وسىدان ءبىراز بۇرىن «قالا مەن دالا» گازەتىنە كاسىپكەر، بيزنەستىڭ قىر-سىرىن يگەرۋگە 20 جىلدان استام ۋاقىتىن جۇمساعان، بىرنەشە كاسىپورىندى تۇرالاپ قالعان جەرىنەن قولعا الىپ، جۇمىسىن جانداندىرعان احمەتبەك نۇرسيلامەن از-كەم سۇحباتتاسىپ، «قازاق قايتسە باييدى؟» دەگەن تاقىرىپپەن جاريالاپ ەدىك. ول كەزدە احاڭ تۇڭعىش رەت قازاق تىلىندە «بيزنەس-باستاۋ» كاسىپكەرلىك مەكتەبىنىڭ ماستەر-كلاسىن وتكىزۋگە دايىندالىپ جاتقان-تۇعىن. سودان بەرى بىرنەشە رەت ماستەر-كلاسس وتكىزدى. جانە العاشقى اقىلى بيزنەس-ترەنينگ وتكىزىپ، بىرنەشە تالاپتى جاسقا جەكە بيزنەسىن اشۋعا كومەكتەستى. احمەتبەك نۇرسيلا ۇنەمى الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى پاراقشاسىندا قازاقتى ەڭبەك ەتۋگە، كاسىپ يگەرۋگە ۇندەپ كەلەدى. سولاردىڭ ىشىنەن ىرىكتەپ الىپ، وقىرمانعا ۇسىنىپ وتىرمىز.
ءقادىرلى وقىرمان، ەشتەن كەش جاقسى. بيزنەسمەن بولۋ قيىن شارۋا ەمەس. ءسىزدىڭ دە قولىڭىزدان كەلەدى. ينتەرنەتتى پايدالانىپ، ساۋدا جاساۋدىڭ تۇك قيىندىعى جوق. تومەندەگى جازبالاردى وقىڭىز، ويلانىڭىز، شابىت الىڭىز!
الما ءپىس، اۋزىما تءۇس...
افريكانىڭ ءبىر اۋىلى ماڭىندا پاپاييا دەگەن جەمىس تالدىڭ باسىندا وسەدى ەكەن. كۇزدە ءدال سول جەمىس پىسكەن كەزدە قاتتى جەل سوعادى ەكەن دە، سول اۋىلدىڭ ادامدارى جەرگە تۇسكەن جەمىستى مول قىلىپ جيناپ الىپ، جىل بويى قورەكتەنەدى ەكەن.
ءبىر جىلى كۇزدە جەل سوقپاي قالىپتى دا، سول اۋىلدىڭ ادامدارى تۇگەل اشتان قىرىلىپ قالعان كورىنەدى...
ءبىزدىڭ كەي باۋىرلارىمىزدىڭ ءومىر ءسۇرۋى سول اۋىل ادامدارىنىڭ تىرلىكتەرىن ەسكە تۇسىرەدى... «الما ءپىس، اۋزىما ءتۇس» دەگەن وسى عوي.
[caption id="attachment_10373" align="alignleft" width="357"]
بيزنەس-ترەنينگتەن كورىنىس[/caption]
تەحنيكا ءتىلىن بىلەتىن قازاق نەگە جوق؟
بۇكىل الماتىدان ۆيدەوكونفەرەنسيا جاساۋدى ۇيىمداستىرىپ بەرەتىن ءبىر قازاق تاپپادىم.
ءبىرىنشى «بيزنەس ترەنينگتى» استاناعا ونلاين رەجيمدە ۇيىمداستىرماق بولىپ، ماماندار ىزدەدىك. ادەتتەگىدەي «گۋگلعا» جۇگىنەمىز عوي. وكىنىشكە قاراي، 2 كۇندە جيىرما شاقتى كومپانيالارمەن جەكە ادامدارعا حابارلاسىپ، ىشىنەن ءبىر قازاق مامان تاپپادىق. امالسىز ورىس ازاماتتارىنىڭ قىزمەتىن پايدالاناتىن بولدىق. باعاسى دا ارزان ەمەس.
تولەن رامازان ۇلى سياقتى باۋىرلار: «قازاقتار ورىسشا دا، اعىلشىنشا دا بىلمەۋى كەرەك» دەپ ايعايلايدى. سوندا بار تەحنيكانىڭ ءتىلىن باسقا ۇلتتار ءبىلىپ، ءبىز سول ولەڭ ايتىپ، مال باعىپ، تاشكى يتەرىپ جۇرە بەرەمىز بە؟..
گوللاندىق اۋرۋ نەمەسە جەر استى بايلىعىنىڭ قارعىسى
ەكونوميكادا «گوللاندسكايا بولەزن يلي پروكلياتيە رەسۋرسوۆ» دەگەن ۇعىم قالىپتاسقان.
كوپ ەلدەر ءۇشىن جەر استى بايلىعى ب ا ق ەمەس، سور بولىپ جابىسقان. ءبىز سولاردىڭ اياعىن قۇشپاس ءۇشىن جانتالاسىپ، ساۋدانى يگەرىپ، قىزمەت كورسەتەتىن مەكەمەلەر، ءوندىرىس ورىندارىن اشۋمەن اينالىسۋىمىز كەرەك.
تاعى دا جەر استى بايلىعى تۋرالى...
ۇلان بايتاق جەرى بار، ءبىراق ەتتى ارگەنتينا مەن برازيليادان، ءسۇتتى قىرعىز اعايىننان، كوكونىستى كورشى ەلدەن، كيىم كەشەگىن جۇڭگو مەن قىرعىزدان، كۇرىلىس ماتەريالىن رەسەي مەن قىتايدان، باسقاسىن باسقا ەلدەردەن ساتىپ الىپ، شوۋلاتىپ جۇرگەن ءبىر ەل بار! ول – مىنا ءبىز، قازاق دەگەن حالىقپىز!
عىلىم دا، ءوندىرىس تە، بيزنەس تە دامىماعان. كەز كەلگەن ەرىنبەگەن شەتەلدەن كەلگەن كەلىمسەكتەر بىزگە كەلىپ، كافە، رەستوران، ساۋدا دۇكەندەرىن، ءوندىرىس ورىندارىن اشىپ، قازاقتى جالداپ جۇمىس ىستەتىپ، تابىس تاۋىپ جاتىر!
بىزدە ءقازىر نيەتى قارا ءبىر توپ بار. ولاردىڭ ويى مەن ءىسى: قالايدا قازاقتى وسى نادان قالپىنان شىعارماي، ءتىل دە ۇيرەتپەي، ساۋدا دا جاساتقىزباي، وندىرىسكە جولاتپاي، بيزنەس تە اشتىرماي، وسى قالپىندا ۇستاپ قالۋ!
ولار: «قازاق تەك قازاق تىلىندە سويلەسىن، ورىسشا دا، اعىلشىنشا دا ۇيرەنبەڭدەر، وسى قالپىندا قالىڭدار! «ءتىل ۇيرەن، ونەر ۇيرەن، كاسىپ جاسا» دەگەندەر – قازاقتىڭ جاۋلارى، سەندەردى ماڭگۇرت قىلماقشى» دەگەن ۇرانمەن تۋعان حالقىنا قاستاندىق جاساپ جاتىر!
ادەيى ەمەس، بىلمەگەندىكتەن! الەمدىك باسەكەلەستىكتى، عالام مەن عىلىم قايدا دامىپ بارا جاتقانىن تۇسىنبەگەندىك پەن قاراڭعىلىقتىڭ كەسىرىنەن.
ولارعا داۋىس قوسىپ جۇزدەگەن، مىڭداعان قازاق جاستارى مويىن تامىرلارى بىلەۋلەنىپ، ايعايعا باسادى.
ايتاتىندارى: «قازاقتار تىنىمسىز عىلىمدى دا، ءتىلدى دە، ءوندىرىس پەن كاسىپتى دە يگەرىپ جاتىر، ءبىراق بارىنە بيلىك كىنالى! بيلىك بولماسا، ولار كەرەمەت بولىپ كەتەر ەدى!».
«تىم بولماسا كەتتىڭ عوي مال باعا الماي». اباي اتام جىلاعان قازاق سول كەيپىندە.
ەرتەڭ جەر استى بايلىعى تاۋسىلعاندا وسىلاردىڭ كەسەلىنەن 1932 جىلعى قاسىرەت ويىنشىق بولىپ قالا ما دەپ شوشيمىن!!
قازاق باي بولسا، كىمگە زيان؟
سوندا قازاقتاردىڭ ءبارى كاسىپ اشىپ، بايىپ كەتەدى مە؟
ءبىراز قازاقتاردى وسى وي شوشىتادى. «ايتۋعا وڭايعا» ءبىر كاسىپكەر باي اعامىز قاتىستى. مال شارۋاشىلىعى، كافەسى بار ەكەن. «مەن جاستار تەزىرەك كاسىپ اشىڭدار، بيزنەسپەن اينالىسىڭدار» دەپ ايتىپ جاتىر ەدىم، الگى اعامىزعا ءسوز تيگەندە:«سەن نە ايتىپ وتىرسىڭ، سوندا قازاقتىڭ ءبارى كاسىپكەر، باي بولىپ كەتەدى مە؟» دەپ دۇرسە قويا بەردى. ول كىسىنىڭ ءسوزىن سول جەردە وتىرعان شەنەۋنىك تە ءىلىپ اكەتىپ، قولداپ، مەنى مازاقتاپ كۇلدى.
ءقازۇۋ-دىڭ جوعارى كۋرس ستۋدەنتتەرىمەن جانە ماگيسترانتتارىمەن جولىقتىم. ارت جاقتا وتىرعان ءبىر جىگىت ورنىنان تۇرىپ: «سوندا قازاقتىڭ ءبارى كاسىپكەر بولۋى كەرەك پە؟ مىسالى، نەگە جاقسى سانتەحنيك بولمايدى؟ جۇمىستى سوندا كىم ىستەيدى؟» دەپ كەڭىردەكتەپ بولماي قويدى.
ارتىنان سۇراسام، ايدىن دەگەن ءمۇعالىمى ايتادى: «ول ءوزى بايدىڭ بالاسى، ءوزى دە كاسىپكەر» دەپ.
وسى فەيسبۋكتا دا تەمىربەك سياقتى اعالارىمىز «احمەتبەك، وسى سەن نە ايتىپ ءجۇرسىڭ، قازاقتىڭ ءبارى كاسىپكەر بولىپ كەتسە، مالدى كىم باعادى، ەدەندى كىم جۋادى؟» دەپ قويمايدى.
اعايىندار-اۋ، قازىرگى قازاقتىڭ 80%-ىندا باي بولۋ ەمەس، كۇن كورىس ماسەلەسى تۇر!
قازاقتىڭ دەنى ساۋدا ىستەپ، قىزمەت كورسەتەتىن ورىندار اشىپ، شاعىن ءوندىرىس قۇرىپ، جوقتىقتان قۇتىلسا، سىزدەرگە نە زيان؟ جوق، مەنەن باسقاعا بولماسىن دەگەن مىسىقتىلەۋ مە؟ سونى ۇعا المادىم!
[caption id="attachment_10374" align="alignright" width="392"]
قازاق تىلىندەگى العاشقى بيزنەس-ترەنينگكە بەلسەنە قاتىسىپ، ارنايى جەڭىلدىكتەرگە يە بولعاندار[/caption]
بيزنەس ترەنينگ دەگەن نە؟
«ەسىك الدى توپ شەڭگەل، توپ شەڭگەلگە كەلگەندە، وزىڭە ءوزىڭ سەنسەڭ كەل» دەگەندەي، «بيزنەس-باستاۋعا» وزىڭە ءوزىڭ سەنسەڭ كەل» دەيمىز!
بيزنەس ترەنينگكە قاتىسامىن دەگەن اعايىنعا ءبىراز نارسەلەردى ەسكەرتە كەتسەم دەپ ەدىم.
جالپى، مەنىڭ تۇسىنگەنىم كوپتەگەن ادامدار، بۇرىن بيزنەس ترەنينگتەرگە قاتىسپاعان سەكىلدى. بيزنەس ترەنينگ دەگەننىڭ نە ەكەنى جايلى ورتاق تۇسىنىك، پىكىر جوق ەكەن. وكىنىشكە قاراي، قازاق تىلىندە دە بيزنەس ترەنينگ جايلى مالىمەتتەر جوق!
«گۋگلدەن» «بيزنەس ترەنينگ – چتو ەتو تاكوە» دەپ ىزدەسەڭىز، جۇزدەگەن انىقتامالار شىعادى.
بيزنەس باستاۋدىڭ بيزنەس ترەنينگتەرى ءۇش توپقا ارنالادى:
- كاسىپ باستايىن دەپ ويلاپ، ارمانداپ، دايىندالىپ، ءبىراق نەدەن باستاپ، نەمەن اينالىسايىن، قاي جولعا تۇسەيىن دەپ جۇرگەن جاندارعا دۇرىس جول تاڭداپ الماسا، اداسىپ، بانكروت بولۋ ءقاۋپى بار ەكەنىن ءبارىمىز بىلەمىز.
2. كاسىپ باستايىن دەگەن بىرنەشە يدەيالارى بار، ءبىراق قالاي باستاۋدى بىلمەي جۇرگەن ادامدارعا.
3. كاسىبى بار، ءبىراق تۇتىنۋشى از بولىپ، تابىسىنا كوڭىلى تولماي، ءىسىمدى ۇلعايتسام دەيتىن كاسىپكەرلەرگە.
ءبىزدىڭ ترەنينگتەردىڭ باسقا بيزنەس ترەنينگتەردەن ايىرماشىلىعى:
1. قامتىلاتىن تاقىرىپتار. قازاقستاندا جانە باسقا مەملەكەتتەردەگى بيزنەس ترەنينگتەر نەگىزى بەلگىلى ءبىر تاقىرىپتا عانا وتەدى. ونى ينتەرنەتتەن جانە بولىپ جاتقان بيزنەس ترەنينگتەردىڭ باعدارلاماسىنان كورە الاسىزدار. ءبىز بيزنەس باستاۋ ءۇشىن ەڭ ماڭىزدى تاقىرىپتاردىڭ ءبارىن قامتيمىز.
2. باعاسى. ءبىر عانا تاقىرىپتى قامتيتىن ءبىر كۇندىك ترەنينگتەردىڭ باعالارى 100 000-نان 200 000 تەڭگەگە دەيىن. ءقازىر بولىپ جاتقان گاندپاپس، ارحانگەلسكيي جانە دە باسقا ترەنينگ ۇيىمداستىرۋشىلارىنان سۇراپ بىلۋگە بولادى. ءبىزدىڭ ترەنينگتەر ولاردان 5-10 ەسەگە دەيىن ارزان.
3. ساباق كەستەسى. بيزنەس ترەنينگ 4 تاقىرىپقا بولىنگەن. ۇناعانىنا جانە كەرەگىنە عانا قاتىسا الاسىز. اقىسى بولەك تولەنەدى.
4. ناتيجەسى. تالابى مەن قاجىرلىلىعى جەتىك ادامدار ءبىر ايدان سوڭ ءوز كاسىپتەرىن باستاپ كەتە الادى. ءبىز ناقتى جولدارىن كورسەتىپ بەرەمىز. كوپ ترەنينگتەردەن وتكەن ادامداردان ءبىر ايدان سوڭ سۇراساڭىز، نە ەستىپ، نە قويعانىن ەسىنە دە تۇسىرە المايدى.
5. ناقتى ءىس جۇزىندە كومەگىمىز. بيزنەس جاساۋداعى ەڭ قيىن بولىگىن ءبىز وزىمىزگە الۋعا تىرىسامىز.
عالامتوردا سايت جاساۋ. ءقازىر قازاقستاندا جاقسى سايت جاساي الاتىن كومپانيالار وتە از جانە باعالارى تىم قىمبات. ارينە،سىزدەر جاقسى سايت جاسايتىن كومپانيا تابا الساڭىزدار سول جەرگە جاساتا بەرەسىز.
عالامتوردا جارناما جاساۋ. كونتەكست جانە سمم. بۇل قۇرالداردى جوعارى دەڭگەيدە مەڭگەرگەن قازاقستاندا ساناۋلى عان اماماندار بار. ونى يگەرۋ ءۇشىن كومپيۋتەردى وتە جاقسى ءبىلۋ كەرەك جانە بىرنەشە اي بويى جاتتىعۋ كەرەك. ونى دا ءبىز ءوز موينىمىزعا الۋعا تىرىسامىز. ەگەر دە ءسىز كونتەكست پەن سمم-د ىجۇرگىزىپ بەرەتىن باسقا مامان، نە ءوزىڭىز يگەرىپ الساڭىز، ارينە، وندا ءوز ەركىڭىز بىلەدى.
6. سەرىكتەس تاۋىپ بەرۋ. شەتەلدەردەن سەنىمدى، ساپالى زات جىبەرىپ تۇراتىن سەرىكتەس (پوستاۆششيك) تاۋىپ بەرۋ. ونى دا ءبىز كومەكتەسىپ، شەشىپ بەرۋگە تىرىسامىز. ءبىراق بارلىق كاسىپ باستايمىز دەگەن ادامدارعا تاۋىپ بەرەمىز دەپ ۋادە بەرە المايمىز. بۇنداي قىزمەتتى بىردە-بىر ترەنينگ وتكىزەتىن كومپانيا جاسامايدى.
ءسوز سوڭىندا ايتاتىنىمىز: 100% كەپىلدىك تەك اللانىڭ قولىندا. ءبىز جولىن كورسەتەمىز، بىلگەنىمىزدى ۇيرەتەمىز. ارى قاراي سول اۋىر دا قيىندىعى مول جولدى ءسىز ءجۇرىپ ءوتۋىڭىز كەرەك!
business – دەلو، ءىس.
بيزنەسمەن – زانياتوي چەلوۆەك – جۇمىسباستى ادام، ىسكەر ادام.
ەسكى اعىلشىن تىلىندە بيزيگنەس – bisig، «تىنىمسىز، ارپالىسقان، شارشاعان، قوبالجىعان، ابىرجىعان، تىرمىسقان، تەگەۋرىندى، تاباندى، قاجىرلى» دەگەندى بىلدىرەدى.
وزىڭىزگە سەنىمىڭىز بولماسا، بيزنەسكە جولاماعان دۇرىس. ىستەپ جۇرگەن جۇمىسىڭىزدان ايرىلىپ، دالادا قالساڭىز وبالى بىزگە بولادى.
«ەسىك الدى توپ شەڭگەل، توپ شەڭگەلگە كەلگەندە، وزىڭە ءوزىڭ سەنسەڭ كەل» دەگەندەي، «بيزنەس-باستاۋعا» وزىڭە ءوزىڭ سەنسەڭ كەل» دەيمىز!
وڭاي جول جوق!
