بۇگىنگى تاڭدا الەم ەلدەرى تابيعاتقا دەگەن كوزقاراستى تۇبەگەيلى قايتا قاراپ، ەكولوگيالىق ماسەلەلەرگە باتىل قادامدارمەن جاۋاپ بەرىپ وتىر. وسى تۇرعىدا قازاقستان دا سىرت قالماي، مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت كەمەل ۇلى توقايەۆتىڭ باستاماسىمەن قولعا الىنعان «تازا قازاقستان» ەكولوگيالىق اكسياسى – ەل بولاشاعىنا باعىتتالعان ماڭىزدى ءارى جۇيەلى قادامداردىڭ ءبىرى رەتىندە جۇزەگە اسۋدا. بۇل ۇلتتىق جوبا – تەك سەنبىلىكپەن جانە قوقىس جيناۋمەن شەكتەلمەي، تابيعاتقا دەگەن جاناشىرلىق پەن جاۋاپكەرشىلىكتى قوعام ساناسىنا سىڭىرۋگە باعىتتالعان، ەل ازاماتتارىن بىرىكتىرىپ، ەكولوگيالىق مادەنيەتتى قالىپتاستىرۋعا نەگىز بولعان ماڭىزدى قوزعالىسقا اينالىپ وتىر. سالا ماماندارى مەن ساراپشىلار ەكولوگيالىق باستامانىڭ الەۋمەتتىك ءارى تاربيەلىك ماڭىزىنا تەرەڭ ءۇڭىلىپ، «تازا قازاقستان» باستاماسىنىڭ كەلەشەگىنە قاتىستى ءوز ۇسىنىس-پىكىرلەرىن ءبىلدىردى.
قورشاعان ورتاعا قامقورلىق - قوعامنىڭ ىشكى مادەنيەتىنىڭ كورسەتكىشى
ەرنار جىلىسبايەۆ، تاراز قالاسى اكىمدىگىنىڭ ىشكى ساياسات ءبولىمى “جاستار رەسۋرستىق ورتالىعى” كمم مامانى:
مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ باستاماسىمەن قولعا الىنعان «تازا قازاقستان» ەكولوگيالىق اكسياسى ەلىمىزدىڭ تابيعي بايلىعىن ساقتاۋ مەن قورشاعان ورتانى جاقسارتۋعا باعىتتالعان اۋقىمدى جوبالاردىڭ ءبىرى رەتىندە ەرەكشە ماڭىزعا يە. بۇل باستاما تەك تابيعاتتى قورعاۋ ىس-شارالارىمەن شەكتەلمەي، قوعامنىڭ ەكولوگيالىق مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ مەن وسكەلەڭ ۇرپاققا ۇلگى بولارلىق تاربيە بەرۋدى دە كوزدەيدى.
تاراز قالاسىندا «تازا قازاقستان» اكسياسى اياسىندا ءبىرقاتار ناقتى، جۇيەلى جانە ناتيجەلى ءىس-شارالار جۇزەگە اسىرىلدى. اكسيانىڭ باستى ەرەكشەلىگى – بۇرىنعى ەكولوگيالىق باستامالاردان وزگەشە، تاقىرىپتىق باعىتتار بويىنشا جۇيەلەنىپ وتكىزىلۋى. بۇل ءوز كەزەگىندە ءار باستامانىڭ ماقساتتى اۋديتورياسىنا ناقتى ىقپال ەتۋىنە مۇمكىندىك بەردى. اتاپ ايتقاندا، «تازا ولكە» بويىنشا قالا كوشەلەرى مەن كوپقاباتتى تۇرعىن ۇيلەر اۋلالارىندا سانيتارلىق جۇمىستار جۇرگىزىلدى. «كيەلى مەكەن» اياسىندا تاريحي-مادەني ەسكەرتكىشتەر مەن ولاردىڭ اينالاسىن اباتتاندىرۋ شارالارى ىسكە اسسا، «جاسىل ايماق» ارقىلى جاسىل بەلدەۋلەردى قالىپتاستىرىپ، كوشەت وتىرعىزىلدى. «ونەگەلى ۇرپاق» جوباسى اياسىندا ۇوس ارداگەرلەرى مەن قارتتار ۇيىندە تازالىق جانە كوگالداندىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ، «ءمولدىر بۇلاق» شاراسى بارىسىندا قالا اۋماعىنداعى وزەن-كولدەر مەن بۇلاقتاردىڭ جاعالاۋى قوقىستان تازارتىلدى، اباتتاندىرىلدى. بۇل باعىتتاعى جۇمىستار ەكولوگيالىق قانا ەمەس، الەۋمەتتىك تۇرعىدا دا وراسان ناتيجە بەرۋدە.
ماسەلەن، «تازا قازاقستان» اكسياسى ارقاسىندا تاراز قالاسىندا 300 مىڭ تونناعا جۋىق قوقىس جينالدى، 25 مىڭعا جۋىق اعاش كوشەتتەرى وتىرعىزىلىپ، 1000-عا جۋىق گۇل ەگىلدى. ەكولوگيالىق اكسيالارعا 15 000-نان استام ەرىكتى جاستار، ارداگەرلەر مەن تۇرعىندار تارتىلدى.ايتا كەتسەك، بۇگىندە ەكولوگيالىق مادەنيەتتى قالىپتاستىرۋدا تۇرعىندار مەن جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ ءوزارا ارەكەتتەستىگى ايتارلىقتاي جاقسارعان. اسىرەسە، جاستاردىڭ باستاماشىلدىعى مەن بەلسەندىلىگى ەل بولاشاعىنا دەگەن ءۇمىتتى كۇشەيتەدى. دەسەك تە، قالدىقتاردى بولەك جيناۋعا ارنالعان كونتەينەرلەر مەن قايتا وڭدەۋ زاۋىتتارىنىڭ جەتكىلىكسىزدىگى — بۇل سالانى جەتىلدىرۋ قاجەتتىگىن كورسەتەدى. وسى ورايدا قالدىقتاردى قايتا وڭدەۋگە ارنالعان ينفراقۇرىلىمدى كەڭەيتۋ، ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىندە ەكولوگيا تاقىرىبىندا وقىتۋدى كۇشەيتۋ، مەكتەپ باعدارلامالارىنا ەنگىزۋ ماڭىزدى قادام بولماق.
قازاقستاندا ەكولوگيالىق سانانى ارتتىرۋ ءۇشىن بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى، الەۋمەتتىك جەلىلەر جانە سيفرلىق تەحنولوگيالار ارقىلى جاڭا فورماتتاعى اقپاراتتاندىرۋ جۇمىسىن جانداندىرۋ قاجەت دەپ ويلايمىن. مەملەكەتتىك قولداۋمەن قاتار، زاڭنامالىق تۇرعىدان دا قوسىمشا وزگەرىستەر ەنگىزۋ – ۋاقىت تالابى. «تازا قازاقستان» – بۇل بولاشاققا باعىتتالعان ۇلكەن قوزعالىس. ەلىمىزدە باستالعان يگى ىستەر ءوز جالعاسىن تاباتىنىنا سەنىمىمىز مول. تابيعاتتى ايالاۋ – ءار ازاماتتىڭ بورىشى. پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت توقايەۆ اتاپ وتكەندەي، تازالىق ءار ۇيدەن، كوشەدەن جانە قالادان باستالادى، ال قورشاعان ورتاعا قامقورلىق - قوعامنىڭ ىشكى مادەنيەتىنىڭ كورسەتكىشى.
«تازا قازاقستان» – سانانى جاڭعىرتۋعا باعىتتالعان ستراتەگيالىق قادام
جاننا ۇسەمبايەۆا، الاتاۋ قالاسى №12 ورتا مەكتەپتىڭ گەوگرافيا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى:
قورشاعان ورتانى قورعاۋ – ءار ازاماتتىڭ بورىشىنا اينالۋى ءتيىس وزەكتى ماسەلە. وسى باعىتتا ەلىمىزدە جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقان «تازا قازاقستان» ەكولوگيالىق اكسياسىنىڭ ماڭىزى زور. بۇل باستاما – تابيعاتتى ايالاۋعا، اينالامىزدى تازا ۇستاۋعا جانە ەكولوگيالىق مادەنيەتتى قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان اۋقىمدى جوبا.
پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ ءوز جولداۋلارىندا ەكولوگيالىق جاعدايدى جاقسارتۋ، حالىقتىڭ تابيعاتقا دەگەن جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرۋ جانە قورشاعان ورتانى قورعاۋ ماسەلەلەرىن باسىم باعىتتاردىڭ ءبىرى رەتىندە اتاپ كەلەدى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ باستاماسىمەن قولعا الىنعان «تازا قازاقستان» ۇلتتىق اكسياسى – وسى باعىتتاعى ناقتى ءارى جۇيەلى شارالاردىڭ ءبىرى دەپ سانايمىن. گەوگرافيا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى رەتىندە مەن بۇل اكسيانى تەك سەنبىلىك دەڭگەيىندەگى شارا دەپ ەمەس، جاس ۇرپاقتىڭ بويىنا تابيعاتقا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك پەن جاۋاپكەرشىلىك سەزىمىن دارىتاتىن تاربيەلىك ءمانى زور ءىس دەپ قابىلدايمىن. گەوگرافيا – تابيعات پەن ادام اراسىنداعى بايلانىستى زەرتتەيتىن عىلىم. بۇل ءپان ارقىلى وقۋشىلار جەردىڭ قۇرىلىسىن، كليماتتى، ماتەريكتەر مەن مۇحيتتاردى، حالىقتىڭ ورنالاسۋىن، شارۋاشىلىق سالالارىن، ەكولوگيالىق ماسەلەلەردى جانە كارتامەن جۇمىس ىستەۋدى ۇيرەنەدى. سونىمەن قاتار، تۋعان ولكە مەن ەلىمىزدىڭ تابيعي-ەكونوميكالىق ەرەكشەلىكتەرى تۋرالى ماعلۇمات الىپ، تابيعاتتى قورعاۋ مادەنيەتىن بويلارىنا سىڭىرەدى.
«تازا قازاقستان» اكسياسى اياسىندا مەكتەبىمىزدە ءتۇرلى ءىس-شارالار ۇيىمداستىرىلدى. وقۋشىلارمەن بىرگە سەنبىلىكتەر وتكىزىلىپ، مەكتەپ اۋلاسى مەن جاقىن ماڭداعى تابيعي ايماقتار تازارتىلدى. سونىمەن قاتار، قالدىقتى سۇرىپتاۋ كورمەلەرى، ەكو-ساباقتار، پىكىرتالاستار مەن جوبالار ارقىلى وقۋشىلاردىڭ تابيعاتقا جاناشىرلىق كوزقاراسىن قالىپتاستىرۋعا تىرىستىق. ەكو-بۇرىشتار مەن ەرىكتىلەر قوزعالىسىن دامىتۋ – وسى باعىتتاعى جۇمىستارىمىزدىڭ ءبىر بولىگى عانا. بۇل اكسيا مازمۇنى مەن ادىستەمەسى جاعىنان بۇرىنعى ەكولوگيالىق ناۋقانداردان الدەقايدا جۇيەلى جانە جان-جاقتى. ەڭ باستىسى – وقۋشىلار تەك قاتىسۋشى ەمەس، بەلسەندى باستاماشى بولا باستادى. بۇل ولاردىڭ بويىندا ەكولوگيالىق مادەنيەتتىڭ قالىپتاسا باستاعانىنىڭ ناقتى كورسەتكىشى.
بۇگىنگى جاس – ەرتەڭگى ەل بولاشاعى. مەملەكەت باسشىسى ۇسىنعان «ادىلەتتى قازاقستان» قۇرۋ جولىنداعى ەڭ ماڭىزدى باعىتتاردىڭ ءبىرى – تابيعاتپەن ۇيلەسىمدى ءومىر ءسۇرۋ. تابيعاتقا دەگەن جاۋاپكەرشىلىكتى بالا كەزدەن قالىپتاستىرۋ – بولاشاققا جاسالعان ماڭىزدى ينۆەستيسيا. «تازا قازاقستان» – تەك تازالىق ساقتاۋ عانا ەمەس، بۇل – سانانى جاڭعىرتۋعا باعىتتالعان ستراتەگيالىق قادام.
تابيعات – ءبىزدىڭ ورتاق ءۇيىمىز. ونى تازا ساقتاۋ – ۇلت بولاشاعىنا جاسالعان شىنايى قامقورلىق. سول سەبەپتى ءارقايسىمىز تۋعان جەرگە دەگەن جاناشىرلىعىمىزدى ناقتى ىسپەن دالەلدەيىك. پرەزيدەنتىمىزدىڭ ەكولوگيانى قورعاۋ جولىنداعى باستامالارىن قولداي وتىرىپ، ءبىز دە ءوز ۇلەسىمىزدى قوسۋعا دايىنبىز.
ماعان ءبارىبىر ەمەس...
بەكبول رامازان، الماتى قالاسى ءماسليحاتىنىڭ VIII شاقىرىلىم دەپۋتاتى، AMANAT فراكسياسىنىڭ مۇشەسى
الماتى قالاسىنىڭ تۇرعىنى جانە قالالىق ءماسليحاتتىڭ دەپۋتاتى رەتىندە مەن ءۇشىن تۋعان قالامىزدىڭ ەكولوگيالىق احۋالى – جاي عانا تاقىرىپ ەمەس، ءاربىر كۇندەلىكتى ارەكەتىمنىڭ ءمانى مەن ماقساتى. تازا اۋا، كوگالدانعان كوشەلەر، ەكولوگيالىق مادەنيەتى قالىپتاسقان قوعام – بۇل بولاشاق ۇرپاققا قالدىراتىن اسىل مۇرامىز. سوندىقتان دا ماعان ءبارىبىر ەمەس.
«تازا قازاقستان» ەكولوگيالىق اكسياسى — ەلىمىزدىڭ تابيعاتىن قورعاۋعا باعىتتالعان ماڭىزدى باستاما. بۇل شارا تەك سەنبىلىككە قاتىسۋ عانا ەمەس، تۇتاس قوعامدى تازالىققا، قورشاعان ورتانى قۇرمەتتەۋگە شاقىراتىن ۇلكەن ەكولوگيالىق قوزعالىس دەپ بىلەمىن. ءوزىم دە وسى اكسياعا بەلسەنە قاتىسىپ، قالامىزدىڭ تازالىعى ءۇشىن ناقتى ىستەرمەن ۇلەس قوسىپ كەلەمىن. مىسالى، 2025 جىلدىڭ 19 ساۋىرىندە وتكەن «جاسىل اۋلا» اياسىنداعى ەكولوگيالىق سەنبىلىككە قاتىسۋ مەن ءۇشىن ۇلكەن مارتەبە بولدى. الماتى قالالىق ءماسليحاتىندا ءبىز بۇل باعىتتا ءبىرقاتار ناقتى شەشىمدەر قابىلدادىق. جاسىل ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ، قوعامدىق كولىكتى ەكوستاندارتتارعا كوشىرۋ، ەكوبىلىمدى ارتتىرۋ، جاس ۇرپاققا ارنالعان ەكولوگيالىق باعدارلامالاردى ەنگىزۋ — مۇنىڭ بارلىعى قوعامنىڭ ەكوساناسىن ارتتىرىپ، ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن جاقسارتۋعا باعىتتالعان.
مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت كەمەل ۇلى توقايەۆتىڭ: «قوعامنىڭ ەكولوگيالىق مادەنيەتى جوعارى بولماسا، ەشقانداي ەكولوگيالىق باعدارلاما ناتيجەلى بولمايدى» دەگەن ءسوزى مەنىڭ ۇستانىمىممەن ۇندەس. شىنىندا دا، قورشاعان ورتاعا دەگەن جاناشىرلىق تەك زاڭمەن ەمەس، سانا مەن جۇرەكپەن باستالۋى كەرەك. «تازا قازاقستان» اكسياسى اياسىندا «الماتى – ورتاق ءۇيىمىز» اتتى كەڭ اۋقىمدى ەكولوگيالىق ناۋقان وتكىزۋ داستۇرگە اينالدى. بيىلعى شارادا قالا تۇرعىندارى تازالىق، كوگالداندىرۋ جانە كوركەيتۋ جۇمىستارىنا بەلسەندى اتسالىستى. ناۋقان بارىسىندا 4 مىڭنان استام اۋلا، 2 مىڭنان اسا كوشە، 445 ساياباق پەن سكۆەر تازارتىلىپ، 600-دەن استام زاڭسىز ساۋدا نىسانى الىنىپ تاستالدى. قالا اۋماعىنا 3 مىڭنان استام قوقىس جاشىگى ورناتىلىپ، 20 مىڭعا جۋىق اعاش پەن بۇتا ەگىلدى.بۇل باستاما قالا تۇرعىندارىنىڭ تۋعان جەرگە دەگەن جاناشىرلىعىن كورسەتىپ قانا قويماي، ەكولوگيالىق جاۋاپكەرشىلىكتى قالىپتاستىرۋدىڭ جارقىن ۇلگىسىنە اينالدى دەۋگە بولادى.
قالا ءۇشىن، ۇرپاق ءۇشىن، تابيعات ءۇشىن، ءوزىمىز ءۇشىن – ماعان ءبارىبىر ەمەس. سول سەبەپتى مەن تەك سوزبەن ەمەس، ناقتى ارەكەتپەن ۇلەس قوسۋعا ءارقاشان دايىنمىن. وسىنداي باستامالار جالعاسىن تاۋىپ، ەلىمىزدە ەكولوگيالىق مادەنيەت جاڭا دەڭگەيگە كوتەرىلەدى دەپ سەنەمىن.
ماتەريالدى دايىنداعان جاننا جومارت
