Osydan biraz buryn «Qala men Dala» gazetine kásipker, bıznestiń qyr-syryn ıgerýge 20 jyldan astam ýaqytyn jumsaǵan, birneshe kásiporyndy turalap qalǵan jerinen qolǵa alyp, jumysyn jandandyrǵan Ahmetbek Nursılamen az-kem suhbattasyp, «Qazaq qaıtse baııdy?» degen taqyryppen jarıalap edik. Ol kezde Ahań tuńǵysh ret qazaq tilinde «Bıznes-Bastaý» kásipkerlik mektebiniń master-klasyn ótkizýge daıyndalyp jatqan-tuǵyn. Sodan beri birneshe ret master-klass ótkizdi. Jáne alǵashqy aqyly bıznes-trenıng ótkizip, birneshe talapty jasqa jeke bıznesin ashýǵa kómektesti. Ahmetbek Nursıla únemi áleýmettik jelilerdegi paraqshasynda qazaqty eńbek etýge, kásip ıgerýge úndep keledi. Solardyń ishinen iriktep alyp, oqyrmanǵa usynyp otyrmyz.
Qadirli oqyrman, eshten kesh jaqsy. Bıznesmen bolý qıyn sharýa emes. Sizdiń de qolyńyzdan keledi. Internetti paıdalanyp, saýda jasaýdyń túk qıyndyǵy joq. Tómendegi jazbalardy oqyńyz, oılanyńyz, shabyt alyńyz!
Alma pis, aýzyma tús...
Afrıkanyń bir aýyly mańynda papaııa degen jemis taldyń basynda ósedi eken. Kúzde dál sol jemis pisken kezde qatty jel soǵady eken de, sol aýyldyń adamdary jerge túsken jemisti mol qylyp jınap alyp, jyl boıy qorektenedi eken.
Bir jyly kúzde jel soqpaı qalypty da, sol aýyldyń adamdary túgel ashtan qyrylyp qalǵan kórinedi...
Bizdiń keı baýyrlarymyzdyń ómir súrýi sol aýyl adamdarynyń tirlikterin eske túsiredi... «Alma pis, aýzyma tús» degen osy ǵoı.
[caption id="attachment_10373" align="alignleft" width="357"]
Bıznes-trenıngten kórinis[/caption]
Tehnıka tilin biletin qazaq nege joq?
Búkil Almatydan vıdeokonferensıa jasaýdy uıymdastyryp beretin bir qazaq tappadym.
Birinshi «Bıznes trenıńti» Astanaǵa onlaın rejımde uıymdastyrmaq bolyp, mamandar izdedik. Ádettegideı «Gýglǵa» júginemiz ǵoı. Ókinishke qaraı, 2 kúnde jıyrma shaqty kompanıalarmen jeke adamdarǵa habarlasyp, ishinen bir qazaq maman tappadyq. Amalsyz orys azamattarynyń qyzmetin paıdalanatyn boldyq. Baǵasy da arzan emes.
Tólen Ramazanuly sıaqty baýyrlar: «Qazaqtar oryssha da, aǵylshynsha da bilmeýi kerek» dep aıǵaılaıdy. Sonda bar tehnıkanyń tilin basqa ulttar bilip, biz sol óleń aıtyp, mal baǵyp, táshki ıterip júre beremiz be?..
Golandyq aýrý nemese jer asty baılyǵynyń qarǵysy
Ekonomıkada «Golandskaıa bolezn ılı proklátıe resýrsov» degen uǵym qalyptasqan.
Kóp elder úshin jer asty baılyǵy baq emes, sor bolyp jabysqan. Biz solardyń aıaǵyn qushpas úshin jantalasyp, saýdany ıgerip, qyzmet kórsetetin mekemeler, óndiris oryndaryn ashýmen aınalysýymyz kerek.
Taǵy da jer asty baılyǵy týraly...
Ulan baıtaq jeri bar, biraq etti Argentına men Brazılıadan, sútti Qyrǵyz aǵaıynnan, kókónisti kórshi elden, kıim keshegin Qytaı men Qyrǵyzdan, kurylys materıalyn Reseı men Qytaıdan, basqasyn basqa elderden satyp alyp, SHOÝlatyp júrgen bir el bar! Ol – myna biz, Qazaq degen halyqpyz!
Ǵylym da, óndiris te, bıznes te damymaǵan. Kez kelgen erinbegen shetelden kelgen kelimsekter bizge kelip, kafe, restoran, saýda dúkenderin, óndiris oryndaryn ashyp, Qazaqty jaldap jumys istetip, tabys taýyp jatyr!
Bizde qazir nıeti qara bir top bar. Olardyń oıy men isi: qalaıda qazaqty osy nadan qalpynan shyǵarmaı, til de úıretpeı, saýda da jasatqyzbaı, óndiriske jolatpaı, bıznes te ashtyrmaı, osy qalpynda ustap qalý!
Olar: «Qazaq tek qazaq tilinde sóılesin, oryssha da, aǵylshynsha da úırenbeńder, osy qalpynda qalyńdar! «Til úıren, óner úıren, kásip jasa» degender – qazaqtyń jaýlary, senderdi máńgúrt qylmaqshy» degen uranmen týǵan halqyna qastandyq jasap jatyr!
Ádeıi emes, bilmegendikten! Álemdik básekelestikti, ǵalam men ǵylym qaıda damyp bara jatqanyn túsinbegendik pen qarańǵylyqtyń kesirinen.
Olarǵa daýys qosyp júzdegen, myńdaǵan qazaq jastary moıyn tamyrlary bileýlenip, aıǵaıǵa basady.
Aıtatyndary: «Qazaqtar tynymsyz ǵylymdy da, tildi de, óndiris pen kásipti de ıgerip jatyr, biraq bárine bılik kináli! Bılik bolmasa, olar keremet bolyp keter edi!».
«Tym bolmasa kettiń ǵoı mal baǵa almaı». Abaı atam jylaǵan qazaq sol keıpinde.
Erteń jer asty baılyǵy taýsylǵanda osylardyń keselinen 1932 jylǵy qasiret oıynshyq bolyp qala ma dep shoshımyn!!
Qazaq baı bolsa, kimge zıan?
Sonda Qazaqtardyń bári kásip ashyp, baıyp ketedi me?
Biraz Qazaqtardy osy oı shoshytady. «Aıtýǵa ońaıǵa» bir kásipker baı aǵamyz qatysty. Mal sharýashylyǵy, kafesi bar eken. «Men jastar tezirek kásip ashyńdar, bıznespen aınalysyńdar» dep aıtyp jatyr edim, álgi aǵamyzǵa sóz tıgende:«Sen ne aıtyp otyrsyń, sonda qazaqtyń bári kásipker, baı bolyp ketedi me?» dep dúrse qoıa berdi. Ol kisiniń sózin sol jerde otyrǵan sheneýnik te ilip áketip, qoldap, meni mazaqtap kúldi.
QazUÝ-diń joǵary kýrs stýdentterimen jáne magıstranttarymen jolyqtym. Art jaqta otyrǵan bir jigit ornynan turyp: «Sonda qazaqtyń bári kásipker bolýy kerek pe? Mysaly, nege jaqsy santehnık bolmaıdy? Jumysty sonda kim isteıdi?» dep keńirdektep bolmaı qoıdy.
Artynan surasam, Aıdyn degen muǵalimi aıtady: «Ol ózi baıdyń balasy, ózi de kásipker» dep.
Osy feısbýkta da Temirbek sıaqty aǵalarymyz «Ahmetbek, osy sen ne aıtyp júrsiń, qazaqtyń bári kásipker bolyp ketse, maldy kim baǵady, edendi kim jýady?» dep qoımaıdy.
Aǵaıyndar-aý, qazirgi Qazaqtyń 80%-ynda baı bolý emes, kún kóris máselesi tur!
Qazaqtyń deni saýda istep, qyzmet kórsetetin oryndar ashyp, shaǵyn óndiris quryp, joqtyqtan qutylsa, sizderge ne zıan? Joq, menen basqaǵa bolmasyn degen mysyqtileý me? Sony uǵa almadym!
[caption id="attachment_10374" align="alignright" width="392"]
Qazaq tilindegi alǵashqy bıznes-trenıngke belsene qatysyp, arnaıy jeńildikterge ıe bolǵandar[/caption]
Bıznes trenıń degen ne?
«Esik aldy top sheńgel, top sheńgelge kelgende, ózińe óziń senseń kel» degendeı, «Bıznes-Bastaýǵa» ózińe óziń senseń kel» deımiz!
Bıznes trenıńke qatysamyn degen aǵaıynǵa biraz nárselerdi eskerte ketsem dep edim.
Jalpy, meniń túsingenim kóptegen adamdar, buryn bıznes trenıńterge qatyspaǵan sekildi. Bıznes trenıń degenniń ne ekeni jaıly ortaq túsinik, pikir joq eken. Ókinishke qaraı, qazaq tilinde de Bıznes trenıń jaıly málimetter joq!
«Gýglden» «Bıznes trenıń – chto eto takoe» dep izdeseńiz, júzdegen anyqtamalar shyǵady.
Bıznes bastaýdyń bıznes trenıńteri úsh topqa arnalady:
- Kásip bastaıyn dep oılap, armandap, daıyndalyp, biraq neden bastap, nemen aınalysaıyn, qaı jolǵa túseıin dep júrgen jandarǵa durys jol tańdap almasa, adasyp, bankrot bolý qaýpi bar ekenin bárimiz bilemiz.
2. Kásip bastaıyn degen birneshe ıdeıalary bar, biraq qalaı bastaýdy bilmeı júrgen adamdarǵa.
3. Kásibi bar, biraq tutynýshy az bolyp, tabysyna kóńili tolmaı, isimdi ulǵaıtsam deıtin kásipkerlerge.
Bizdiń trenıńterdiń basqa bıznes trenıńterden aıyrmashylyǵy:
1. Qamtylatyn taqyryptar. Qazaqstanda jáne basqa memleketterdegi bıznes trenıńter negizi belgili bir taqyrypta ǵana ótedi. Ony ınternetten jáne bolyp jatqan bıznes trenıńterdiń baǵdarlamasynan kóre alasyzdar. Biz bıznes bastaý úshin eń mańyzdy taqyryptardyń bárin qamtımyz.
2. Baǵasy. Bir ǵana taqyrypty qamtıtyn bir kúndik trenıńterdiń baǵalary 100 000-nan 200 000 teńgege deıin. Qazir bolyp jatqan Gandpaps, Arhangelskıı jáne de basqa trenıń uıymdastyrýshylarynan surap bilýge bolady. Bizdiń trenıńter olardan 5-10 esege deıin arzan.
3. Sabaq kestesi. Bıznes trenıń 4 taqyrypqa bólingen. Unaǵanyna jáne keregine ǵana qatysa alasyz. Aqysy bólek tólenedi.
4. Nátıjesi. Talaby men qajyrlylyǵy jetik adamdar bir aıdan soń óz kásipterin bastap kete alady. Biz naqty joldaryn kórsetip beremiz. Kóp trenıńterden ótken adamdardan bir aıdan soń surasańyz, ne estip, ne qoıǵanyn esine de túsire almaıdy.
5. Naqty is júzinde kómegimiz. Bıznes jasaýdaǵy eń qıyn bóligin biz ózimizge alýǵa tyrysamyz.
Ǵalamtorda saıt jasaý. Qazir Qazaqstanda jaqsy saıt jasaı alatyn kompanıalar óte az jáne baǵalary tym qymbat. Árıne,sizder jaqsy saıt jasaıtyn kompanıa taba alsańyzdar sol jerge jasata beresiz.
Ǵalamtorda jarnama jasaý. Kontekst jáne SMM. Bul quraldardy joǵary deńgeıde meńgergen Qazaqstanda sanaýly ǵan amamandar bar. Ony ıgerý úshin kompúterdi óte jaqsy bilý kerek jáne birneshe aı boıy jattyǵý kerek. Ony da biz óz moınymyzǵa alýǵa tyrysamyz. Eger de siz Kontekst pen SMM-d ijúrgizip beretin basqa maman, ne ózińiz ıgerip alsańyz, árıne, onda óz erkińiz biledi.
6. Seriktes taýyp berý. Shetelderden senimdi, sapaly zat jiberip turatyn seriktes (postavshık) taýyp berý. Ony da biz kómektesip, sheship berýge tyrysamyz. Biraq barlyq kásip bastaımyz degen adamdarǵa taýyp beremiz dep ýáde bere almaımyz. Bundaı qyzmetti birde-bir trenıń ótkizetin kompanıa jasamaıdy.
Sóz sońynda aıtatynymyz: 100% kepildik tek Allanyń qolynda. Biz jolyn kórsetemiz, bilgenimizdi úıretemiz. Ary qaraı sol aýyr da qıyndyǵy mol joldy Siz júrip ótýińiz kerek!
business – delo, is.
Bıznesmen – zanátoı chelovek – Jumysbasty adam, isker adam.
Eski aǵylshyn tilinde bızıgnes – bisig, «Tynymsyz, arpalysqan, sharshaǵan, qobaljyǵan, abyrjyǵan, tyrmysqan, tegeýrindi, tabandy, qajyrly» degendi bildiredi.
Ózińizge senimińiz bolmasa, bızneske jolamaǵan durys. İstep júrgen jumysyńyzdan aırylyp, dalada qalsańyz obaly bizge bolady.
«Esik aldy top sheńgel, top sheńgelge kelgende, ózińe óziń senseń kel» degendeı, «Bıznes-Bastaýǵa» ózińe óziń senseń kel» deımiz!
Ońaı jol joq!
