ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان كەيىنگى ەۋروپا جەرىندەگى ەڭ ءىرى سوعىستى ءوز ورايىنا پايدالانعان باتىس الەمى رەسەيدى قۇرساۋلاۋعا كوشتى.
سولتۇستىك كورشى باتىس ەلدەرىنە جانە ولارمەن سەرىكتەس مەملەكەتتەرگە قاتىناي المايدى. قۇرلىقتاعى، تەڭىزدەگى، سونداي-اق اۋەدەگى جولدار تولىق جابىلدى.
بۇل جاعداي قازاقستان مەن قحر 2013 جىلدان بەرى ىلگەرىلەتىپ كەلگەن "ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول"، "باتىس جۇڭگو – باتىس ەۋروپا" حالىقارالىق دالىزدەرىنە نۇكتە قويعانداي. سەبەبى ولاردىڭ ءبارى رەسەي اۋماعى ارقىلى وتەدى.
ءبىراق قوس كورشى جاھان جۇرتشىلىعىنا جيىركەنىشتى بولىپ كەتكەن وداقتاسىن بۇل جوبالاردان الاستاتۋدىڭ جولىن تاپقانداي. بۇل تۋرالى رەسەيلىك اقپارات قۇرالدارى دا كىجىنە جازۋدا.
سونىمەن شىڭ ەلى رەسەي اۋماعىن اينالىپ ءوتىپ، جۇكتى گەرمانياعا دەيىن جەتكىزەتىن جاڭا جۇك تەمىرجول ءمارشرۋتىن ىسكە قوستى. ول بويىنشا العاشقى جۇك پويىزدارى ءقحر-دىڭ شەنسي پروۆينسياسىنداعى سيان قالاسىنان باستاپ، قازاقستانعا كەلەدى، شەكارادا جۇك ۆاگوندارى قازاقستاندىق رەلسكە تۇرىپ، جەرىمىز ارقىلى كاسپيي تەڭىزىنە دەيىن جەتەدى. ءارى قاراي جۇك اقتاۋ تەڭىز پورتىندا كەمەلەرگە تيەلىپ، ءازىربايجانعا جول تارتادى. سول جەردە قايتادان تەمىرجول كولىگىنە تيەلەدى دە، گرۋزيا، رۋمىنيا، ۆەنگريا، سلوۆاكيا جانە چەحيا ارقىلى گەرمانيانىڭ مانگەيم قالاسىنا اتتانادى.
بۇل رەتتە گرۋزيانىڭ، رۋمينيانىڭ قارا تەڭىزدەگى پورتتارىن دا پايدالانۋ كوزدەلگەن. قالاي بولعاندا، بۇكىل باعدار رەسەيدى اينالىپ وتەدى، وعان مۇلدەم تاۋەلسىز بولادى.
تەمىرجول جانە تەڭىز كولىكتەرىن ارالاستىرا، ۇيلەستىرە پايدالاناتىن بۇل ءمارشرۋتتىڭ جالپى ۇزىندىعى 11،3 مىڭ شاقىرىمدى قۇراماق.
ارينە، بۇل باستاپقى باعىتتان ۇزىنىراق: جۇڭگو، قازاقستان، رەسەي، بەلارۋس، پولشا جانە گەرمانيا اراسىن جالعايدى دەپ كۇتىلگەن "ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدىڭ" ۇزىندىعى 9447 شاقىرىم بولادى دەپ كۇتىلگەن.
ءبىراق پوستكەڭەستىك كەڭىستىكتەگى 3 مەملەكەتتىڭ اۋماعى قانتوگىستى، سۇراپىل سوعىسقا تارتىلعان شاقتا داعدارعان حالىقارالىق تاسىمالعا جان ءبىتىرۋ ءۇشىن جاڭا ءمارشرۋتتىڭ ءوزى جەتۋگە ءتيىس.
سيان كەدەندىك باسقارماسىنىڭ مالىمەتىنشە، العاشقى سىناق پويىزى 13 ساۋىردە جولعا شىقتى. 42 كونتەينەرگە تولتىرىلعان جالپى سالماعى 316 توننا بولاتىن سپورتتىق تاۋارلاردى نەمىستەرگە جەتكىزىپتى.
"وسىلايشا، جاڭا مارشرۋت جۇڭگو كاسىپورىندارى ءۇشىن ەۋروپالىق ەلدەردىڭ نارىعىن اشتى. بۇل جۇڭگو مەن ەۋروپا اراسىندا تاۋار تاسيتىن جۇك پويىزدارىنا ارنالعان 16-شى باعدارىمىزعا اينالدى. ول قازاقستان جەرى ارقىلى وتەدى"، – دەپ حابارلادى سhina.org ۇكىمەتتىك پورتالى.
"بۇل جاڭا ءمارشرۋتتىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى ول قىتايدان شىققان پويىزدار سيرەك جۇرەتىن ەلدەر مەن وڭىرلەردى باسىپ وتەدى. مۇنداي تاسىمالدىڭ تيىمدىلىگى جوعارى، ال شىعىستار قىسقارادى. وسى مارشرۋت قازىرگى كۇردەلى جاعدايدا ەكسپورتتى كەڭ جولعا قويۋعا مۇمكىندىك بەرەدى"، – دەپ ناقتىلادى "جۋيان" حالىقارالىق لوگيستيكالىق كومپانياسى.
قازاقستاندىق جۇك تاسىمالداۋشى كومپانيانىڭ لوگيستيكا بويىنشا مەنەدجەرى سەرگەي كۋزنەسوۆ ءبىر جايتتى ەسكەرتتى. "بىردەن ايتالىق، ازىرگە بۇل جولمەن نەگىزىنەن قىتايلىق جۇك تاسىمالدانادى: كونتەينەرلەر قحر-دان لىق تولىپ كەلەدى، وعان قازاقستاندىق تاۋاردى قوسۋ قيىن. ءبىراق ءمارشرۋتتىڭ اشىلىپ، جولعا قويىلۋىنىڭ مۋلتيپليكاتيۆتى تيىمدىلىگى بار. ونىڭ ىزىمەن قازاقستان اقتاۋ پورتى ارقىلى ءوز جۇكتەرىمىزدى باتىس ەلدەرىنە اتتاندىرا الادى. ال كەرى قايتقان جولدا ەۋروپادان بۇل كونتەينەرلەردىڭ كوبى بوس كەلەدى، دەمەك، ونى ەۋروپادان تاۋار يمپورتتاۋ ءۇشىن، سونىمەن قاتار ارى قاراي شىعىس كورشىگە جۇك تاسىمالداۋ ءۇشىن پايدالانۋ جولىن قاراستىرعان ءجون. سونداي-اق قازاقستان جۇك ترانزيتىنەن دە تابىس تابا الادى"، – دەيدى س.كۋزنەسوۆ.
ونىڭ مالىمەتىنشە، جۇڭعو ەلىنەن جۇك جونەلتۋشىلەر ەۋروپالىق وداققا باعىتتالعان جۇكتەرىن رەسەي ارقىلى ترانزيتپەن جونەلتۋدى توقتاتتى. بۇعان دەيىن ءداستۇرلى تۇردە قازاقستان جانە رەسەي اۋماعىمەن باتىسقا جۇگىن تاسىمالداعان قىتايلىق وندىرۋشىلەر ناۋرىز ايىنان بەرى تەڭىز جانە اۆتوكولىك تاسىمالىنا جاپپاي اۋىسا باستاپتى.
رەسەيلىك ساراپشىلار بۇدان يدەولوگيالىق استار ىزدەپ وتىر. "جالپى رەسەيدى اينالىپ وتەتىن باعىتتاردى دامىتۋ ماسەلەسى قازاقستان، جۇڭگو، ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ جەكە كەلىسسوزدەرىندە ءبىرازدان كوتەرىلۋدە.
وا-دان رەسەيگە تاۋەلسىز بولاتىن باعىتتى تارتۋدى تۇركيا دا ىلگەرىلەتۋدە. بۇعان دەيىن مۇنىڭ ءبارى قارجىعا تىرەلدى: مول ينۆەستيسيا كەرەك، ونى كىم قۇيادى؟ سەبەبى اقتاۋ پورتىنىڭ جانە ازەربايجان پورتتارىنىڭ وتكىزۋ قابىلەتىن ارتتىرۋ قاجەت. سوندا عالامات جوبالاردى قولعا الۋعا بولادى.
ەگەر بۇعان دەيىن ورتالىق ازياعا رەسەي ۇستەمدىك ەتسە، ەندى كوشباسشىلىق تىزگىن جۇڭگو مەن تۇركياعا كوشۋدە. تۇركيا ءتۇرلى رەسمي، بەيرەسمي توپتار مەن كۇشتەر ارقىلى "تۇركى الەمىنىڭ" مادەني بىرلىگى يدەولوگياسىن ىلگەرىلەتسە، قحر رەسەيدى سىرت قالدىراتىن تەمىرجول باعىتتارى سەكىلدى ەكونوميكالىق جوبالارمەن ىقپالىن كۇشەيتە بەرەدى"، – دەيدى رەسەيلىك ەكونوميست ارتەم ۆاسيليەۆ.
ونىڭ دەرەگىنشە، جۇڭگو جالعىز "سيان (قحر) – مانگەيم (گەرمانيا)" تەمىرجولى مارشرۋتىمەن شەكتەلمەيدى. بۇدان بولەك، "تەمىرجولدىق جىبەك جولى" جوباسى سيان قالاسىنان قازاقستان، ازەربايجان. گرۋزيا ارقىلى تۇركياعا دەيىنگى ارالىقتى قوسۋعا ءتيىس.
العاشقى پويىز 2020 جىلى ساپارلاپ، جولدى باعامداپ قايتتى. كاسپيي تەڭىزىن پاروممەن كەسىپ ءوتىپ، 8 693 شاقىرىم ءجۇرىپ، شىڭ ەلىنەن تۇركياعا دەيىن 12 كۇندە جەتتى. 2021 جىلى ونىمەن ءۇش-تورت رەت پويىز قاتىنادى.
بۇعان قوسا، قىتايدان قىرعىزستان، وزبەكستان ارقىلى تۇركياعا جانە پارسى شىعاناعىنا شىعاتىن تەمىرجول باعىتى پىسىقتالۋدا. ونىڭ قۇرىلىسى قىرعىزستانداعى ەكونوميكالىق داعدارىسقا تىرەلدى. جۇڭگو الدىندا ونسىز دا ۇلكەن قارىزعا باتقان قىرعىز ەلى وسى جولدى ءوز اۋماعى ارقىلى جالعايتىن 270 شاقىرىمدىق تەمىرجولدى توسەي العان جوق.
باستاپقى باعالاۋلار بۇل تەمىرجولدىڭ قۇرىلىسى 1،5 ميلليارد دوللارعا تۇسەتىنىن كورسەتكەن، كەيىن ول قۇن 4،5 ميللياردقا جەتتى. الەمدە مەتال باعاسى جانە باسقاسى كۇرت قىمباتتاپ كەتكەنىن ەسكەرسەك، ساراپشىلار الدا جوبا قۇنى 8 ملرد دوللارعا جەتۋى مۇمكىن.
حالىقارالىق دالىزدەردى ايماقتا قازاقستان عانا يگەرە الادى، ونىڭ وزىندە حالىقارالىق قارجى ينستيتۋتتارىنان قارىز تارتتى. نەگىزى، بۇل باعىت رەسەيدى عانا ەمەس، قازاقستاندى دا اينالىپ وتەدى. ول اشىلسا، قازاقستاندىق باعىتقا قاراعاندا جۇك قىتايدان تۇركياعا الدەقايدا قىسقا ۋاقىتتا جەتكىزىلەدى، ءارى تاسىمال باعاسى دا ارزانداۋ.
سوندىقتان قازاقستان ول جوباعا قولداۋ كورسەتپەگەندى ءجون كوردى. قازاقستان مەن قىتايدان جۇكتەردى رەسەيگە سوقتىرماي تاسىمالداۋعا ۋكراينا دا ىنتىق بولىپ وتىر. ايتپەسە، ۋكرايناعا ارنالعان جۇكتەرىمىزدى رەسەي ءتۇرلى سىلتاۋمەن ءوز اۋماعىنان وتكىزبەي تاستاپ ءجۇر.
اتاپ وتەتىن جايت، تاياۋدا، 21 ساۋىردە قىتايدىڭ "بواو ازيا فورۋمىنىڭ" پلەنارلىق سەسسياسىنا بەينەبايلانىس ارقىلى قاتىسقان ۇكىمەت باسشىسى ءاليحان سمايىلوۆ ازيا ەلدەرىن ترانسكاسپيي حالىقارالىق كولىك باعدارىن بەلسەندى تۇردە پايدالانۋعا شاقىردى.
ءا.سمايىلوۆ "ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول" باستاماسى اياسىندا ىقپالداستىققا ەندى جوعارعى سەرپىن بەرۋدى ۇسىندى. "قازاقستان "جىبەك جولىنىڭ ەكونوميكالىق بەلدەۋىنىڭ" نەگىزگى بۋىنى رەتىندە حالىقارالىق ترانزيتتىك تاسىمالداردى ۇزدىكسىز كۇشەيتەدى.
وسىعان بايلانىستى شەتەلدىك ارىپتەستەرگە تاسىمالداۋ قاۋىپسىزدىگىنىڭ جوعارى تالاپتارىنا جاۋاپ بەرەتىن جانە جۇكتەردى ترانسكونتينەنتالدىق تاسىمالداۋعا دەگەن سۇرانىستى تولىق كولەمدە قامتاماسىز ەتۋگە قابىلەتتى ترانسكاسپيي حالىقارالىق كولىك باعدارىن بەلسەندى تۇردە پايدالانۋدى ۇسىنامىز"، – دەدى قازاقستان پرەمەرى. ولاي بولسا، حالىقارالىق تاسىمال تىزبەگىنەن قياناتشىل رەسەيدى شىعارىپ تاستاۋدىڭ قاجەتتىلىگىن ازيا ەلدەرى تۇسىنگەنگە ۇقسايدى. تۇسىنۋمەن شەكتەلمەي، ءتيىستى ءىس-قيمىلعا كىرىستى.
جانات ارداق
