ءبىز قولدان تەلەفون تۇسپەيتىن، گادجەتسىز كۇن كەشە المايتىن، تەحنولوگيالارمەن بىتەقايناسقان كەزەڭدە ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. بۇل يگىلىكتىڭ پايداسى مەن زيانىن ايىرا الماي قالعانىمىز سونشالىقتى، گادجەتپەن ءوسىپ جاتقان جاس ۇرپاقتىڭ پروبلەمالارى كۇننەن كۇنگە كوبەيۋدە. بۇل تۋرالى مەملەكەت باسشىسى دا ءجيى ايتاتىن بولدى. پرەزيدەنتىمىز جاقىندا استانادا وتكەن ءماسليحات دەپۋتاتتارىنىڭ فورۋمىندا بالالاردى سيفرلىق كەڭىستىكتەنقورعاۋعا شاقىردى. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ جاس ۇرپاقتىڭ سيفرلىق دۇنيەلەرگە تاۋەلدى بولۋى مەن ۆيرتۋالدى الەمگە شەكتەن تىس قۇمارتۋى جاقسىلىققا اپارمايتىنىن العا تارتتى. بالانىڭ سمارتفون مەن كومپيۋتەردى پايدالانعان كەزىندە نە ىستەپ جاتقانىن اتا-انالارى قاتاڭ قاداعالاۋ قاجەتتىگىن، ۇل-قىزدارىمىزعا كوڭىل ءبولءۋدىڭ ماڭىزدىلىعىنا توقتالدى.
«ۇرپاقتىڭ سيفرلىق دۇنيەلەرگە تاۋەلدى بولۋى مەن ۆيرتۋالدى الەمگە شەكتەن تىس قۇمارتۋى ناعىز دەرتكە اينالدى. بالالارعا قاتىستى كەز كەلگەن قايعىلى جاعداي مەنىڭ جانىما باتادى. مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ نازارىن دەرەۋ وسىنداي جاعدايلارعا اۋدارىپ، ءتيىستى تاپسىرمالار بەرىپ، ورىندالۋىن تۇراقتى باقىلاۋىمدا ۇستايمىن. تانىمال الەۋمەتتىك جەلىلەر بالالاردى عانا ەمەس، ۇلكەندەردى دە زومبيگە اينالدىرۋى مۇمكىن. اتا-انالار بالالارىنىڭ تاربيەسىن مەملەكەتكە نەمەسە مەكتەپكە ىسىرا سالماۋى كەرەك. گادجەتتەردىڭ قۇرساۋىندا قالدىرۋعا ءتىپتى بولمايدى. ءوز پەرزەنتىنە سيفرلىق گيگيەنانىڭ قاراپايىم ەرەجەلەرىن ۇيرەتۋگە اتا-انا جاۋاپتى. ۇل-قىزدارىمىزعا كوڭىل ءبولۋ، بىرگە ۋاقىت وتكىزۋ، ولاردى الاڭداتقان ماسەلەلەر جايىندا اڭگىمەلەسۋ ماڭىزدى. بالانىڭ سمارتفون نەمەسە كومپيۋتەر پايدالانعان كەزىندە نە ىستەپ جاتقانىن قاتاڭ قاداعالاۋ قاجەت»، - دەدى پرەزيدەنت.
ۇلتتىڭ بولاشاعى – ۇرپاعىندا بولسا، ۇرپاقتىڭ تاربيەسى – ۇستاز قولىندا. جاس ۇرپاق تاربيەسىمەن اينالىساتىن مەكتەپ مۇعالىمدەرىنىڭ ءوز ايتارى بار. گادجەتكە الاڭداعان وقۋشىنىڭ ويى جان-جاققا شاشىراپ تۇرادى، - دەيدى پەداگوگ، ق ر ءبىلىم بەرۋ سالاسىنىڭ قۇرمەتتى قىزمەتكەرى رايگۇل جۇماعالييەۆا.
«زامان تالابىنا ساي مەكتەپ وقۋشىلارى تەلەفوندى بەلسەندى تۇردە قولدانادى. ونىڭ ءبىر جاقسىسى، وقۋشىلار اتا-اناسىمەن ءاردايىم بايلانىستا. تەرىس جاعى، جاس ۇرپاق سمارتفوندى وزگە ماقساتتارعا پايدالانادى، ساباق ۇستىندە، قوڭىراۋ كەزىندە ۆيدەولار كورىپ، ويىندار وينايدى. تەلەفونعا تاۋەلدىلىك كوپ وقۋشىدا بار ەكەنىن كۇندەلىكتى ءوز تاجىريبەمدە بايقاپ ءجۇرمىن. سمارتفوندارىنا الاڭداپ تۇراتىندارى جاسىرىنەمەس. بۇل ءوز كەزەگىندە وقۋشىنىڭ زەيىنىن تومەندەتىپ، ويلاۋ قابىلەتىن شەكتەيدى. Tık-Tok پەن Instagram قاراپ وتىرىپ، كەيدە وقۋشى ءوزىن-وزى باقىلاي الماي قالادى. مۇنىڭ ءبارىن اسىرەسە ۇزىلىسكە شىققان كەزدەردە بايقاپ قالامىز»، - دەدى پەداگوگ.
تاجىريبەلى ۇستازدىڭ ايتۋىنشا، وقۋشىلارعا ساباق بارىسىندا تەلەفون قولدانۋعا رۇقسات جوق. پروبلەمانىڭ بارلىعى سول گادجەتتەرگە دەگەن شەكتەن تىس قۇمارلىقتان شىعىپ وتىر.
«جالپى گادجەتتەر ينتەللەكۋالدىق ونىمگە جاتادى، ياعني زامان تالابى. ونى وقۋشىنىڭ ءوي-ورىسىن دامىتاتىن قۇرال رەتىندە قاراستىرۋعا بولادى. قازىرگى مەكتەپ باعدارلاماسىندا ەلەكتروندى تەحنيكا ارقىلى ورىندايتىن تاپسىرمالار بارشىلىق، مۇعالىمدەر گادجەتتەرارقىلى ساباق بەرىپ جاتادى. ءبىراق وسىنىڭ ءبارى ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىندە رۇقسات ەتىلگەن جوسپارمەن، رەت-رەتىمەن جاسالادى. تاعى بايقاعانىم، ءقازىر جوعارعى سىنىپتىڭ وقۋشىلارى ءبىر سۇراقتىڭ جاۋابىن بىلە الماسا، ەسەبىن شىعارا الماسا عالامتوردان كوشىرۋگە دايار. ال اتا-انالارى مەكتەپكە وزدەرى اپارىپ-الىپ كەتىپ جۇرەتىندىكتەن كوبىنە باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارى تەلەفون ۇستامايدى. دەگەنمەن اراسىندا تەلەفون ۇستاپ جۇرگەندەرى ازداپ بولسا دا بار. سونداي كەزدە تەلەفون قولدانىپ وتىرعان سىنىپتاسى وزگەلەرگەكەدەرگى كەلتىرەدى. ساباق كەزىندە بالا ەشتەمەگە الاڭداماي تەك ساباق وقۋى ءتيىس»، - دەيدى پەداگوگ.
پسيحولوگ انار سەرعازينوۆا گادجەتتەرگە دەگەنتاۋەلدىلىك جوعارى بولىپ تۇرعان ۋاقىتتا مەكتەپ پەن اتا-انانىڭ ەكى جاقتاپ جاس ۇرپاقتى قاداعالاۋىن قۇپ كورەدى. بالانىڭ تەلەفوندى قانشا ۋاقىت جانە قانداي ماقساتتارعا پايدالاناتىنىن اتا-انالار ۇنەمى باقىلاۋدا ۇستاسا، پەرزەنتىن ءبىر تارتىپكە ۇيرەتسە كوپ زيان شەكپەيدى، كەرىسىنشە پايداسىن كورەدى دەپ سانايدى.
«گادجەتتەردىڭ بالا پسيحيكاسىنا اسەرءى قانداي؟ وسى ساۋالدى ماعان ءجيى قويادى. ارينە اسەرى بولادى. ءويتكەنى كامەلەتكە تولماعان بالانىڭ پسيحيكاسى ءالى تولىق قالىپتاسپاعان. ەگەر شەكتەن تىس قولدانسا زيانى شاش-ەتەكتەن. تاۋلىگىنە 10-12 ساعات ويىن ويناپ، مىنەز-قۇلقى وزگەرگەن جەتكىنشەكتەردى دە كەزدەستىردىك. ءقازىر گادجەتتەرگە جارماسقان اتا-انا، تەلەفونعا تەلمىرگەن بالا ۇيرەنشىكتى كورىنىس. ءبىر وتباسىنىڭ ادامدارى بىر-بىرىمەن سويلەسىپ،اڭگىمە-دۇكەن قۇرمايتىن، اكە-شەشەسى مەن ۇل-قىزدارىنىڭ بىر-بىرىمەن ەتەنە ارالاسپايتىنجاعدايعا جەتتىك. وسىنداي كەرى اسەرى كورىنىس بەرىپ جاتقانىن ەشكىم جاسىرا المايتىن شىعار»، - دەدى.
انار سەرعازينوۆانىڭ ايتۋىنشا سمارتفوندى وتە كىشكەنتاي سابيلەرگە مۇلدە بەرۋگە بولمايدى. ال مەكتەپ وقۋشىلارىنا تەك بەلگىلى ءبىر ۋاقىتپەن عانا شارت قويىپ بەرۋگە بولادى.
«بىرىنشىدەن، بالا ساباقتا باسقا نارسەگە الاڭدايدى، ءمۇعالىم بايقاپ قالسا، ارينە ەسكەرتۋ جاسايدى. ياعني ساباقتى دا وقۋ كەرەك، انا جاقتا قىزىقتى ويىن قالىپ بارا جاتىر. ول ويىننان ۇتىلسا تاعى كۇيزەلىسكە تۇسەدى. مىنە، بۇل جەردە بالا ءبىر ۋاقىتتا ەكى فۋنكسيانى اتقارۋى ءتيىس. بۇل ءالى قاتايماعان، سولقىلداق ورەننىڭ جۇيكە جۇيەسىنەاجەپتاۋىر سالماق. بالانىڭ بۇكىل ەنەرگياسى ويىندارعا كەتىپ قالادى. شارشاعان ادام قالاي ساباق وقيدى؟ سوندىقتان دا جاس ۇرپاق ءبىلىم السىن دەسەك سىنىپتا ءموبيلدى قۇرىلعىلاردى قولدانۋدى شەكتەگەن دۇرىس. ولار قايتا-قايتا كەلىپ جاتقانحابارلامالارعا جانە ءارتۇرلى ويىندارعا الاڭدامايدى، وقۋ پروسەسىنە تەرەڭىرەك ەنۋگە ىقپال ەتەدى»، - دەپ پايىمدايدى پسيحولوگ.
زەرتتەۋلەر بويىنشا، سيفرلىق قۇرىلعىلاردىڭ ادامنىڭ پسيحولوگيالىق احۋالىنا كەرى اسەرى بار ەكەنى دالەلدەنگەن. ەگەر دۇرىس ماقساتتا قولدانباسا كەز كەلگەن نارسەنىڭ پايداسىنان گورى زيانى باسىم.
«ءالى وڭ-سولىن تانىماعان بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر وزدەرىنىڭ پسيحيكاسىنىڭ بۇزىلىپ جاتقانىن تۇسىنە بەرمەيدى.
ماسەلەن جاسوسپىرىمدەردىڭ كوپشىلىگى وزىنە سمارتفون كەدەرگى جاسامايتىنىنا سەنىمدى. كەرىسىنشە، كەز-كەلگەن اقپاراتتى تابۋعا كومەكتەسەدى دەپ ەسەپتەيدى. ارينە، اتا-انالار تەلەفوندى ەڭ الدىمەن ءوز پەرزەنتىنە بايلانىس قۇرالى رەتىندە اپەرەتىنى انىق. وكىنىشكە وراي، جاسوسپىرىمدەر بۇل مۇمكىندىكتەردى تەرىس پايدالانادى. سودان كەلىپ گادجەتتەرگە شامادان تىس قۇمارلىق پايدا بولىپ، ءجاسوسپىرىمنىڭ ءوزىن-وزى باقىلاۋ قابىلەتىناشارلايدى. ءتىپتى سترەسسكە توزىمدىلىك تومەندەپ، اينالاسىنداعىلارمەن قارىم-قاتىناسى بۇزىلىپ جاتادى. جوعارىدا ايتىلعانداردىڭ بارلىعىگادجەتتەردى قولدانۋعا تىيىم سالۋ كەرەك دەگەندى بىلدىرمەيدى، اقپاراتتىق تەحنولوگيالار زامانىندا ءبىز سيفرلىق تەحنولوگيالاردى قولدانباي جۇرە المايمىز. ياعني تەلەفوندى تولىعىمەن الىپ تاستاۋدىڭ قاجەتى جوق، ونى وقۋشىنىڭ يگىلىگى ءۇشىن ءتيىمدى قولدانعانىمىز ابزال»، - دەيدى انار سەرعازينوۆا.
ساراپشىلار پىكىرلەرىنە سۇيەنسەك، بىزدە ءبىر عانا جول بار – گادجەتتەردى دۇرىس قولدانۋدى ۇل-قىزدارىمىزعا ۇيرەتۋ. اتا-انالار ءوز پەرزەنتتەرىمەن اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك، سيفرلىق گيگيەنا جايلى ءجيى اڭگىمەلەسۋى قاجەت.
«جاس ۇرپاقتى شىنايى ومىرگە، كادىمگى قارىم-قاتىناسقا بەيىمدەگەن ءجون. ءقازىر وزىق تەحنولوگيالار زامانى، گادجەتتەردىڭ دە پايداسى بار. سونىمەن قاتار زيانى دا جەتكىلىكتى. ءدال ءقازىر بىزگە سول پايداسىن عانا قاراستىرۋ كەرەك»، - دەپ ارنايى مامان ءوز ويلارىمەن ءبولىستى.
ماماندار پىكىرىن قورىتىندىلاي كەلە ادام ءوز ۇرپاعىنا جاقسى مەن جاماندى ايىرا ءبىلۋدى ۇيرەتكەنءى ءجون ەكەندىگىندە تاعى دا كوز جەتكىزدىك. زاماناۋي تەحنولوگيالاردىڭ زالالى مەن ۇتىمدى تۇستارىن ءاربىر ادام ءوز قاجەتتىلىكتەرىنە قاراي سارالاعانى دۇرىس. گادجەتتەردى دەمالىسسىز، ۇيقىسىز ۇزاق ۋاقىت پايدالانۋ، سيفرلىق گيگيەنانى ساقتاماۋ بالا تۇرماق، ەرەسەكتەر ءۇشىن دە ءقاۋىپتى.
