگيا ماماندارىنا سۇرانىس ارتادى.
ناتيجەسىندە، قازىرگىدەي تەك يزوتوپتار شىعارۋمەن شەكتەلمەيمىز. اەس-تىڭ ورنالاساتىن ورنى دا ءتيىمدى. ەلەكتر ەنەرگياسى تاپشىلىعىن ءقازىردىڭ وزىندە كورىپ وتىرعان وڭتۇستىك وڭىرگە جاقىن. سوندىقتان ىشكى جالپى ونىمگە دە،بيۋدجەتكە دە وڭ اسەر ەتەدى.
ەڭ ماڭىزدىسى ەكولوگيامىزدىڭ كوپ ماسەلەسىن شەشەدى. اسىرەسە قىستا الماتى اۋاسىن جىلۋ ەلەكتر ستانسالارىنان قۇتقارۋ مۇمكىن بولادى. ابدەن توزىعى جەتكەن ولاردىڭ قىزمەتىن توقتاتىپ، بەيبىت اتوم قۋاتىن پايدالانامىز.
ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى ساپارباي جوبايەۆتىڭ وسى پىكىرىن وقىپ شىقتىم. حالىقتىڭ الاڭداۋشىلىعى مەن كوپ سۇراقتارىنىڭ ءبىرشاماسى قامتىلعان ەكەن.
وسىنداي عالىمداردىڭ وي پىكىرىن وقىعانىمىز دۇرىس،اسىرەسە جاستاردىڭ!
ءبىز ەلىمىزدىڭ بولاشاعىن ويلاساق، بۇرىڭعى گاز قوندىرۋ كەزىندە دە قارسىلىقتار مەن ۇرەي بولعان.ال ءقازىر،گازسىز وتىرۋ دەگەندى تۇسىنبەيمىز. ونىڭ پايداسىن حالىق كورۋدە.
جاھاندىق ەنەرگيا تاپشىلىعى جاعدايىندا جانە قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ ءوسىپ كەلە جاتقان قاجەتتىلىكتەرىن ەسكەرە وتىرىپ، اتوم ەنەرگەتيكاسىن دامىتۋ ماڭىزدى قادام بولىپ تابىلادى.
وسى ماسەلە بويىنشا ۇلتتىق مۇددەلەرىمىزدى جانە ەلىمىزدىڭ ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرە وتىرىپ، ۇزاق مەرزىمدى شەشىم قابىلداۋ وتە ماڭىزدى. سول سەبەپتى مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ قازاقستاندىقتاردىڭ رەفەرەندۋمعا كەلىپ، ءوز پىكىرىن بىلدىرۋگە شاقىرعانىن قولدايمىن.
ءبىز بولاشاقتى جوسپارلاي وتىرىپ، ەلدىڭ ۇزاق مەرزىمدى مۇددەلەرى مەن ونىڭ ەرەكشە قاجەتتىلىكتەرىن ەسكەرۋىمىز كەرەك. سوندىقتان اەس سالۋ ماسەلەسىندە كەڭ تالقىلاۋ مەن قوعامدىق كەلىسىمگە نەگىزدەلگەن ويلاستىرىلعان شەشىم قابىلداۋ ماڭىزدى.
6 قازانعا بەلگىلەنگەن رەفەرەندۋم ازاماتتاردىڭ ەلىمىز ءۇشىن ماڭىزدى ستراتەگيالىق شەشىمدەر قابىلداۋعا قاتىسۋى مەن اشىق ديالوگتىڭ ايقىن مىسالىنا اينالماق. بۇل قادام “حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت” كونسەپسياسىنا جانە جاڭا قوعامدىق-ساياسي مادەنيەتتىڭ دامۋىنا دەگەن ادالدىقتى كورسەتەدى.
بارلىق قازاقستاندىقتاردى رەفەرەندۋمعا بەلسەندى قاتىسىپ، ەلىمىزدىڭ بولاشاعىن قالىپتاستىرۋعا ءوز ۇلەسىن قوسۋعا شاقىرامىن!
روزا ماحامبەتوۆا
اۋىلشارۋاشىلىعى عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، ينجەنەر گيدروتەحنيك،س.سەيفۋللين اتىنداعى قازاق اگروتەحنيكالىق زەرتتەۋ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قاۋىمداستىرىلعان پروفەسسور م.ا.
