ساياساتتانۋشى، ەكونوميست، فيلوسوفتاردىڭ باسىن قوسقان كيپر پىكىر-سايىس كلۋبىنداعى ءسوزسايىستىڭ جالعاسىن ۇسىنىپ وتىرمىز.
رۋستام بۋرناشيەۆ، ساياساتتانۋشى:
«ماسكەۋدىڭ كوزىنە قوس كورىنىپ ءجۇر»
– رەسەي يمپەريالىق جولدى تاڭدادى. كرەمل تەرريتورياسىن كەڭىتىپ جاتىر. يمپەريالىق جولعا تۇسكەن مەملەكەتتىڭ ءارى قارايعى ءجۇرىسى، باعىتى قانداي بولماق؟
ماسكەۋ قازىرگى ۋكرايناداعى جاعدايدى جاھاندىق تەكەتىرەس تۇرعىسىنان قاراستىرادى. ال باتىس: «ماسكەۋدىڭ كوزىنە قوس كورىنىپ ءجۇر. بۇل جاھاندىق تەكەتىرەس ەمەس، ايماقتىق داعدارىس» دەيدى.
رەسەي ءوزىن بۇل جاعدايدىڭ نەگىزگى ويىنشىسى رەتىندە مويىنداعىسى كەلمەيدى. باتىس ءدال سولاي ويلايدى.
بىزگە مۇنىڭ بارىنە كورەرمەن رەتىندە قاراۋدان باسقا امال جوق. بىزگە كوپۆەكتورلىق كەرەك. مۇنى قازاقستان ويلاپ تاپقان جوق. بۇل بارلىق ءالسىز مەملەكەتتىڭ «ءداستۇرلى» تۇردە ۇستاناتىن سىرتقى ساياساتى.
يۋريي بۋلۋكتايەۆ، قازاقستان پرەزيدەنتى جانىنداعى ستراتەگيالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ باس عىلىمي قىزمەتكەرى:
«مايدان بولماسا قىرىم دا بولماس ەدى»
– ۋكراينا قالىپتاسپاعان مەملەكەت. ىرگەتاسى ءالسىز. قازاقستان بۇدان 3 ساباق الدى:
ءبىرىنشىسى – مايدان. ءبىز بۇدان قورقۋ كەرەكپىز.
ەكىنشىسى – بيلىكتىڭ وليگارحتىق جۇيەگە اينالۋى ءقاۋىپتى. بۇدان دا قورقۋعا ءتيىسپىز.
ءۇشىنشىسى – ەلدى سىرتقى كۇشتەردىڭ بيلەپ-توستەۋىنەن ساقتاسىن دەيىك.
مايدان نەگە الىپ كەلدى؟ ۋكراينا حاوسقا ءتۇستى. بۇل مايداننىڭ ەڭ باستى ناتيجەسى. مۇندا مەملەكەتتىك توڭكەرىس بولدى.
مايدان نەگە الىپ كەلدى؟ ۋكراينا تەرريتوريالىق تۇتاستىعىنان ايىرىلدى. مايدان بولماسا قىرىم دا بولماس ەدى.
مايدان نەگە الىپ كەلدى؟ ازاماتتىق سوعىسقا. بۇل نە؟ بۇل ەكى ءتۇرلى كوزقاراستىڭ، ەكى ءتۇرلى ۇستانىمنىڭ تەكەتىرەسى.
ءبىز فاشيزم مەن ءانتيفاشيزمنىڭ اراجىگىن اجىراتىپ الۋىمىز كەرەك. مەنىڭ ارالاساتىن ۋكراين تانىستارىم وتە كوپ. بىلتىر لۋگانسكىدە تۇراتىن ەسكى تانىسىمنان حات الدىم. «وپولچەنەستەر» قاتارىنداعى ۇلىمدى ءولتىرىپ كەتتى. ەندى مەن ولاردىڭ قاتارىنا قوسىلۋعا مىندەتتىمىن. سەبەبى، مەنىڭ اتام مەن اكەم ۋكراينانى فاشيستەردەن بوساتقان بولاتىن. ماعان ولاردىڭ ارەكەتىن قايتالايتىن كەز كەلدى...» دەدى. ياعني، ۋكراينانى فاشيستەردەن ارىلتۋعا ءتيىستىمىن دەگەنى عوي.
مايدانعا قارجىلاي قولداۋ كورسەتكەن ادام اقىرى بيلىككە كەلدى. ول – پوروشەنكو. مايداندى تولەگەن سول.
ۋكراينادا ۇلتتىق بىرلىك جوق جانە بولماعان دا. ال بىزدە بار. ەلباسىمىز مۇنى ءاردايىم ايتىپ كەلەدى. بىرەۋگە ۇناماۋى مۇمكىن. ءبىراق بۇل ادامداردى بىرىكتىرەتىن كۇش.
ءۋاليحان تولەشيەۆ، فيلوسوف:
«ەسكى مەن جاڭانىڭ قاقتىعىسى»
– ەرتە، ءالى دە ەرتە. «مايداننىڭ قورىتىندىسى قانداي بولدى؟» دەۋگە ءبىر جىل از.
ريەۆوليۋسيا تۋرالى ايتقاندا ەڭ الدىمەن ۇلى فرانسۋز توڭكەرىسى ويعا ورالادى. بۇل بيلىك پەن حالىقتىڭ اراسىنداعى قارىم-قاتىناستىڭ جاڭا ءداۋىرىن اشقان توڭكەرىس بولدى. ءبىراق ول كەزدەرى دە بۇعان قانداي دا ءبىر باعا بەرۋگە بولمايتىن ەدى. ونىڭ ناتيجەسىن اراعا عاسىرلار سالىپ كورىپ وتىرمىز. بۇگىنگى وزگەرگەن الەم، جاڭارعان جاھاندىق جاعدايعا ءدال وسى ريەۆوليۋسيا سەبەپ بولدى.
وسى وتىرعانداردىڭ ءوز كوزقاراسى، مۇددەسى بار. رەسەيشىل ساياساتتانۋشىلار، ساراپشىلار وتىر ارامىزدا. اتىن ايتپاي-اق قويايىن، ءبىراق سوندايلاردىڭ ءبىرى «ۋكراينا ءالسىز مەملەكەت» دەپ قالدى. كەرىسىنشە، بۇگىنگى مايدان بۇل ۇيقىسىنان ويانعان ۋكراين قوعامىنىڭ مىقتىلىعى. قوعام ءوستى، وزگەردى. ەندەشە ەسكىنىڭ دە وزگەرۋى زاڭدى.
ەسكى جانە جاڭانىڭ قاقتىعىسى. اتاقتى تاريحشى نورمان ديەۆيس «بارلىق ريەۆوليۋسيا» وسىنداي دۇنيەلەرمەن بايلانىستى» دەيدى. پوستكەڭەستىك كەڭىستىك وسىنداي بۋرجۋازيالىق توڭكەرىستەردىڭ فازاسىنا كىرگەندەي. بۇل دەموكراتيالانۋ كەزەڭى، جاڭا قاتىناستاردىڭ ءداۋىرى نەمەسە كاپيتاليزمنىڭ كۇشەيە تۇسكەندىگىنىڭ بەلگىسى.
بۇل ۋكراين داعدارىسى ەمەس، بۇل تۇتاس پوستكەڭەستىك كەڭىستىكتەگى ورىستىق كوممۋنيزم ۇلگىسىنىڭ داعدارىسى.
ۋكراينادا ۇلتتىق بىرلىك جوق دەگەنگە دە كەلىسپەيمىن. 1994 جىلى بۇل ەل ەۋرووداقپەن شارتتاسۋ تۋرالى كەلىسىمگە قول قويعان. جانە زاڭناماسىن دا سوعان ساي بىرتىندەپ وزگەرتۋى ءتيىس ەدى. سايىپ كەلگەندە پۋتين اتى وشكەن «سابەت ۇكىمەتىن» قايتا تىرىلتۋگە تالپىنىپ جاتقان تۇستا ۋكرايندىقتاردىڭ ءوز قالاۋىمەن تاڭداعان باعىتى بار-تىن.
مارات شيبۇتوۆ، ساياساتتانۋشى:
«ۋكراينا ەڭ كەدەي ەلگە اينالادى»
– ۋكراينا ەكونوميكاسى 2014 جىلى قانشالىقتى وزگەردى؟ سول تۋرالى ايتايىن. يانۋكوۆيچ بيلىككە كەلگەلى بەرى ۋكراين ەكونوميكاسى وسۋمەن بولدى. ءىجو جىلىنا 20 پايىزعا ءوستى. وسى ۋاقىتقا دەيىن بۇل كورسەتكىش 20-25 پايىزعا تومەندەدى. ەكسپورت 25 پايىزعا، يمپورت 20 پايىزعا، كومىر ءوندىرىسى 30 پايىزعا، قۇرىلىس سالاسى 10-15 پايىزعا ازايدى. تۋريزم 3 پايىزعا تومەندەدى. مەكتەپ سانى 5 پايىزعا ازايدى.
ۋكراينا تۇرعىندارىنىڭ تۇرمىسى تومەندەي تۇسەدى. بۇل ەل مولدوۆادان كەدەي مەملەكەتكە اينالۋى مۇمكىن.
رۇستەم قادىرجانوۆ، ساياساتتانۋشى:
«ناعىز رەسەيدىڭ قانداي ەكەنىن بىلدىك...»
– اڭگىمە ۋكراينادا ەمەس، رەسەيدە جاتىر. «ۋكراينا -2014» – بۇل تاپ-تازا پۋتيندىك جۇيەنىڭ جوباسى. قازاقستان بۇدان قانداي ساباق الدى؟
مەنىڭشە، ءبىز ناعىز رەسەيدىڭ قانداي ەكەنىن بىلدىك، ول بەتپەردەسىن سىپىردى. 2014 جىلعا دەيىن رەسەيدى ۆەستفالد جۇيەسىنە باعىناتىن ۇلتتىق مەملەكەت رەتىندە قاراستىرىپ كەلدىك. ءبىراق، پۋتين ەلدى ءحىح، حح عاسىرعا ءبىر-اق سىرعىتتى.
ۇلتتىق بىرلىك تۋرالى ايتىپ جاتىرسىزدار. ۋكراينانى تاعى دا سىنعا الدىڭىزدار. بىرلىك دەگەنىمىز نە؟ ەڭ الدىمەن – سەنىم. ءبىز ءبارىمىز دە قازاقستاندى ورتاق وتانىمىز، ال ءوزىمىزدى ءبىر ۇلت قابىلداۋىمىز كەرەك. بۇگىنگى جيىندا ولاي ويلامايتىندار وتىر...
ۋكرايناداعى وقيعالار ءبىزدىڭ بۇگىنگە دەيىن قالىپتاسقان بىرلىگىمىزگە، ىنتىماعىمىزعا دا اسەر ەتۋدە. پسيحولوگيالىق فون ۇلكەن وزگەرىسكە ۇشىرادى. قازاق پەن «ءوزىمىزدىڭ ورىستىڭ» اراسىنداعى ءوزارا سەنىمگە سەلكەۋ ءتۇستى.
اشىعىن ايتايىن، ەرتەڭ كرەمل ءدال مۇنداي سەنارييدى قازاقستاندا قايتالار بولسا، قازاق قولىنا قارۋ ۇستاپ ۇرىسقا شىعادى؟ ال ورىس شە؟ ولار قايتپەك؟ قازاقتىڭ ارتىنان ەرە مە، الدە باسقىنشىلاردى (نەمەسە ءوزىنىڭ ەتنيكالىق باۋىرلارىن) نان مەن تۇز كوتەرىپ قارسى الا ما؟
ءامىرجان قوسانوۆ، ساياساتكەر:
«سولتۇستىك قازاقستان – رەسەيدىكى» دەيتىندەر تۇرمەدە وتىرۋى ءتيىس»
– كرەملدەن قورعانۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟ ەڭ الدىمەن قازاقستاننىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك سالاسىنداعى زاڭناماسىن قاتاڭداتۋ قاجەت. تاۋەلسىزدىككە ءتىل تيگىزگەن، كۇمان كەلتىرگەن، «سولتۇستىك قازاقستان – رەسەيدىكى» دەگەندەر تۇرمەدە وتىرۋى ءتيىس.
ەكىنشى، قازاقستاننىڭ تاريحىن ايتۋ كەرەك. بالا كەزدەن ادامنىڭ قۇلاعىنا قۇيىپ، «بۇل – ءبىزدىڭ جەر جانە بۇل جەرگە ەشكىمنىڭ تۇمسىق تىعۋعا قۇقى جوق» دەپ تاربيەلەگەن ءجون. كەرەك دەسەڭىز، بۇل ءاربىر تاكسيستىڭ ساناسىندا بولۋى ءتيىس.
نارقىز قاسەنوۆا، ساياساتتانۋشى:
رەسەي – قۇراي المايدى، ءبىراق بۇلدىرە الادى
– قازىرگى اۆتوريتارلىق جۇيەلەر زورلىق-زومبىلىقتىڭ ورنىن اقپاراتتىق ناسيحاتپەن الماستىرعان. كرەمل حالىقتى اقپارات قۇرالدارى ارقىلى الداپ-ارباپ وتىر. رەسەي مۇنى مەيلىنشە پايدالانۋدا. ال بۇدان باسقا رەسۋرسى جوق. رەسەي بىرنارسەنى جونىمەن قۇراي المايدى. ۇلكەن جوبالارعا قارايىقشى... ءبىراق، بۇلدىرە الادى. وعان ۋكراينا عانا ەمەس، مولدوۆا ، گرۋزياداعى وقيعالار مىسال.
حالىقارالىق قۇقىق، قاۋىپسىزدىك. بۇعان رەسەي ەمەس، ءبىرىنشى كەزەكتە ءبىز مۇددەلىمىز.
راسۇل جۇمالى، ساياساتتانۋشى:
«ۋكراينا سانا تاۋەلسىزدىگىن الدى»
– ءيا، قازاقستان بولەك مەملەكەت. ءبىراق ۋكرايناعا ۇقساس تۇستارىمىز وتە كوپ. ونى جاسىرماي ايتۋ كەرەك. ۋكراينادا جاعداي كەڭەس وداعىنىڭ كۇيرەۋ ساتىندەگى تاريحي وقيعالاردىڭ جالعاسى ىسپەتتى. ۋكراين حالقى سانا تاۋەلسىزدىگىن الدى جانە مۇنىسى ءۇشىن بۇگىنگىدەي كۇيگە ءتۇستى. كرەمل وسى ارقىلى «ەركىن ويلاعىسى كەلگەن ەلدەر ۋكراينانىڭ كەبىن كيەتىنىن» كورسەتىپ وتىر.
دايىنداعان، دۋمان بىقاي
