جيىنعا ش.ءۋاليحانوۆ اتىنداعى تاريح جانە ەتنولوگيا ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور ح.ءابجانوۆ، ا.بايتۇرسىنوۆ اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى تنستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى، فيلولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور ە.قاجىبەك، ءال-فارادي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ مادەنيەتتانۋ جانە ءدىنتانۋ كافەدراسىنىڭ پروفەسسورى، فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى ج.مولدابەكوۆ، مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور ب.قاپالبەكوۆ جانە بەلگىلى اگرارشى عالىمدار، ۋنيۆەرسيتەتتىڭ وقىتۋشى-پروفەسسورلىق قۇرامى، ستۋدەنتتەر، ماگيسترانتتار مەن دوكتورانتتار قاتىستى.
دوڭگەلەك ۇستەلدى قازۇاۋ رەكتورى، ۇعا ۆيسە-پرەزيدەنتى، اكادەميك تىلەكتەس ەسپولوۆ جۇرگىزىپ، كوپشىلىككە «ۇلتتىق جاڭعىرۋ – تۋعان جەر تۇتاستىعى مەن ەل بولاشاعىنىڭ نەگىزى» تاقىرىبىنداعى بايانداماسىن ۇسىندى.
رەكتور ءوز سوزىندە ەلىمىزدىڭ رۋحاني كەمەلدەنۋىن نەگىزگە العان ەلباسى ماقالاسىندا ايتىلعان كەمەڭگەرلىك ويلار مەن يدەولوگيامىزدى نىعايتۋعا قاتىستى تىڭ ۇسىنىستار قازاق قوعامىنا ەرەكشە سەرپىلىس بەرگەنىن اتاپ ءوتتى. تىلەكتەس يساباي ۇلىنىڭ ايتۋىنشا ماقالانىڭ «ءبىلىمنىڭ سالتانات قۇرۋى» دەپ اتالاتىن بولىمىندە ەلباسى: «ءبىلىمدى، كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ بولۋعا ۇمتىلۋ – ءبىزدىڭ قانىمىزدا بار قاسيەت. ءبىز ءجۇرىسى جىلدام داۋىرگە اياق باستىق. بۇل جاعدايدا كاسىبىن نەعۇرلىم قينالماي، جەڭىل وزگەرتۋگە قابىلەتتى، اسا ءبىلىمدار ادامدار عانا تابىسقا جەتەدى. وسىنى بەك تۇسىنگەندىكتەن، ءبىز بىلىمگە ءبولىنەتىن بيۋدجەت شىعىستارىنىڭ ۇلەسى جونىنەن الەمدەگى ەڭ الدىڭعى قاتارلى ەلدەردىڭ ساناتىنا قوسىلىپ وتىرمىز.» – دەپ، وزىق ءبىلىم مەن عىلىمدى يگەرگەن ەلدىڭ كەلەشەگى زور بولاتىنىنا باسا نازار اۋدارتتى. وسى ورايدا ەلباسىمىز ەل جاستارىنا ۇلكەن ءۇمىت ارتىپ وتىر.
ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەتتەگى ستۋدەنتتەردىڭ 90 پايىزدان استامى اۋىل جاستارى. سوندىقتان، مەملەكەت جۇكتەگەن مىندەتتەر بويىنشا ءبىز ەلىمىزدىڭ ءار تۇكپىرىنەن كەلگەن ءبىلىم الۋشىلارعا زامانعا ساي، الەمدىك دەڭگەيدەگى ءبىلىم مەن عىلىمدى يگەرۋگە بارىنشا جاعداي جاساپ وتىرمىز. ءبىزدىڭ ماقساتىمىز – اۋىل-اۋىلداردان كەلگەن ستۋدەنتتەرىمىزگە زاماناۋي ءبىلىم بەرىپ قانا قويماي، ولاردىڭ ەل مەن جەردىڭ قاسيەتىن باعالايتىن، ۇلت بولاشاعىنا سەنىممەن قاراپ، ۇلى دالامىزدىڭ ۇلاعاتىن بويىنا سىڭىرگەن، تۋعان توپىراقتىڭ ءقادىرىن ءبىلىپ، اۋىلىن قادىرلەيتىن جانە سول اۋىلدىڭ زيالىسىنا اينالاتىن تۇلعا رەتىندە قالىپتاستىرۋ، – دەپ اتاپ ءوتتى.
ودان كەيىن ءسوز العان عالىم ەردەن زادا ۇلى تىلىمىزدەگى ءتول دىبىستاردىڭ سانى 26-28، ال ارىپتەرىمىزدىڭ سانى 42، ياعني ەكى ەسە كوپ ەكەندىگىن. سوندىقتان ءبىر دىبىستى ءبىر تاڭبامەن بەرۋ ماسەلەسىنە ەرەكشە كوڭىل ءبولۋىمىز كەرەكتىگىن ورتاعا سالدى. ەردەن زادا ۇلى:
– كەلەشەكتە قازاق تىلىندە باسقا ۇلتتار دا سويلەۋى كەرەك. سول كەزدە قازاق تىلىندەگى سوزدەردى دۇرىس وقۋ ءۇشىن ءار دىبىستىڭ دالمە-دال تاڭباسى بولۋى ءتيىس. سوندا جازۋلى تۇرعان دۇنيەنى وقيدى. قازاق ءتىلىن بىلمەيتىن، قازاقتىڭ ءتول ارىپتەرىن دىبىستاپ كورمەگەن ادام ەكى، ءۇش تاڭبامەن جازىپ قويعاننان كەيىن ۇمىتىپ قالا بەرەدى، شاتاستىرادى.
ال قازىرگى تاڭدا نە سەبەپتى لاتىن الىپبيىنە كوشۋ ماسەلەسى كوتەرىلىپ وتىر؟ سەبەبى، قازاق ءتىلى – تۇركى تىلدەرىنىڭ ىشىندەگى ەڭ نەگىزگىسى، ەڭ باي ءتىل. ءوزىمىزدىڭ باۋىرلاس ەلدەرمەن تۇسىنىسە الاتىن جانە ءبىر-بىرىمىزدىڭ جازعانىمىزدى وقي الاتىنداي بولۋىمىز كەرەك. لاتىن ءالىپبيىن جاساۋ – عىلىمي پروبلەما ەمەس، وتە وڭاي قۇبىلىس بولماق. ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنا تاپسىرما بەرىلدى، بىرنەشە ۇلكەن مونوگرافيالىق ەڭبەكتەردى زەرتتەپ، جاڭا ءالىپبيدى جاساۋ قيىن جۇمىستار ەمەس.
عالىم حانگەلدى ماحمۇت ۇلى دا وتكىر پىكىرلەرىمەن باسقوسۋدىڭ مازمۇنىن ارتتىرا ءتۇستى. «قازىرگى جازۋ ەملەمىز وتە قيىن. 42 تاڭبامەن جازۋدا ەرەجە كوپ. ءىس جۇزىندە ءتىلدى ۇيرەنۋشىگە، بالاعا وقىتىپ جاتۋدىڭ ءوزى اۋىر. ءبىرازى ونىڭ ءبىزدىڭ تىلىمىزگە ءتان ەمەس تاڭبالار. ونىڭ بارلىعىن كيريلليسادان سول قالپى الا سالعانبىز. ورىس تىلىنەن كىرگەن سوزدەردى سول قالپىندا جازايىق دەگەن پرينسيپ بولعان. ەندى جازۋدى قيىنداتپاۋدىڭ ءتيىمدى جولىن قاراستىرۋ كەرەك»، – دەيدى فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى.
بۇدان كەيىن ۋنيۆەرسيتەتىمىزدىڭ «قازاقستان تاريحى جانە قوعامدىق پاندەر» كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، ساياسي عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور سايىن بورباسوۆ جانە وقۋ ورنىنىڭ ماگيسترانتى، پرەزيدەنتتىك ستيپەنديانىڭ يەگەرى اياۋلىم نۇرىم، تاعى دا باسقا بەلسەندى جاستارىمىز ءوز پىكىرلەرىن ورتاعا سالدى.
قازۇاۋ باسپا ءسوز قىزمەتى،
سۋرەتتەردى تۇسىرگەن م.بوتابەكوۆ
