[caption id="attachment_24382" align="aligncenter" width="342"]
نۇعمان ارالباي[/caption]
وسى جايتقا قاتىستى سايتىمىزعا بيولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور نۇعمان ارالباي (سۋرەتتە) حابارلاسىپ، پىكىرىن ءبىلدىردى. قاز-قالپىندا بەرىپ وتىرمىز.
ەسكەرتە كەتەيىك، رەداكسيا بۇل ارادا اۆتورلارعا اشىق الاڭ ۇسىنىپ وتىر. سايتىمىزدا جارىق كورگەن ماقالا اۆتورلارىنىڭ ۇستانىمى مەن رەداكسياسى كوزقاراسى سايكەس كەلە بەرمەۋى مۇمكىن.
سونىمەن، نۇعمان ارالبايدىڭ نە دەگەنىن وقىپ كورەلىك.
نازاربايەۆ ءبىلىپ وتىر...
"پلاگيات دەگەن جاقسى نارسە ەمەس. باسەنەدەن بەلگىلى دۇنيە بۇل. پرەزيدەنتتىڭ ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ جالپى جينالىسىندا وسى تۋرالى ءسوز قوزعاۋىنىڭ ءوزى ماجبۇرلىكتەن تۋعان. بۇدان ءارى ۇندەمەي قالماسقا بولمادى. نازاربايەۆ وسى سالاداعى بىلىقتى كورىپ-بىلىپ وتىر ويتكەنى.
ونىڭ العىشارتتارى مىناداي: ەڭ قيىنى – ءبىر كەزدەرى ءبىلىم ءمينيسترى بولعان ب.جۇماعۇلوۆ مىرزانىڭ، قازۇۋ-دىڭ رەكتورى ع. مۇتانوۆتىڭ وسىنداي «شيكى» «عىلىمي ەڭبەكتەرىن»، ونىڭ ىشىندە باسقا دوكتورلىق ديسسەرتاسيالار دا بار، قازاقتىڭ عىلىمىنا، قالا بەردى بۇتكىل قازاق زيالىلارىنا تۇسكەن كولەڭكە، جاققان قارا كۇيە ەكەندىگى ەندىگى جەردە دالەلدەۋدى قاجەت ەتپەيتىن اكسيوما.
ەڭ سوراقىسى سول – مۇنداي «اۆتورلار» - «پلاگياتورلار» عىلىم مەن بىلىمدەگى ءىرىلى – ۇساقتى مانساپ يەلەرى بولىپ العان.
ىستەگەنى ۇرلىق، اۋزىنىڭ «دۋاسى»، ءسوزىنىڭ «قۇنارى» جوق وسىنداي «پلاگياتورلار» عىلىمي كەڭەستەر، كافەدرالاردىڭ، فاكۋلتەتتەردىڭ، زەرتحانالاردىڭ، عزي-نىڭ عىلىمي فورۋمدارىنا باسشىلىق جاساپ، شەشىم شىعارىپ، ۇكىمەت ورگاندارىنا بەرىپ وتىر.
وسىنداي باسشىلار مەن ءتوراعالار قابىلداعان عىلىمي شەشىمدەردە قانداي پارىق پەن ءپاتۋا، اقيقات بار؟
«ومىردەن نە الارىڭدى ۋايىمداما، سوڭىندا نە قالارىن ۋايىمدا» - دەگەن ەكەن دانا بابالارىمىز.
بۇل پلاگياتتار «ومىردەن نە الارىن» ۋايىمداپ جۇرگەن ادامدار، ياعني ولاردىڭ «مەن كەتكەن سوڭ توپان-سۋ قاپتاسا دا، ءبارىبىر» - دەگەن ۇستانىمداعى ادامدار ەكەنى كوزگە ۇرىپ تۇر. ەلدىڭ، جۇرتتىڭ بولاشاعىن ويلاعان ادامدار ولاي ويلاماۋى، ىستەمەۋى كەرەك ەدى، اسىرەسە ءىرىلى-ۇساقتى باسشىلار ءۇشىن بۇل «كەشىرىلمەس كۇنا» بولسا كەرەكتى... ءبىراق، ولاي بولماي تۇر. بۇل – بىرىنشىدەن.
اقشا جەلگە ۇشتى
ەكىنشىدەن، پرەزيدەنتتىڭ پلاگيات تۋرالى قازاقتىڭ ەڭ بيىك عىلىمي مىنبەرىنەن ايتۋى، قازاق عىلىمىنىڭ قازانىن قايناتىپ وتىرعان ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنە، عىلىمي ەڭبەكتەردى سۇزگىدەن وتكىزىپ وتىرعان ءبىلىم جانە عىلىم سالاسىنداعى باقىلاۋ كوميتەتىنە، عىلىمي-ساراپتامالىق قاۋىمداستىققا، ونىڭ ىشىندە ديسسەرتاسيالىق كەڭەستەرگە جانە ت.ب. بەرىلگەن ساياسي باعا سياقتى.
بۇل دەگەنىڭىز بعم-دە عىلىمدى ۇيىمداستىرىپ، باسقارۋدا بەرەكەسىزدىككە جول بەرىلگەن دەگەن ءسوز. ەكونوميكالىق تىلمەن ايتساق، عىلىمعا دەگەن مەملەكەت قارجىسىن بعم جەلگە ۇشىرىپ وتىر. ەلباسىنىڭ ەڭ بيىك مىنبەردەن وسىنداي الاڭداۋشىلىق ءبىلدىرۋىن باسقا قالاي دەۋگە بولادى؟
بۇدان بۇرىن وسى سايتتان "قازۇۋ-داعى پلاگيات: بەلگىلى عالىمنىڭ ەڭبەگى ۇرلاندى" دەگەن ماقالانى وقىدىم.
ال ەندى ءسىز ايتىپ وتىرعان ماسەلەگە كەلەتىن بولساق، بۇل ايتىلعان فاكت مەنىڭ قابىرعاما قاتتى باتىپ وتىر. اسىرەسە، بوتانيكا عىلىمىنا دەگەن جەڭىل كوزقاراس الاڭداتادى. م. قۇرمانبايەۆانىڭ ديسسەرتاسياسى قۇرىلىمدىق بوتانيكا سالاسىنا، ونىڭ ىشىندە ءارتۇرلى ەكولوگيالىق فاكتورلاردىڭ مادەني وسىمدىكتەردىڭ اناتوميالىق قۇرىلىسىنا اسەرى تۋرالى بولاتىن.
عىلىمي قاۋىمداستىق ول كىسىنى قۇرىلىمدىق بوتانيكانىڭ مامانى دەپ مويىندايدى – عوي دەپ ويلايمىن.
ال ەندى جالپى بوتانيكا مەن بيولوگيالىق الۋان-تۇرلىلىك ماسەلەلەرى بويىنشا جاساعان ەڭبەكتەرى بار ما، جوق پا؟ – ول جاعىن بىلە المادىم.
سوندىقتان، ەگەر م. قۇرمانبايەۆا حانىم قۇرىلىمدىق بوتانيكادان مونوگرافيا، وقۋلىق جانە ت.ب. جازىپ، وقۋ پروسەسىنە ەنگىزىپ جاتسا، مەنىڭ ويىمشا، ول وسىنشاما شۋ تۋدىرماۋى كەرەك ەدى. سەبەبى ونداي كىتاپ م. قۇرمانبايەۆا حانىمنىڭ تاراپىنان عىلىمي نەگىزدەلگەن بولار ەدى. ال ەندى مىنا وقۋلىق «جەنپي-دە» كىتاپ جەتپەي جاتقان سوڭ باسىلعان سياقتى. اسىعىس، تەرەڭ ويلانباستان ...
ايتپەسە، سول «جەنپي» وسى كىتاپقا كوشىرىلگەن ن. مۇحيتدينوۆ، س. ايدوسوۆا، ءا. بەگەنوۆتىڭ جانە ءا. امەتوۆ ارىپتەستەرىمىزدىڭ وسى ەڭبەكتەرىنە باسپاعا تاپسىرىس بەرە سالسا، اۆتورلارىنا «گونورار» تولەي سالسا بولدى ەمەس پە؟
كاسىبي بوتانيك رەتىندە ايتا كەتەيىن – بۇل كىتاپتار مەنىڭ جۇمىس ستولىمداعى كۇندەلىكتى اۋا مەن سۋ سياقتى قاجەتتى دۇنيەلەر. باسقا بوتانيكتەردە دە سولاي ەكەنىنە سەنىمدىمىن. «مەن مۇنى نە ءۇشىن ايتىپ وتىرمىن»، - دەسەڭىز، ايتايىن:
- ول كىتاپتارداعى سويلەمدەر مەن ءسوز – ساپتاۋلار، وي مەن عىلىمي اقپارات بەرۋ ءستيلى قازاق تىلىندەگى بوتانيكا عىلىمىمەن اينالىساتىن كوپشىلىككە كەڭىنەن ءمالىم. سوندىقتان، كەيبىر كومەنتارييلەردە ايتىلعانداي – ادەبيەتتەر تىزىمىندە كەلتىرىلگەنمەن دە، باسقا اۆتورلاردىڭ ويىنا سىلتەمە بار دا، كوشىرۋ بار. مەنىڭ ويىمشا، بۇل جەردە كوشىرۋ باسىم. كوشىرگەندە دە – باتىل كوشىرۋ، بەلدەن باسىپ كوشىرۋ دەسەك بولاتىنداي.
بۇل – بىرىنشىدەن.
پلاگيات
ەكىنشىدەن مەنى الاڭداتاتىنى، م. قۇرمانبايەۆا حانىمنىڭ دوكتورلىق ديسسەرتاسياسىنا عىلىمي جەتەكشىلىك ەتكەن ا.ك. سادانوۆ مىرزا وسىمدىكتەر اناتومياسى سالاسىنان مامان ەمەس، ونىڭ ۇستىنە ديسسەرتاسيا «ەكولوگيا» - ماماندىعى بويىنشا ديسسەرتاسيالىق كەڭەستە قورعالعان (سول ا.ك. سادانوۆ ءتوراعالىق ەتەتىن). ال ا.ك. سادانوۆتىڭ عىلىمي جەتەكشىلىگىمەن سول ديسسەرتاسيالىق كەڭەستە قورعالعان گ.ت. سيتپايەۆانىڭ بوتانيكادان دوكتورلىق ديسسەرتاسياسىنىڭ 85% - پلاگيات ەكەنى كەزىندە دالەلدەنىپ، اشىق دەرەككوزدەردە جاريالانعان.
وسى ديسسەرتاسيالىق كەڭەستە قورعالعان تاعى دا ءبىرقاتار دوكتورلىق ديسسەرتاسيالاردىڭ زەرتتەۋ نىشانى (وبەكتىسى) – بوتانيكالىق بولعانىمەن، ونىڭ اۆتورلارى بوتانيك ەمەستەر بولاتىن جانە دە بارلىعىنىڭ عىلىمي جەتەكشىسى – ا.ك. سادانوۆ. ال ا.ك. سادانوۆ بوتانيكا سالاسىنىڭ مامانى ەمەس.
سوندىقتان، وسى ماقالاعا ايتىلعان كومەنتارييلەردىڭ ءبىرقاتارىندا ۇسىنىلعان م. قۇرمانبايەۆانىڭ دوكتورلىق ديسسەرتاسياسىن پلاگياتقا تەكسەرۋ يدەياسى دە نەگىزسىز دەپ ايتا المايمىن.
بۇل رەتتە بوتانيكالىق وبەكتىلەردەن دوكتورلىق ديسسەرتاسيا قورعاعان ا.ك. سادانوۆتىڭ بارلىق «وقۋشىلارىنىڭ» جۇمىستارىن پلاگياتقا تەكسەرۋ كەرەك سياقتى. ازىرگە ەسىمە ءتۇسىپ تۇرعاندارى – ەرلى-زايىپتى كەنتبايەۆتار جانە ت.ب. جارايدى، ۇرلاپ-كوشىرگەندى پلاگيات دەدىك. ال پلاگياتتىققا دەم بەرىپ، عىلىمي-جەتەكشىلىك ەتكەن «تۇلعانى» كىم دەيمىز؟
مەن ءسىزدىڭ نازارىڭىزدى اۋدارىپ وتىرعان ا.ك. سادانوۆ مىرزا عزي-نىڭ ديرەكتورى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ يەگەرى، ۇكىمەت باسشىسى ءتوراعالىق ەتەتىن جوعارعى عىلىمي – تەحنيكالىق كەڭەستىڭ مۇشەسى، ءھام بوتانيكانىڭ مامانى بولماسا دا، بوتانيكادان دوكتورلىق ديسسەرتاسيالاردىڭ عىلىمي – جەتەكشىسى. سوندا كىمدى ۇلىقتاپ ءجۇرمىز؟
مىنا ماقالادان كەيىنگى كومەنتارييلەردە م. قۇرمانبايەۆانى جاقتاپ جۋرناليسكە، باسقا ادامدارعا قاتتىلاۋ سوزدەر ايتىلىپ جاتىر. قولىنان ۇستاپ العان دۇنيەنى، دالەلدەنىپ ايتىلعان دايەكتى ءسوزبۇيداعا سالۋ ەلباسىمىز ۇستانعان ساياسي باعىتقا قارسى تۇرۋ ەمەس پە ەكەن؟..
