ەلشىنىڭ ايتۋىنشا وتكەن جىلدىڭ 15 شىلدەسىندە تۇركيادا اسكەري توڭكەرىس جاساماق بولعاندارعا فەتتۋلاح گۇلەن جەتەكشىلىك ەتكەن.
"گۇلەننىڭ لاڭكەستىك ۇيىمى بار. ءبىز ونى FETO دەيمىز. تەك تۇركياعا عانا ەمەس، باسقا ەلدەرگە دە كەڭىنەن تاراعان ۇيىم. ولار ءبىلىم سالاسى ارقىلى، ب ا ق ارقىلى جانە ىسكەرلىك قارىم-قاتىناستار ارقىلى كەز كەلگەن ەلدە ءوز جوسپارلارىن جۇزەگە اسىرىپ وتىر. سوندىقتان دا ءبىز باۋىرلاس، مۇددەلەس ەلدەردىڭ FETO ۇيىمىنا قارسى ارەكەتكە باراتىنىنا سەنىمدىمىز" دەگەن نيەۆزات ۋيانىك.
بۇل رەتتە ول قتل مەكتەپتەرىن تىلگە تيەك ەتكەن.
"بۇلار قازاق-تۇرىك ليسەيلەرى دەپ اتالعانىمەن، بۇل مەكتەپتەرگە مۇنداي اتاۋ رەسمي تۇردە بەرىلگەن ەمەس. جانە بۇل مەكتەپتەر تۇركيا ۇلتتىق ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ قۇزىرەتىنە قارامايدى. مۇندا ساباق بەرەتىن ۇستازدار دا مينيسترلىكتىڭ اتىنان كەلگەن مۇعالىمدەر ەمەس. ديرەكتورلارى دا تۇركيا تاراپى ۇسىنباعان باسشىلار. ولار بار بولعانى، تۇركيا اتاۋىن رۇقساتسىز پايدالانىپ، ءوز ماقساتتارىن جۇزەگە اسىرىپ وتىر.
...ءبىز بۇلاردان ارىلاتىن بولامىز. وسى مەكتەپتەردى كادرمەن قامتاماسىز ەتۋ، ساپالى ءبىلىم بەرۋ مەن ءبىلىمدى وقۋشى دايىنداۋدا تۇركيا تاراپى قازاقستاننىڭ ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىمەن بىرلەسە وتىرىپ، قولدان كەلگەننىڭ بارلىعىن جاساۋعا ءازىر"، – دەگەن تۇرىك ەلشىسى. سونىمەن قاتار ول الداعى ۋاقىتتا بۇل ليسەيلەردىڭ تولىقتاي تۇركيا ۇلتتىق ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ قاراماعىنا وتەتىنىن ايتقان. ءقازىر وسى ماقساتتا تۇركيا ۇلتتىق ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ جانىنان ارنايى قور قۇرىلىپ، وزگە مەملەكەتتەردەگى تۇرىك ليسەيلەرىن FETO لاڭكەستىك ۇيىمىنىڭ اسەرىنەن ارىلتۋ ماسەلەلەرىمەن اينالىسىپ جاتىر ەكەن.
ءبىز وسى ماسەلەگە قاتىستى ساراپشىلاردىڭ پىكىرىن سۇرادىق. قاتەلەسپەسەك، ەلىمىزدەگى تۇرىك ليسەيلەرىنىڭ اتاۋى وزگەرگەن. سوسىن بۇلار تۇركياعا ەمەس، تولىقتاي قازاقستانعا تيەسىلى مەكەمەلەر.
ەندەشە ەلشى مىرزانىڭ "بۇل ليسەيلەر تولىقتاي تۇركيا ۇلتتىق ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ قاراماعىنا وتەدى" دەۋىن قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟ وعان مۇنداي كەپىلدىكتى كىم بەرىپ ءجۇر؟
ايدوس سارىم، ساياساتتانۋشى:
تۇركيانىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى پارانويياعا كەلەتىن پوزيسياعا جاقىنداعان سياقتى. بۇكىل الەمدەگى وزىنە قاتىسى بار، قاتىسى جوق كەزىندە تۇرىك ليسەيى دەگەن اتاۋ العان وقۋ ورىندارىنىڭ بارلىعىن وزىنە جاۋ ساناۋى وسىنىڭ بەلگىسى. كوپتەگەن ەلدەردە اشىلعان تۇرىك ليسەيلەرىنە شۇيلىگۋ ارقىلى ەردوعان تۇركياعا ءبىرشاما جاقىن، وسى ەلگە ىنتىزارلىعى بار، ءارى دۇرىس كوزقاراسپەن قارايتىن ازاماتتاردىڭ سانىن كەمىتىپ جاتىر. بۇل ۇلكەن ستراتەگيالىق قاتەلىك.
ەكىنشىدەن، قازىرگى كۇنى ەلىمىزدە قازاق-تۇرىك ليسەيلەرى دەگەن اتاۋ جوق. بۇلار تولىق مەملەكەت قاراماعىنا وتكەن، قازاقستاننىڭ ءبىلىم مينيسترلىگى بەكىتكەن ستاندارتتارمەن جۇمىس ىستەيتىن مەكەمەلەر. تۇركيانىڭ بۇل رەتتە: "ولارعا ءمۇعالىم تاڭدايمىن، باسشىلىعىن اۋىستىرام نەمەسە باسقا دا وزگەرىستەر جاسايمىن" دەۋى قازاقستاننىڭ ىشكى ىسىنە اشىق ارالاسۋى. ۇشىنشىدەن، تۇرىكشىلدىك دەگەن ول تەك قانا ەردوعان ەمەس. ول ەردوعانعا بايلانىستى ەمەس. تۇركيا ەردوعان عانا ەمەس. وسى ماسەلەنى دۇرىس اڭعارۋ كەرەك. ءيا، ءتۇبىمىز ءبىر. ءبىراق، ءار ەلدىڭ ءوز تاريحى بار. وزىندىك باعىتى، مادەنيەتى بار.
تۇركيا قازاقستانداعى كەزىندە قازاق-تۇرىك ليسەيلەرى دەپ اتالعان، ءقازىر ءبىلىم-يننوۆاسيا ليسەيى دەپ اتالاتىن وقۋ ورىندارىنا ەشقانداي قاتىسى جوق ەكەنىن تۇسىنسە جانە وعان قاتىستى اللەرگياسىنان ارىلسا دەگەن ۇلكەن ءوتىنىشىم بار.
سەبەبى، مۇندا وقىپ جاتقانداردىڭ دەرلىگى قازاقتىڭ بالاسى. ءبىلىم دەڭگەيى تۇرعىسىنان بۇل ليسەيلەرگە تاعاتىن ءمىن جوق. بۇكىل وليمپيادا، كونكۋرستاردىڭ بارلىعىن جەڭىپ جاتقاندار وسى ليسەيدىڭ تۇلەكتەرى. ەگەر بۇعان قيانات جاسايتىن بولساق، ەندەشە ءوزىمىزدىڭ ءبىلىمي الۋەتىمىزگە قارسى ارەكەت جاساعانىمىز.
تۇركيا سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ، تۇركيا ەلشىلىگىنىڭ وسى ماسەلەگە قايتا-قايتا اينالىپ سوعۋىن قازاقستانداعى ءبىلىم دەڭگەيىنە، ءبىلىم ساپاسىنا قارسى جاساعان ارانداتۋى دەپ قابىلداۋعا دا بولادى. باۋىرلاس ەل وزدەرىنىڭ ىشىندەگى اڭگىمەنى ءبىزدىڭ ىشكى جاعدايعا ارالاستىرماعانى ءجون. سوندا عانا ورتاق تۇسىنىك پايدا بولادى.
بالكىم، ءبىزدىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى تۇرىك ەلشىسىن شاقىرتىپ، ليسەيلەردە ىستەيتىن ۇستازداردىڭ 90 پايىزى قازاق ازاماتتارى، ءبىلىم الاتىن بالالاردىڭ دەرلىگى قازاق بالاسى ەكەنىن كوزىن جەتكىزىپ، تۇركياعا تۇك قاتىسى جوق ەكەنىن دالەلدەۋى ءتيىس شىعار. سوڭىنان "ءبىزدى مازالاماساڭىزدار ءبىز سىزدەرگە ريزا بولامىز" دەپ شىعارىپ سالسا، وسى ماسەلەگە دە نۇكتە قويىلار ما ەدى...
راسۇل جۇمالى، ساياساتتانۋشى:
وسىدان ءبىر جىلداي بۇرىن ەلىمىزدەگى تۇرىك ليسەيلەرىنىڭ اتاۋى وزگەرگەن. ءيا، حالىقتىڭ تۇسىنىگىندە ولاردىڭ وسى اتاۋى ساقتالىپ قالعان دا شىعار. ءبىراق، وسىدان-اق اتالعان ليسەيلەردىڭ تۇركياعا تۇك قاتىسى جوق ەكەنىن تۇسىنۋگە بولادى. قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىن ەڭ العاش تانىعان مەملەكەت – تۇركيا. ونى ەشكىم جوققا شىعارا المايدى. ال تۇرىك ليسەيلەرىنەن تۇلەپ ۇشقان تۇلەكتەر ومىردە ءوز ورنىن تاپتى. قازاقستاننىڭ دامۋىنا ۇلەسىن قوستى، قوسىپ تا كەلەدى.
ءبىراق، ۋاقىت ءبىر ورىندا تۇرمايدى. كەزىندە تۇركيا مەملەكەتىنىڭ كومەگىمەن اشىلعان ليسەيلەردىڭ اتاۋى عانا ەمەس، ءبىلىم بەرۋدەگى باعىت-باعدارى تۇگەلگە دەرلىك وزگەردى. بۇل جەردە تۇرىكتىڭ ءتىلى، ءدىلى، تۇرىك تاريحى، تۇرىك دۇنيەتانىمى وقىتىلعان جوق. بارلىعى قازاقي قاعيداتقا، قازاقي مادەنيەتكە نەگىزدەلدى.
وسى ليسەيلەردە وقيتىن جاستاردىڭ ءبىلىم ساپاسى جوعارى ەكەنىن كوزى قاراقتى قاۋىم جاقسى بىلەدى. تۇرىك ليسەيلەرىنىڭ تۇلەكتەرى ەڭ ۇزدىك بىلىمگە يە. وليمپيادا جەڭىمپازدارىنىڭ كوپشىلىگى، ۇزدىك وقۋ ورىندارىنا تۇسەتىن جاستاردىڭ دەرلىگى وسى تۇرىك ليسەيلەرىنىڭ تۇلەكتەرى. انىعىندا، بۇل ءبىزدىڭ تۇرىك اعايىندارمەن گۋمانيتارلىق سالادا قول جەتكەن جەتىستىكتەرىمىزدىڭ ءبىرى.
ەردوعان كۇشەيگەلى بەرى تۇركيانىڭ ىشكى، سىرتقى ساياساتى وزگەردى. تۇركيا اۆتوريتارلىقتى قويىپ، توتاليتارلىق مەملەكەتكە اينالىپ بارادى. تۇركيا ءوز ىشىندەگى بىلىقتاردى باسقا دا ەلدەرگە تاراتقىسى كەلىپ وتىرعان سىڭايى بار. قازىرگى تۇرىك بيلىگىنىڭ تۇرىك ليسەيلەرىنەن سەزىكتەنۋىنىڭ ءوزى اينالىپ كەلگەندە وسىنىڭ بەلگىسى. ال وسى ليسەيلەرگە قاتىستى پىكىر بىلدىرگەن تۇركيا ەلشىسىنىڭ ءسوزى قازاقستاننىڭ ىشكى ىسىنە قول سۇعۋ. سەبەبى، بۇلاردىڭ اتاۋى تۇرىك بولعانمەن، زاتى، مازمۇنى تۇگەلىمەن قازاقتىكى. بۇل ارادا ءبىزدىڭ بيلىكتىڭ تە كەمشىلىگى بار. ءاۋ باستان باسىپ اشىپ الۋ كەرەك ەدى. "بۇل ءبىزدىڭ ىشكى ءىسىمىز. سەندەردىڭ شارۋالارىڭ بولماسىن. تۇرىك ليسەيلەرى ءبىلىم مينيسترلىگىنە قارايدى" دەسە بالكىم بۇلاي بولماس تا ەدى. سوندىقتان بۇل ارادا ءبىزدىڭ تاراپتىڭ السىزدىگىن، كەز-كەلگەن ارانداتۋعا قارسى دەر كەزىندە پىكىر بىلدىرمەيتىندىگىن، ءۇنسىز قالۋدى ءجون كورەتىندىگىن باسا ايتۋ كەرەك.
تۇرىك ليسەيلەرىنە تاعىلاتىن ايىپتاردىڭ بارلىعىن بىلەمىز. "گۇلەنشىلدەردى" تاربيەلەپ جاتىر" دەيدى. بۇلاردىڭ ەڭ نەگىزگى سىلتاۋى سول. ەلەس، ۇرەي...
تۇركيانىڭ ءوز ىشىندەگى بىلىعى باستان اسادى. ەكونوميكاسى اقساپ تۇر. ساياساتى دا وڭىپ تۇرعان جوق. قازىرگى تۇرىك پرەزيدەنتى وزىنە قارسى ءۋاج ايتقانداردىڭ بارلىعىن باسىپ-جانشۋعا ىنتالى. جىبەرگەن قاتەلىكتەرى ءۇشىن ءوزىن ومەس، وزگەلەردى ايىپتاۋعا اۋەس. بۇل جاعىنان كەلگەندە پۋتيننەن اينىمايدى. بۇگىنگى رەسەيدىڭ بارلىق ساتسىزدىكتەرىنە اقش كىنالى بولسا، بۇگىنگى تۇركيانىڭ بارلىق پروبلەمالارىنا وسىدان ون جىل بۇرىن ەلدەن كوشىپ كەتكەن فەتۋللاح گۇلەن كىنالى.
قايتالاپ ايتايىن، بۇل قازاقستاننىڭ ىشكى ءىسى. ءيا، تۇركيا باۋىرلاس مەملەكەت. ءبىراق، سولاي ەكەن دەپ باسىندىرۋعا، باسقا شىعارۋعا بولمايدى.
ءبىلىم مينيسترلىگى نە دەيدى؟
تۇركيانىڭ قازاقستانداعى ەلشىسى نيەۆزات ۋيانىكتىڭ قازاق-تۇرىك ليسەيلەرىنىڭ (قتل) تۇركيا ءبىلىم مينيسترلىگى باسقارۋىنا وتەتىندىگىن ەلىمىزدىڭ ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى رەسمي تۇردە جوققا شىعاردى.
بۇل تۋرالى مينيسترلىكتىڭ رەسمي مالىمدەمەسىندە ايتىلدى.
«ق ر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى «ءبىلىم-يننوۆاسيا ليسەيلەرىنىڭ» تولىقتاي قازاقستاندىق ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرى ەكەندىگى تۋرالى، سونداي-اق ولاردىڭ ءوز قىزمەتىن قالىپتاسقان جاعدايدا جالعاستىراتىنى تۋرالى رەسمي مالىمدەيدى. تۇرىك رەسپۋبليكاسىنىڭ قازاقستانداعى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى نيەۆزات ۋيانىكتىڭ 2 ناۋرىز كۇنى قازاق-تۇرىك ليسەيلەرىنىڭ (قتل) تۇركيانىڭ ءبىلىم مينيسترلىگى باسقارۋىنا وتەتىندىگى تۋرالى ايتقان بولاتىن.
ق ر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى مۇنداي شارانىڭ بولۋ ىقتيمالدىعىنىڭ ءوزىن رەسمي تۇردە جوققا شىعاراتىنى تۋرالى مالىمدەيدى.
قتل «ءبىلىم-يننوۆاسيا ليسەيلەرى» بولىپ قايتا قۇرىلىپ، قازاقستاندىق ءبىلىم بەرۋ ستاندارتتارى بويىنشا جۇمىس ىستەيدى»، — دەلىنگەن باسپا ءسوز قىزمەتى تاراتقان مالىمدەمەدە. سونىمەن قاتار، جاڭا اتاۋ بەرىلگەن وقۋ ورىندارىنىڭ جۇمىسى وزگەرمەيتىندىگى اتالىپ ءوتىلدى.
«ق ر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى مەن ق ر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى وسى ماسەلە بويىنشا بىرىگىپ مالىمدەمە جاسايدى. وعان دەيىن ق ر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى قازاقستاندىقتاردى تۇركيا ەلشىسىنىڭ جاساعان مالىمدەمەسى بويىنشا الاڭداماۋلارىن سۇرايدى. «ءبىلىم-يننوۆاسيا ليسەيى» جۇمىسىنىڭ ادەتتەگى ءتارتىبى وزگەرىسسىز قالادى»، دەلىنگەن حابارلامادا.
قازاق-تۇرىك ليسەيلەرىنىڭ ءبارى 2016 جىلى «ءبىلىم-يننوۆاسيا ليسەيلەرى» بولىپ قايتا قۇرىلعان.
دايىنداعان، دۋمان بىقاي
