بۇگىندە ءبىلىم سالاسىنداعى قولعا الىنعان ىستەردىڭ استارىنا ۇڭىلمەستەن ءتۇرلى سىني-پىكىر ايتۋ ادەتكە اينالعانى جاسىرىن ەمەس. وسى رەتتە «قالا مەن دالا» گازەتى وقىرماندارىنىڭ كوكەيىنە جيناقتالعان سۇراقتاردى جۇيەلەپ، ەلىمىزدىڭ ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا ۇزاق جىل جۇمىس ىستەپ، ءبىلىم جانە عىلىم ۆيسە-مينيسترى قىزمەتىنە دەيىن كوتەرىلگەن، بۇگىندە اباي اتىنداعى ءقازۇپۋ-دىڭ رەكتورى قىزمەتىن ابىرويمەن اتقارىپ وتىرعان بىلىكتى باسشى تاكير بالىقبايەۆ مىرزاعا قويعان ەدىك.

 

– تاكير وسپان ۇلى، سوڭعى جىلدارى ەلىمىزدەگى ءبىلىم بەرۋ، سونىڭ ىشىندە پەداگوگ مامانداردى دايارلاۋعا قاتىستى كوپتەگەن ءىس-شارالار قابىلدانعانىن بىلەمىز. بۇل ىستەر باستالعاندا ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىندە جۇمىس ىستەپ، ءبىراز ىسكە ءوزىڭىز باستاماشى بولدىڭىز. قازىرگى تاڭدا اباي اتىنداعى قازۇپۋ-گە رەكتور بولىپ تاعايىندالىپ، وزىڭىزگە تانىس ءىستى ارى قاراي جالعاستىرىپ جاتىرسىز. پەداگوگ مامانداردى داياارلاۋعا قاتىستى مەملەكەتتىك دەڭگەيگە قولعا الىنعان ءىس-شارالاردىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەن مامان رەتىندە ايتىڭىزشى، اتقارىلعان شارالار ءوز ناتيجەسىن بەردى مە؟

– پەداگوگ مامانداردىڭ، سونىڭ ىشىندە ءبىلىم بەرۋ سالاسىنا قاتىستى تاۋەلسىزدىك جىلدارى كوپتەگەن ءىس-شارالار قابىلدانىپ، ىسكە استى. ونىڭ ءبارى قازىرگى تاڭدا ءوزىنىڭ ناتيجەسىن بەرىپ، جەمىسىن جەپ وتىرمىز. جالپى بۇل سۇراققا بىرنەشە باعىتتا جاۋاپ بەرگەن ءجون دەپ ەسەپتەيمىن.

كەز كەلگەن سالاداعى مەنەدجمەنتكە قاتىستى مىناداي ۇعىم بار. قاندايدا ءبىر قولعا الىنعان رەفورمالاردىڭ ناتيجەسىنە ساي سول سالانى باسقارۋ جۇيەسى قالىپتاسادى. وسى تۇرعىدان الىپ قاراساق، ەلباسىنىڭ سىندارلى ساياساتى مەن ءبىلىم سالاسىنا ەرەكشە كوزقاراسىنىڭ ارقاسىندا تاۋەلسىزدىك جىلدارى ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا جۇرگىزىلگەن رەفورمالاردىڭ ناتيجەسى رەتىندە قازاقستانعا ءتان ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن باسقارۋ ءىسى قالىپتاستى. بۇل – تولىقتاي ءوزىمىزدىڭ مامانداردىڭ قاجىرلى ەڭبەگىنىڭ ارقاسىندا قول جەتكىزگەن جەتىستىك دەپ ايتۋىمىزعا تولىق نەگىز بار.

سونىمەن قاتار، سوڭعى جىلدارى قوعامدىق ورتادا ۇستازدىڭ مارتەبەسى كوپ ءسوز بولعانى ءوزىڭىز دە بىلەسىز. ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ بيىلعى قازاقستان حالقىنا ارناعان جولداۋىندا ۇستازداردىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋ، ەلىمىزدەگى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى زاماناۋي، جوعارى تالاپتارعا ساي بولۋى كەرەك ەكەنىن ايرىقشا اتاپ ءوتتى. قازىرگى تاڭدا بۇل باعىتتا قىزۋ جۇمىستار ءجۇرىپ جاتىر.

ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ نەگىزگى ەكى ەلەمەنتى بار. ءبىرىنشىسى – وقۋشى بولسا، ەكىنشىسى – ۇستاز. وقۋشى مەن ۇستاز بولماعان جەردە ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى بولمايدى.

سوندىقتان ءبىزدىڭ ءبىلىم بەرۋ سالاسىنا جاۋاپتى ورگاندار زامان تالابىنا ساي ۇستازداردى دايىنداۋعا ونداعان جىلداردان بەرى ايىرىقشا كوڭىل ءبولىپ، بۇل باعىتتا كوپتەگەن ءىس-شارالداردى جۇزەگە استى.

قازىرگى تاڭدا قازاقستاننىڭ ورتا ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا 300 مىڭنان استام ۇستاز شاكىرت تاربيەلەپ، ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا ەڭبەك ەتۋدە. ال ولاردىڭ قاتارى جىل سايىن 4-5 مىڭ جوعارى وقۋ ورىن بىتىرگەن پەداگوگ ماماندارمەن تولىعىپ وتىرادى.

وسى 300 مىڭ كادردىڭ ءار بەس جىل سايىن بىلىكتىلىگىن ارتتىرىپ، زامان تالابىنا ساي شاكىرت تاربيەلەۋگە مۇمكىندىك تۋعىزۋ ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى ەڭ ماڭىزدى جۇمىستاردىڭ ءبىرى. ءيا، ارنايى نۇسقاۋلىقتار، ۇدايى بولىپ تۇراتىن جينالىستار ۇستازداردىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋعا اسا قاتتى ىقپال ەتپەيدى.

مەملەكەت شالعايدا، ءتىپتى قالا ىشىندەگى ۇستازدارعا بۇگىنگى زاماننىڭ ءبىلىمىن جەتكىزۋ ءۇشىن ءاربىر بەس جىل سايىن ۇستازداردىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ ءىس-شارالارىن ۇيىمداستىرىپ كەلەدى. ءوز باسىم مۇنى ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى ماڭىزدى شارا دەپ ايتار ەدىم. بىزدەر تاۋەلسىزدىك جىلدارى قازاقستان جاعدايىنا ساي كەلەتىن وسىنداي ورتالىقتار قۇرىپ، ولاردى قاجەتتى ادىستەمەلىك قۇرىلعىلارمەن قامتاماسىز ەتتىك.

ءيا، بۇل جۇمىستاردى ىسكە اسىرۋ بارىسىندا ءبىراز كەمشىلىكتەردىڭ كەتۋى مۇمكىن. ءبىراق بىزدەر ۇستازداردىڭ زامان تالابىنا ساي بىلىكتىلىگىن جەتىلدىرۋ ءىسىن تولىقتاي اياققا تۇرعىزدىق. بۇدان باسقا ەلىمىزدىڭ بارلىق وبلىستارىندا «ورلەۋ» بىلىكتىلىكتى جەتىلدىرۋ ورتالىقتارى قۇرىلدى. وسى رەتتە ۇستازداردىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ ورتالىقتارى زامان تالابىنا ساي دامىتۋ ۇدايى جۇرگىزىلىپ وتىراتىنىن ايتىپ جاتۋدىڭ قاجەتى جوق شىعار.

وسىدان ءبىرشاما ۋاقىت بۇرىن ەلىمىزدە نازاربايەۆ زياتكەرلىك مەكتەپتەرى قۇرىلا باستادى. سول كەزدە وسى ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىنىڭ جانىندا زامان تالابىنا ساي وقۋ باعدارلامالارىن ازىرلەۋ جانە پەداگوگ مامانداردىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ ماسەلەسىنە ايرىقشا كوڭىل ءبولىندى. بۇل رەتتە ءتيىستى ماماندار دامىعان ەلدەردىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندەگى وزىق ىس-تاجىريبەلەرىمەن تانىسىپ، ولاردىڭ قازاقستانعا قاجەتتى تۇستارىن الىپ، ۇستازداردىڭ بىلىكتىلىگىن كوتەرۋدى قامتاماسىز ەتەتىن وقۋ باعدارلامالارىن دايارلاپ شىعاردى.

سونىمەن قاتار، 2012 جىلدان باستاپ اباي اتىنداعى قازۇپۋ-دە پەداگوگيكانىڭ بارلىق ماماندىقتارى بويىنشا جاڭا ءبىلىم باعدارلامالارىن دايىنداۋ قولعا الىنعانىن دا ايتا كەتۋىمىز كەرەك. قازىرگى تاڭدا ءبىزدىڭ تۇلەكتەر مەكتەپتەرگە جاڭا ءبىلىمدى اپارىپ، ەنگىزەتىن نەگىزگى كۇشكە اينالدى. سونىمەن قاتار سوڭعى ون جىلدان بەرى ەلىمىزدەگى ورتا مەكتەپتەردە اعىلشىن تىلىندە ءبىلىم بەرۋ ءىسىنىڭ قولعا الىنۋى دا ماڭىزدى باستاما دەپ ەسەپتەيمىن.

– مامان دايىنداۋدا قانداي ماسەلەلەرگە كوڭىل بولىنەدى؟

– مامان دايىنداۋدا نەگىزىگەن وقۋ باعدارلاماسىنا، وقۋشىعا ساباق بەرەتىن ۇستازعا جانە ءتۇرلى ادىستەمەلەر مەن تەحنولوگيالارعا باسا كوڭىل بولىنەدى. تاۋەلسىزدىك جىلدارى ەلىمىزدەگى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن دامىتۋعا قاتىستى مەملەكەتتىك دەڭگەيدە بىرنەشە باعدارلامالار قابىلدانىپ، ىسكە استى. قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدەگى ورتا بۋىندى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپ ۇستازدارىنىڭ اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردى پايدالانىپ، وقۋشىلارعا ءبىلىم بەرىپ جاتقانى وسى باعدارلامالاردىڭ ناتيجەسى دەپ ايتۋعا بولادى.

سونىمەن قاتار اباي اتىنداعى قازۇپۋ-دە پەداگوگ مامانداردى دايارلاۋعا قولداۋ كورسەتەتىن وقۋ جانە عىلىمي ادىستەمەلىك بىرلەستىك جۇمىس ىستەپ، ونىڭ ىس-تاجىريبەسى ەلىمىز بويىنشا پەداگوگ ماماندار دايارلايتىن وقۋ ورىندارعا تارالۋدا. مۇنىڭ ءبارى ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا قول جەتكىزگەن باستى تابىستارىمىز دەپ نىق سەنىممەن ايتا الامىن.

– ءسىزدىڭ اڭگىمەڭىزدەن تاۋەلسىزدىك جىلدارى قازاقستاننىڭ وزىنە ءتان ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى قالىپتاسقانىن اڭعارعانداي بولدىم. ءبىراق ءبىلىم سالاسىنا جاۋاپتى مەكەمەلەردىڭ وسى باعىتتا اتقارعان جۇمىستارىن قوعامدىق ورتا ءتيىستى دەڭگەيدە تۇسىنە الماي وتىرعانىدا جاسىرىن ەمەس. وسى رەتتە كوپشىلىك قاۋىمنىڭ ءبىلىم بەرۋ سالاسىنا قاراتىپ ايتىلعان سىني-پىكىرىنە قاتىستى نە ايتا الاسىز؟

– ەگەر مامانداردىڭ كوزقاراسىمەن، ياعني، ينستيتۋسيونالدى تۇرعىدان قارايتىن بولساق، قازاقستاننىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى تولىقتاي قالىپتاستى دەپ ايتۋىمىزعا بولادى. جاڭا جۇيەنىڭ كەڭەس زامانىنداعى جۇيەگە مۇلدە ۇقسامايدى. جاڭا ارناعا بەت بۇرعانىن كىمدە بولسا، تۇسىنەدى.

بۇگىندە ەلىمىزدەگى ۋنيۆەرسيتەتتەر، كوللەدجدەر، مەكتەپتەر مەن بالاباقشالار جاڭا باعىتتا جۇمىس ىستەپ جاتىر. ولاردىڭ ەسكى كەڭەستىك جۇيەدەن كەتكەنىن ءبىلىم سالاسىندا جەتىلدىرۋگە قاتىستى قابىلدانعان زاڭنامالار، وقۋ باعدارلامالارى، ۇستازدار دايارلايتىن عىلىمي ادىستەمەلەرىمىز، ورتالىقتاردىڭ جۇمىسى ايقىنداي تۇسەدى. مۇنى تاۋەلسىز ەلدىڭ ءوزىنىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى دەپ ايتۋعا تولىق قاقىمىز بار.

ال وسى دۇنيەلەردى قالىپتاستىرۋ، ولاردى ۇدايى جەتىلدىرىپ وتىرۋ وڭاي شارۋا ەمەس ەكەنىن كوپشىلىك ءتۇسىنۋى كەرەك. وسى رەتتە بۇعان دەيىنگى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنەن ۇلتتىق ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە ۇيلەسەتىن ادىس-تاسىلدەردى قابىلداپ، ولاردى زاماناۋي دۇنيەلەرمەن ۇشتاستىرىپ، ءوز جولىمىزدى قالىپتاستىردىق. ونىڭ ۇستىنە تاۋەلسىزدىك جىلدارى پەداگوگيكا سالاسى بويىنشا عالىمدارىمىز ەڭبەكتەنىپ، وزدەرىنىڭ ديداكتيكالىق جانە عىلىمي-ادىستەمەلىك يدەيالارىن ۇسىنعانىن دا ەسكەرۋىمىز كەرەك.

– قازاقستاندا شاعىن جيناقتى مەكتەپتەردىڭ ماسەلەسى وزەكتى ەكەنىن بىلەمىز. شالعايدا جاتقان مەكتەپتەردىڭ زامان كوشىنەن قالىپ قويماۋى ءۇشىن قانداي جۇمىستار اتقارىلعانىن تالداپ ايتىپ بەرسەڭىز؟

– شاعىن جيناقتى مەكتەپتەردىڭ جۇمىسىن جانداندىرۋ – ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى ەڭ وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى. قازىرگى تاڭدا قازاقستانداعى ءبىلىم وشاقتارىنىڭ 40 پايىزىن وسى شاعىن جيناقتى مەكتەپتەر قۇرايدى. وسى ءبىر جايتتان-اق ءبىلىم بەرۋ سالاسىنا ەلىمىزدىڭ گەوگرافيالىق ورنالاسۋى اسەر ەتەتىنىن بايقاۋعا بولادى.

دۇنيەجۇزىندە جەر كولەمى شاعىن مەملەكەتتەردە مۇنداي ماسەلە بولمايدى. سوندىقتان بىزدەر شاعىن جيناقتى مەكتەپتەردىڭ ماسەلەسىن شەشۋدە ەلىمىزدىڭ ەرەكشەلىگىن نازارعا الىپ، شەشىم قابىلداۋدىڭ ماڭىزى زور.

شاعىن جيناقى مەكتەپتەردە بىلىكتى ۇستازداردىڭ جەتىسپەۋشىلىگى، بالا سانىنىڭ تومەن بولۋى سىندى وزىنە ءتان ماسەلەلەرى بار. مۇنداي مەكتەپتەرگە ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى وزىق تەحنولوگيانى بىردەن جەتكىزۋ ىسىندە دە كوپتەگەن قيىندىقتار كەزدەسەدى. بۇل قازاقستاننىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگى دەسەك بولادى.

– رەكتور مىرزا، جاس ۇرپاقتىڭ بويىنا ۇلتتىق تاربيەنى ءسىڭىرۋدىڭ ماڭىزى جايىندا ايتساڭىز؟

– ورىندى سۇراق. بىزدەر وقۋشىلاردىڭ بويىنا ۇلتتىق ەرەكشەلىگىمىزدى مەكتەپ جاسىنان باستاپ ءسىڭىرۋدىڭ ماڭىزى زور. بۇل ءۇشىن احمەت بايتۇرسىنوۆ باستاعان الاش ارىستارىنىڭ مۇرالارىن جاستاردىڭ كوكەيىنە قونىمدى ەتىپ جەتكىزۋىمىز كەرەك. سوندىقتان ولاردىڭ ەڭبەكتەرىن بالا ۇعىمىنا ساي، پەداگوگيكالىق دەڭگەيدە زەرتتەۋدىڭ ماڭىزى زور. ال مۇنى ءبىز ەشقانداي شەتەلدەن اكەلە المايمىز. وسىنى جەتە تۇسىنگەن پەداگوگ عالىمدارىمىز الاش ارىستارىنىڭ مۇرالارىن كەڭ كولەمدە زەرتتەپ جاتىر. بالالاردىڭ بويىنا ۇلتتىق ەرەكشەلىگىمىزدى سىڭىرۋدە پەداگوگ ماماندارىمىزدىڭ سول ەڭبەكتەرىن كەڭىنەن پايدالانىپ جاتىرمىز.

وسىنداي جايتتار ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق نەگىزىمىزدى تانۋعا تۇرتكى بولادى. ال ۇلتتىق نەگىز ەلىمىزدىڭ وركەندەپ، دامۋىنىڭ نەگىزگى كاتاليزاتورى ەكەنىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك.

جالپى بالالاردى تاربيەلەپ، ءبىلىم بەرگەندە بىزدەر ۇلتتىق پسيحولوگيامىزدى باسشىلىققا الۋىمىز كەرەك. بۇل – الەمنىڭ بارلىق ەلىندە بار تاجىريبە. زامان العا قادام باسقان سايىن دامىعان ەلدەر ءوزىنىڭ ۇلتتىق نەگىزىن ساقتاپ قالۋعا كۇش سالۋدا. ەگەر دامىعان ەلدەردىڭ كەز كەلگەن سالادا قاندايدا ءبىر جەتىستىككە جەتسە، ونىڭ وزەگىندە ۇلتتىق ەرەكشەلىگى جاتاتىنىن ءتۇسىنۋىمىز كەرەك. ال ونى بىلمەسەڭىز، وزىق ىس-تاجىريبەنىڭ ءمانىن دە، مازمۇنىن دا تۇسىنبەۋىڭىز مۇمكىن.



كەز كەلگەن حالىقتىڭ ۇلتتىق ەرەكشەلىگى قولعا العان ءىسىنىڭ تابىسقا جەتۋىنە سەپتەسەدى. وسى تۇرعىدان الىپ قاراساق، ءبىلىم بەرۋ سالاسىن ۇلتتىق ەرەكشەلىگىمىزدىڭ نەگىزىندى دامىتۋدىڭ قانشالىقتى ماڭىزدى ەكەنىن تۇسىنەسىڭ. ايتالىق، جاپونيانىڭ ۇلكەندى سىيلاۋعا نەگىزدەلگەن «كايدزەن» ءپرينسيپىن الىپ قاراساق، بۇدان تازا جاپونداردىڭ ۇلتتىق ەرەكشەلىگىن بايقار ەدىك. وسى ەرەكشەلىكتىڭ ارقاسىندا جاپونيا ءبىلىمى مەن عىلىمى، ءوندىرىسى وركەندەگەن ەل رەتىندە الەمگە تانىلىپ وتىر. مەنىڭشە، ۇلكەندى سىيلاۋ، كىشىگە ىزەت كورسەتۋ قازاقتىڭ دا قانىنا سىڭگەن قاسيەت. سوندىقتان ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەرىمىزدىڭ ماڭىزىن ءتۇسىنىپ، قادىر-قاسيەتىن بىلۋگە ءتيىسپىز.

– تاكير وسپان ۇلى، ۇلتتىق ەرەكشەلىكتى جاستاردىڭ بويىنا ءسىڭىرۋدىڭ ماڭىزى جايىندا جاقسى ايتتىڭىز. بۇگىندە ءبىزدىڭ قوعامدا ورىس تىلىندە ءبىلىم الاتىن قاۋىمعا وسى قازاقى قۇندىلىقتى قالاي سىڭىرۋگە بولادى؟ سونىمەن قاتار، اڭگىمە اراسىندا پەداگوگ مامانداردى دايارلاۋدا ماڭىزدى جۇمىستار اتقارىلعانىن دا ايتتىڭىز. پەداگوگ مامانداردىڭ ءبىلىمىن ءجىتىلدىرۋ جانە مەكتەپكە ارنالعان وقۋ باعدارلاماسى ەكى ءتىلدى قاۋىمعا دە ورتاق پا؟

– ءقازىر قازاق ءتىلدى بالاباقشالار مەن كەيبىر مەكتەپتەرگە بارساڭىز، وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ بالالارى قازاق تىلىندە تالىم-تاربيە الىپ جاتقانىن بايقايسىز. ولاردىڭ ءبارى قولىن كەۋدەسىنە قويىپ، قازاقستاننىڭ ءانۇرانىن ايتقاندا، بويىڭىزدا ايرىقشا سەزىم پايدا بولادى. وسى ءبىر قاراپايىم جايتتان-اق ەلىمىزدە جاس ۇرپاق اراسىندا نەگىزگى پاتروتيزم قالىپتاسقانىن اڭعارۋعا بولادى.

ۇزاق جىلدار ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا جۇمىس ىستەگەن مامان رەتىندە ءبىر ماسەلەنى ايتا كەتكەندى ءجون ساناپ وتىرمىن. بۇگىندە جاستار اراسىندا تىلگە بايلانىستى بولىنۋشىلىك جوق. ال مۇنداي ماسەلە كەڭەس وكىمەتى كەزىندە ءبىلىم الىپ، جوعارى وقۋ ورىندى بىتىرگەن ۇلكەندەر اراسىندا بار. تاۋەلسىزدىك جىلدارى دۇنيەگە كەلگەن جاستارىمىز ءتىلدى كوممۋنيكاسيا قۇرالى دەپ تۇسىنەدى.



ايتالىق، جاستار اعىلشىن، ورىس، جۇڭگو ءتىلىن بىلسە، وزدەرىنىڭ ءبىلىم كوكجيەگىن كەڭەيتەتىن مۇمكىندىككە يە بولعانىن تۇسىنەدى. ال اعا بۋىن كوپ ءتىل ءبىلۋدى قازاق تىلىنە تونگەن ءقاۋىپ دەپ قابىلدايدى.

ءيا، كەڭەس زامانىندا قازاق ءتىلىنىڭ كوپتەگەن قاعاجاۋ كورگەنىن كورىپ وسكەن بۋىننىڭ مۇنداي ويىن تۇسىنۋگە بولادى. الداعى ۋاقىتتا ءتىلدى كوممۋنيكاسيا قۇرالى دەپ قابىلدايتىن جاستارىمىزدىڭ زامانى تۋعاندا بۇگىندە داۋ تۋعىزىپ جۇرگەن كوپتەگەن ماسەلەلەر وزىدىگىنەن جوعالاتىنا سەنىمدىمىن.

مامان دايارلاۋعا قاتىستى ويىمدى ايتسام. بۇگىندە اباي اتىنداعى قازۇپۋ-دە بولاشاق پەداگوگ ماماندار «ۇلتتىق تاربيە» دەگەن ءپان بويىنشا وزدەرىنىڭ ءبىلىمىن ۇشتايدى. بۇل  ءپان قازاق جانە ورىس توپتارىندا وقيتىن جاستارعا بىردەي قولدانىلادى. ستۋدەنتتەرىمىز «ۇلتتىق تاربيە» ءپانى ارقىلى قازاقتىڭ ۇلتتىق پسيحولوگياسى مەن تاربيەسى جايىندا كەڭ كولەمدى ءبىلىم الادى. وسىلايشا مۇنداي ماڭىزدى دۇنيەلەردى ورىس توبىنداعى پەداگوگ ماماندارعا دا وقىتىپ، بويلارىنى ءسىڭىرىپ جاتىرمىز. ءدال وسىنداي سوڭعى جىلدارى قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىلىگىن دارىپتەيتىن «ماڭگىلىك ەل» ءپانى دە ستۋدەنت جاستارعا وقىتىلا باستاعانىن ايتا كەتۋىمىزگە بولادى.

ال قازاق جانە ورىس تىلىندەگى مەكتەپتەردە وقيتىن بالالارعا ارنالعان وقۋ باعدارلامالارى بىردەي. ءتىلدىڭ ەرەكشەلىككە ساي اناۋ ايتقانداي بولىنۋشىلىك جوق. وسى ءبىر جايتتاردان-اق تاۋەلسىزدىك جىلدارى ورتا ءبىلىم سالاسىنا ارنالعان وقۋ باعدارلامالارى مەن ادىستەمەلەر جاستاردى تۇتاستىرىپ، ورتاق ماقساتقا جۇمىلدىرىپ وتىرعانىن بايقاۋعا بولادى.

جاراتىلىستانۋ پاندەرىندە وقىتىلاتىن دۇنيەلەر قازاق-ورىس تىلىندە ءبىلىم الۋشىلارعا ورتاق. سول سياقتى گۋمانيتارلىق پاندەر توبىنا جاتاتىن گەوگرافيا، تاريح، قوعامتانۋ پاندەرىنىڭ دە ايىرماشىلىعى جوق.

تەك قازاق ءتىلى مەن قازاق ادەبيەتىنە جانە ورىس تىلىنە وقىتۋدىڭ بولەك باعدارلامالارى بار. ويتكەنى، ورىس سىنىبىندا وقيتىن بالالار «قوبىلاندى باتىر» جىرىن قازاق تىلىندە وقيتىن بالالار سەكىلدى يگەرە المايتىنى بەلگىلى. سوندىقتان ورتا بۋىندى ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا ورىس تىلىندە وقيتىن سىنىپتارعا قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە ايرىقشا باسىمدىلىق بەرىلەدى. ال ادەبي شىعارمالاردى تالداۋعا كەلگەندە قازاق تىلىندە ءبىلىم الاتىن بالالاردىڭ جۇكتەمەسىن ورىس تىلىندە وقيتىن بالالارعا قويۋ مۇمكىن ەمەس.

ءىستىڭ باسىندا جۇرگەن ادام رەتىندە ويىمدى ايتسام، قازاق قوعامى تىلگە بايلانىستى بولىنۋشىلىككە ۇرىنىپ جاتقان جوق. قايتا قازاقستان حالقى تۇتاسىپ، قازاق ءتىلى ءبىزدى ءبىرتۇتاس ۇلتقا اينالدىرىپ جاتقانىن كورىپ ءجۇرمىن. تەك ارامىزدا تىلگە قاتىستى اڭگىمەلەردىڭ ارا-تۇرا كوتەرىپ قوياتىن ادامدار مەن ات توبەلىندەي توپتار بولۋى مۇمكىن.

بۇگىندە بالالاردىڭ ءبارى پاتريوت. ءوز باسىم قازاقستاننىڭ كوپتەگەن مەكتەپتەرىندە بولدىم. سول كەزدە قازاق جانە ورىس تىلىندەگى مەكتەپتەردەگى پسيحولوگيانىڭ ورتاق ەكەنىنە تالاي رەت كوز جەتكىزدىم. وقيتىن وقۋ باعدارلامالارى دا، ۇستازداردىڭ كوزقاراسى ءبارى-بارى بىردەي.

– ءسوز جوق، بۇگىندە قازاق تىلىندە ءبىلىم بەرۋ ءىسى كۇن ساناپ دامىپ كەلەدى. مۇنى نازاربايەۆ زياتكەرلىك مەكتەپتەرىندەگى قازاق تىلىندەگى توپتارعا تۇسۋگە ەكى مىڭعا جۋىق بالالار قۇجات تاپسىرسا، ورىس تىلىندە ءبىلىم الۋعا ۇمىتىلعانداردىڭ سانى بەس ءجۇزدىڭ شاماسىندا بولاتىنىنان بايقاۋعا بولادى. دەگەنمەن، الماتىداعى ءورىستىلدى كەيبىر مەكتەپتەر ۇستازدارى جاراتىلىستانۋ پاندەرىن وقۋتۋ بارىسىندا رەسەيدەن شىققان وقۋلىقتاردى پايدالانادى. بۇل قانشالىقتى دۇرىس؟

– ءيا، مۇنداي جايتتار كەزدەسەدى. ءبىراق كوپ ەمەس. رەسەيدە جاراتىلىستانۋ پاندەرىن تەرەڭدەتىپ وقىتاتىن مەكتەپتەرگە ارناپ، قوسىمشا ساپالى وقۋلىقتاردى باسىپ شىعاراتىن «دروفا» دەگەن باسپاسى بار. بىزدەگى ورىس تىلىندە ماتەماتيكا، فيزيكا، حيميا پاندەرىن تەرەڭدەتىپ وقىتاتىن مەكتەپتەردىڭ ۇستازدارى وسىنداي وقۋلىقتاردى پايدالانادى. بۇل ءۇشىن ولاردى سوگە جامانداۋدىڭ ءجونى جوق.

ولار تەك جاراتىلىستانۋ پاندەرىنىڭ وقۋلىقتارىن عانا پايدالانادى. ال قالعان قازاقستان تاريحى، قازاق ءتىلى سىندى گۋمانيتارلىق پاندەردىڭ وقۋلىقتارىن اتالعان باسپا شىعارمايدى. سول سياقتى ءبىزدىڭ ءورىستىلدى مەكتەپتەر رەسەي تاريحىن وقىتاتىن كىتاپتاردى پايدالانبايدى.

 

مىنە، بايقادىڭىز با؟ ەگەر ءبىزدىڭ ۇستازدار اعىلشىن ءتىلىن جەتىك بىلسە، عالامتوردان اعىلشىن تىلىندەگى وتە ساپالى وقۋ ادىستەمەلىك قۇرالدارىمەن تانىسىپ، وقۋشىلارعا تەرەڭ ءبىلىم بەرگەن بولار ەدى. بولاشاقتا قازاقستاننىڭ ۇستازدار قاۋىمى اعىلشىن ءتىلىن مەڭگەرگەن ساتتە نەگىزگى بازالىق وقۋ باعدارلاماسىنا سۇيەنىپ، ەۋروپانىڭ، جالپى بۇكىل الەمنىڭ اعىلشىن تىلىندەگى تاڭداۋلى وقۋلىقتارىن پايدالانىپ، ءبىلىم بەرۋ ىسىنە پايدالاناتىن بولادى. مەملەكەتتىڭ ۇستازدار اعىلشىن ءتىلىن بىلۋگە قاتىستى تالاپ قويعاندا ونىڭ استارىندا وسىنداي ستراتەگيالىق ماقسات جاتقانىن كىمدە بولسا، بايقايتىنى انىق.

– تاكير مىرزا، بۇگىندە مەكتەپ وقۋلارىنا اعىلشىن تىلىندە ءبىلىم بەرۋ ءىسى قولعا الىنىپ جاتقانىن بىلەمىز. ءوزىڭىز باسقارىپ وتىرعان اباي اتىنداعى قازۇپۋ ەلىمىزدەگى نەگىزگى پەداگوگ مامانداردى دايارلايتىن وقۋ ورىن رەتىندە ورتا ءبىلىم سالاسىنا اعىلشىن تىلىندە ساباق بەرەتىن پەداگوگ مامانداردى دايارلاپ جاتىر ما؟

– بۇل – ماسەلە وسىدان ونداعان جىل بۇرىن كوتەرىلگەن بولاتىن، دەگەنمەن سوڭعى ەكى-ۇش جىلدا وعان ەرەكشە كوڭىل ءبولىنىپ جاتىر. ونىڭ سەبەبى دە بەلگىلى. وتكەن جىلى ءبىزدىڭ وقۋ ورىن مينيسترلىكتىڭ تاپسىرىسى بويىنشا فيزيكا، حيميا، بيولوگيا جانە ينفورماتيكا پاندەرى بويىنشا اعىلشىن تىلىندە ساباق بەرەتىن ماماندار دايارلاۋدىڭ وقۋ باعدارلاماسىن جاساپ شىعاردى. بيىلعى وقۋ جىلىنىڭ باسىنان بەرى وسى وقۋ باعدارلاماسى بويىنشا ستۋدەنتتەر ءبىلىم الىپ جاتىر. وسى رەتتە وقۋ باعدارلامالارىن جىل وتكەن سايىن جەتىلدىرىپ وتىراتىنىن ايتا كەتۋىمىز كەرەك. شىندىعىندا وقۋ باعدارلاماسى قاتىپ قالعان دۇنيە ەمەس، وقۋ جىلىنىڭ اياعىندا ونىڭ ناتيجەسىن باعامداپ، تولىقتىرىپ، وزگەرىستەر ەنگىزىپ وتىرامىز.

– وزگەرىس دەمەكشى، كەڭەس زاماندا وقۋ باعدارلامالارى، وقۋلىقتار وزگەرىسسىز ونداعان جىلدار بويى پايدالاندىق. وسىعان بويى ۇيرەنگەن جۇرت ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندەگى وزگەرىستەردى بىردەن قابىلداي المايتىنىن بايقاۋعا بولادى. قالاي ويلايسىز، بىزدە ءبىلىم سالاسىنداعى وزگەرىستەرگە قاتىستى حالىق اراسىندا ناسيحات جۇمىستارى كەمشىن ءتۇسىپ جاتقان جوق پا؟

– دۇرىس ايتاسىز. كەڭەس زامانىندا ءبىر عانا ماتەماتيكا ءپانىنىڭ وقۋلىعى 40 جىل بويى وزگەرىسسىز وقىتىلعانىن بىلەمىن. مەنىڭشە، مۇنداي جاعدايدىڭ قالىپتاسۋى تەك قانا ناسيحات ماسەلەسىنە بارىپ تىرەلىپ تۇرعان جوق. مۇنىڭ كوپتەگەن سەبەپتەرى بار. سوڭعى ۋاقىتتارى بىزدەر عىلىمنىڭ، تەحنولوگيالاردىڭ، سونىڭ ناتيجەسى رەتىندە قوعامنىڭ، كوز ىلەسپەس جىلدامدىقپەن دامىپ جاتقانىن بايقامايمىز.

ماسەلەن، وسىدان 40 جىل بۇرىن بالالارعا تەك قانا ۇستاز عانا ءبىلىم بەرۋشى ەدى. ءيا، اراسىندا كىتاپحاناعا بارىپ، ءوز بەتىمىزشە ىزدەندىك. بولعان، بىتكەنى وسى. ال ءقازىر زامان وزگەرگەن. بۇگىندە اقپارات الۋدىڭ كوزدەرى وتە كوپ. قالاعان دۇنيەمىزدى ەشقانداي كەدەرگىسىز ينتەرنەتتەن الىپ وقيتىن دەڭگەيگە جەتتىك. ءبىلىم الۋدىڭ كوزدەرى وسىنداي ۇلكەن وزگەرىستى باستان كەشىپ جاتقاندا ۇستاز بەن وقۋشى، اتا-انالار اراسىنداعى قارىم-قاتىناس تا باياعى دەڭگەيىندە قالىپ قويماي، وزگەرۋى كەرەك ەكەنىن حالىق ءتۇسىنۋى كەرەك.



ءقازىر مەكتەپ پەن ۇستاز ءبىلىمنىڭ ورتالىعى دەپ ايتا المايسىڭ. ويتكەنى، بالا مەن اتا-انا ينتەرنەتتەن كەز كەلگەن اقپاراتىن الىپ، وزىنشە وي قورىتاتىن دەڭگەيگە جەتتى. مۇنداي جاعدايدا مەكتەپتىڭ قوعامداعى ورىنى وزگەرۋى كەرەك ەكەنىن بايقايسىڭ. ايتالىق، كەز كەلگەن اتا-انا عالامتوردان ماتەماتيكاعا قاتىستى قىرۋار وقۋلىقتى كوشىرىپ الىپ، ءوز بەتىنشە بالاسىن وقىتا المايدى عوي. سەبەبى، ول ءۇشىن وقىتۋ جۇيەسىن، قاي رەتتە وقىتۋ قاجەتتىگى مەن ادىستەمەسىن ءبىلۋ قاجەت. ال ونى بىلمەي وقىتقان كۇننىڭ وزىندە دە ناتيجەسى قانداي بولادى، بالانىڭ «ميى اشىپ» كەتپەيدى مە – تۇسىنىكسىز.

ال وسىنىڭ ءبارىن كىم جۇيەلەپ، بالاعا تياناقتى ءبىلىم بەرەدى. ارينە، مەكتەپ پەن ۇستاز. سوندىقتان بىزدەر بالالارعا زامان تالابىنا ساي ءبىلىم بەرەتىن جۇيەلەرىمىزدى، وقۋ-ادىستەمەلەرىمىزدى جانە تەحنولوگيالارىمىزدى اتا-انالارعان دۇرىستاپ ءتۇسىندىرۋىمىز كەرەك.

بۇگىندە ءبىلىم الۋدىڭ كوزدەرى كوپ. ءبىراق جۇيەلى ءبىلىم الۋدى تەك قانا مەكتەپ پەن ۇستاز عانا قامتاماسىز ەتەدى. سول سەبەپتى ءبىلىم بەرۋدىڭ ماڭىزدى جۇيەلەرىن بالالاردان بۇرىن اتا-انالارعا كوبىرەك تۇسىندىرگەن ءجون.

سول سياقتى ءقازىر ۇستازداردىڭ بالالارعا 45 مينۋت بويى ساباق ءتۇسىندىرۋى ارتىق ەكەنىن بايقايسىڭ. ويتكەنى، ءقازىر بۇرىن 45 مينۋت بويى تۇسىندىرەتىن دۇنيەلەردى 20 مينۋتتا ءتۇسىندىرىپ، بالالاردىڭ ساناسىنا قۇيىپ بەرەتىن تەحنولوگيالار بار.

سوندىقتان بىزدەر ءبىلىم سالاسىنداعى اقپاراتتىق تەحنولوگيالار مەن  كوممۋنيكاسيالىق قىزمەتتەردى، ءبىلىم بەرۋدىڭ جۇيەلەرىن كەڭىنىن ءتۇسىندىرۋىمىز كەرەك. اتا-انا عالامتوردان كوپتەگەن دۇنيەلەردى وقىپ الادى دا، «قازاقستاننىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى نەگە مۇنداي ەمەس؟» دەپ سۇراقتاردى قويىپ، سوڭىندا ءتۇرلى اڭگىمەلەر پايدا بولىپ جاتاتىنى جاسىرىن ەمەس.

قازىرگى تاڭدا ورتا ءبىلىم بەرۋ سالاسى بەس كۇندىك وقۋ جۇيەسىنە كوشىپ جاتىر. مەنىڭشە، سەنبى وقۋشىلار اتا-انالارىمەن مەكتەپكە كەلىپ، ۇستازدار بىر-ەكى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە قاتىستى اتا-انالارعا ءتۇسىندىرىپ بەرۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن. ءدال ءقازىر مەكتەپ پەن اتا-انا اراسىنداعى كوممۋنيكاسيا اۋاداي قاجەت.

–  ءسىزدىڭ ويىڭىزدان تۇسىنگەنىم ءۇش تۇعىرلى ءتىل ساياساتىنىڭ وزەگىندە جاستارعا كوپتىلدىلىكتى كوممۋنيكاسيالىق مۇمكىندىك رەتىندە ءتۇسىندىرىپ، ولاردىڭ دۇنيەجۇزىنىڭ كەز كەلگەن نۇكتەسىندە ءبىلىم الۋعا مۇمكىندىك تۋعىزۋ جاتىر ما؟ جالپى ءۇش تۇعىرلى ءتىلدىڭ قانداي پايداسى بار؟ سونى  ءتۇسىندىرىپ بەرە الاسىز با؟

– بىزدەر ءۇش تۇعىرلى ءتىلدىڭ ءمانى مەن مازمۇنىن حالىققا ءالى دە بولسا، مەيلىنشە ءتۇسىندىرۋىمىز قاجەت. شىعىس ازيادا ءبىلىم سالاسى جوعارى دەڭگەيدە دامىعان سينگاپۋر دەگەن ەل بار. ولاردىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى – اعىلشىن ءتىل. ال سينگاپۋرداعى حالىقتىڭ 70-80 پايىزىن قىتايلار قۇراسا، ودان كەيىنگى ورىندا جەرگىلىكتى مالايلار مەن ۇندىستەر تۇر.

بۇگىندە ولار جۇڭگو، مالاي، حيندي تىلىندە بالالارعا ءبىلىم بەرۋگە كۇش سالىپ جاتىر. ولار اعىلشىن ءتىلىنىڭ ارقاسىندا ءبىلىم بەرۋ سالاسىن جوعارى دەڭگەيگە كوتەرىپ، ەندى ۇلتتىق نەگىزىندە ۇمىت قالدىرماي دامىتۋعا كۇش سالىپ جاتىر.

 

ەندى ءۇش تۇعىرلى ءتىل بىزگە قانداي پايدا اكەلەدى دەگەن سۇراعىڭا جاۋاپ بەرسەم. ءوز باسىم سىرت ەلدەردە وتەتىن عىلىمي كونفەرەنسيالارعا ءجيى بارامىن. سونداي ماڭىزدى باسقوسۋلاردىڭ بارىندە باياندامالار اعىلشىن تىلىندە جاسالىنادى. ەگەر سول كەزدە اعىلشىن ءتىلىن بىلسەڭ، ءوزىڭدى قىزىقتىرعان ىس-تاجىريبەنىڭ، عىلىمي ىزدەنىستىڭ ناتيجەسىن تىكەلەي اۆتوردىڭ وزىنەن سۇراپ الۋعا بولادى. اعىلشىن ءتىلىن بىلگەن ادام ەلىمىزگە كوپتەگەن يگىلىك اكەلەدى.

قازىرگى دامىعان زاماندا قارجى-ەكونوميكالىق، عىلىمي-تەحنيكالىق ىنتىماقتاستىق اعىلشىن ءتىلىنىڭ ارقاسىندا دامىپ جاتىر. اعىلشىن ءتىلىن بىلگەن ادام ۇدايى ءبىر قادام الدا جۇرەتىنى انىق. اعىلشىن ءتىلىن بىلمەگەننەن كەيىن بىزدەر ءتىلماشتاردىڭ كومەگىنە جۇگىنۋگە ءماجبۇر بولامىز. حالىقارالىق كونفەرەنسيا بارىسىندا سۇراپ، ءبىلىپ الاتىن ماسەلەمىزدى ءتۇسىنۋ ءۇشىن جارتى جىل ۋاقىتىمىز شىعىندايمىز. ال بۇل ۋاقىتتا عىلىم تاعى دا العا وزىپ، دامىپ كەتەدى. وسىنىڭ كەسىرىنەن عىلىمىمىز كەنجەلەپ قالادى. سوندىقتان ءاربىر اتا-انا قازىرگى دامىعان زاماندا ءتىلدىڭ ساياساتتىڭ قۇرالى ەمەس، كوممۋنيكاسيا ەكەنىن ءتۇسىنۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن.

– جۇيەلى اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

سۇحباتتاسقان نۇرلان اۋباكىر