بۇگىندە تۇركىستان وبلىسى تەك ەلىمىزدە عانا ەمەس، الىس-جاقىن شەتەلگە تانىلىپ ۇلگەردى. تۇركى ەلدەرى ءۇشىن مادەني جانە رۋحاني ءومىرى ورتاق بولعان قاسيەتتى شاھاردىڭ مارتەبەسى اسقاقتاي ءتۇستى. ويتكەنى تۇركىستاننىڭ جاڭا كەزەڭگە قادام باسۋى، قايتا جاڭعىرۋى تاعى ءبىر تىنىسىن اشقانداي. بۇل باعىتتا وبلىس اكىمدىگىنىڭ جانە مادەنيەت جانە تۋريزم باسقارماسىنىڭ ىلكىمدى ىستەرى جۇيەلى.
تۇركىستانعا كەلگەن ادام قازاقتىڭ رۋحانياتىمەن تانىسادى
بۇگىندە ەلىمىزدىڭ رۋحاني استاناسىندا ءار كۇنى ءتۇرلى فورماتتاعى ءىس-شارالار وتكىزىلىپ كەلەدى. مادەنيەتتىڭ ءار سالاسىندا اۋىز تولتىرىپ ايتارلىقتاي جەتىستىكتەرى بار. بۇل رەتتە وبلىس اكىمى دارحان ساتىبالدىنىڭ قولداۋى ەرەكشە.
– مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت كەمەل ۇلى تۇركىستانعا ەرەكشە مارتەبە بەرۋ تاپسىرماسىن بەردى. ءبىز وسىعان لايىق جۇمىس ىستەپ، مادەنيەت سالاسىن دا كوتەرۋىمىز كەرەك. تۇركى ەلدەرى ۇيىمىنىڭ شەشىمىمەن تۇركىستان قالاسى تۇركى الەمىنىڭ 2024 جىلعى تۋريستىك استاناسى بولىپ تانىلدى.
بۇل – ءبىز ءۇشىن تۇركىستاننىڭ تاريحىن، رۋحانياتىن ودان ءارى تانىتۋعا، تۋريستەر ارقىلى الەمگە ناسيحاتتاۋعا تاماشا مۇمكىندىك. تۇركىستانعا كەلگەن ادام قازاقتىڭ رۋحانياتىمەن، بولمىسىمەن، مادەنيەتىمەن، تاريحىمەن تانىسۋدى كوزدەيدى. تۋريزممەن بىرگە مادەنيەت سالاسى دامۋى ءتيىس. حالىقارالىق دەڭگەيدەگى ونەر دودالارىنىڭ دا ءوڭىر رۋحانياتىن دامىتۋعا ىقپالى زور دەپ ەسەپتەيمىن.
تۇركىستاندا مادەنيەت پەن ونەرگە ايرىقشا كوڭىل ءبولىنىپ كەلەدى. ونەر سالاسىندا تۇركىستاننىڭ ءوز برەندىن قالىپتاستىرۋدى تاپسىردىم. حالىقارالىق ونەر جوبالارى تۇركىستاندى تانىتا تۇسەدى. ءبىزدىڭ بيشىلەرىمىز دە، انشىلەر مەن انسامبلدەرىمىز دە وزىمىزدەن شىعاتىن ءارى تۇركىستان ەكەنىن ءبىلدىرىپ تۇراتىن ءساندى كيىممەن ونەر كورسەتۋلەرى كەرەك. تۇركىستان رۋحاني استانا بولعاندىقتان تۋريستەر ءبىزدىڭ مادەنيەتىمىزدى، ەجەلگى ءداستۇرىمىزدى كورگىسى كەلەدى، – دەگەن دارحان ساتىبالدى ءوڭىردىڭ رۋحاني جانە مادەني الەۋەتىن كوتەرۋدى تاپسىرعان بولاتىن.
وڭىردە رۋحانيات سالاسىن سەرپىلتەتىن جوبالار جۇزەگە اسىپ، جۇمىستار اتقارىلا باستادى. وبلىس باسشىسىنىڭ تىكەلەي تاپسىرماسىمەن وبلىستىق مادەنيەت جانە تۋريزم باسقارماسىنىڭ «كونگرەسس حولل» كوپسالالى كەشەنىنە ءتۇرلى باعىتتاعى ونەر ۇجىمدارىن اشۋ ءۇشىن 100-دەن استام شتات بەرىلدى. اتاپ ايتقاندا، حورەوگرافيالىق بي ۇجىمى، ەتنوفولكلورلىق انسامبل، بيگ-بەند ءانسامبلى، كلاسسيكالىق، ەسترادالىق، ءداستۇرلى، زاماناۋي باعىتتاعى انشىلەر توپتارىنا ماماندار قابىلداندى.
وسىلايشا، جاڭاشىلدىق كەلدى. ناتيجەسىندە ««Jana lep!» ونەر ۇجىمى قۇرىلىپ، ۇلكەن ساحنادا قالىپتاسىپ كەلەدى. العاش رەت «قۇستار قايتىپ كەلەدى» ميۋزيكلى ساحنالانىپ، ونەر مايتالماندارى مەن كورەرمەندەردىڭ ىستىق ىقىلاسىنا بولەنىپ ۇلگەردى.
كىتاپقا قۇمار ايماق
بۇگىندە ويىن بالاسىنىڭ ءوزى گادجەتتەن باس الماي، كىتاپ بەتىن اشۋدى قيىنسىنىپ جاتقانى جاسىرىن ەمەس. الايدا وسىلاي ەكەن دەپ قاراپ قالۋ جاراماس. ءوڭىر باسشىسىنىڭ كىتاپحانا پۋنكتەرىن اشۋ، سونىمەن قاتار كىتاپ وقۋ مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ تاپسىرماسى اياسىندا «اشىق اكىمدىكتەگى اشىق كىتاپحانا» جوباسى قولعا الىندى.
وبلىس اكىمدىگى عيماراتىندا جانە اۋدان، قالاداعى اكىمدىكتەردە جىلجىمالى كىتاپحانا پۋنكتەرى اشىلدى. مۇندا مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەرگە جىگەر، تاجىريبە بەرەتىن، ىسكەرلىكتى ارتتىرىپ، مەملەكەتتىك باسقارۋ ىسىندە ءبىلىم جەتىلدىرەتىن كىتاپتار قامتىلعان.
ءتىپتى مەشىتتەردە دە كىتاپحانا بۇرىشتارى جاساقتالدى. ال بيىل جىل باسى جاعىمدى جاڭالىقپەن باستالىپ وتىر. حالىق كوپ شوعىرلانعان بازارلاردا كىتاپحانا اشۋ جوباسى قولعا الىندى. ەرەكشە جوباعا ساي العاش رەت تۇركىستان قالاسىنداعى «قۋانىش» ساۋدا ورتالىعىندا «فاراب» كىتاپحاناسىنىڭ پۋنكتى اشىلدى. وعان وبلىس اكىمىنىڭ وسى سالاعا جاۋاپتى ورىنباسارى بەيسەن تاجىبايەۆ ارنايى قاتىستى. بۇدان بولەك سارىاعاش جانە سايرام اۋداندارىنىڭ ورتالىق بازارلارىندا اشىلىپ ۇلگەردى. بۇل باستاما ءالى دە وڭىردە جالعاسىپ، كوپكە قىزمەت ەتەرى انىق. وبلىس بويىنشا 39 بازار بولسا، 7 مىڭنان استام كاسىپكەر ءناپاقاسىن تاۋىپ ءجۇر. كەلەتىن ادام قانشاما؟ دەمەك بۇل دا كىتاپ وقۋ مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋعا ۇلكەن قادام.
بۇدان بولەك بىلتىر وقىرمان سانى 400 مىڭنان اسقان. «وقيتىن ۇلت» جوباسى بويىنشا «ءبىر ەل ءبىر كىتاپ» اكسياسى، «وpen library – 2023» اشىق ەسىك كۇنى، «رۋحاني كەرۋەن – تۇركىستاندا» ءىس-شاراسى، «اقىلدى بالاعا – سىيلىققا اقىلدىم» «الەمدى كىتاپ ارقىلى تانيمىن» وبلىستىق بايقاۋلارى قاڭتار ايىندا «فاراب» كىتاپحاناسىنان باستاۋ الىپ، جىل سوڭىنا دەيىن اۋدان، قالالاردا اياقتالدى.
وبلىستىڭ 5 جىلدىعى دا كىتاپحاناشىلار نازارىنان تىس قالمادى. «بەس جىلدىققا – بەس ادەبي ساپار» رۋحاني مادەني ءىس-شاراسى تاراز، الماتى، استانا، قىزىلوردا، شىمكەنت قالالارىندا ۇيىمداستىرىلدى. سونىمەن قاتار، «اۋىل كىتاپحانالارىنا 20 مىڭ كىتاپ» اكسياسى وتكىزىلىپ، 26 مىڭعا جۋىق كىتاپ جينالىپ، اۋىلدىق كىتاپحانالارعا تاراتىلدى. 2023 جىلى «اۋىل ەل – بەسىگى» باعدارلاماسى اياسىندا 13 مادەنيەت ءۇيىن كىتاپحاناسىمەن بىرگە پايدالانۋعا بەرىلدى.
تۇركىستان ءوڭىرىنىڭ 3 مادەنيەت مەكەمەسى رەسپۋبليكادا ۇزدىك اتاندى
ءاربىر اۋداننىڭ وزىندىك تىرشىلىگى بولعانى سياقتى، قايتالانباس مادەنيەت باعدارلاماسى دا بولۋى ءتيىس دەگەن وبلىس اكىمى ولاردىڭ زاماناۋي باعىتتا جۇمىس ىستەۋىن پىسىقتادى.
بۇل باعىتتا وبلىسقا قاراستى اۋدان، قالالاردىڭ اراسىندا وتكەن «ونەرلى ولكە» وبلىستىق ونەر فەستيۆالىن تىلگە تيەك ەتە الامىز. وبلىستىق مادەنيەت جانە تۋريزم باسقارماسىنىڭ باسشىسى ءازىمحان قويلىبايەۆ بۇل سايىستىڭ ونەرپازدار ءۇشىن دە، مادەنيەت قىزمەتكەرلەرى ءۇشىن دە بەرەرى مول دەيدى.
– قازىرگى تاڭدا «تۇركىستان داۋىسى-2023» رەسپۋبليكالىق ەسترادا انشىلەرىنىڭ بايقاۋى مەن حالىقارالىق «Voice of Turan» قازاق اندەرىن ورىنداۋشىلاردىڭ بايقاۋى تۇركىستان مادەنيەتىنىڭ برەندىنە اينالدى دەسەك، قاتەلەسپەيمىز.
بىلتىر العاش رەت رەسپۋبليكالىق جانە حالىقارالىق تەاتر فەستيۆالىن وتكىزدىك. سونىڭ ءبىرى تۇركىستاندا تەاتر نەگىزىن قالاعان رايىمبەك سەيتمەتوۆ اعامىزدىڭ اتىنداعى رەپسۋبليكالىق فەستيۆالدى الداعى ۋاقىتتا ءداستۇرلى تۇردە وتكىزۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. ول دا ءبىزدىڭ برەندىمىز بولۋى ءۇشىن جۇمىس ىستەيمىز.
سونىمەن قاتار اۋىلدىق مادەنيەت وشاقتارىنا قولداۋ كورسەتۋ ماقساتىندا «اۋىل – مادەنيەتتىڭ باستاۋى» اۋىلدىق مادەنيەت ۇيلەرى مەن كلۋبتاردىڭ وبلىستىق بايقاۋى ۇيىمداستىرىلدى. مىسالى باسقارمانىڭ ءار سالاسى، سونىڭ ىشىندە كونسەرت، تەاتر جانە كينو، كىتاپحانا مەن مۋزەي، ءتىل جانە ونوماستيكا، تاريحي-مادەني مۇرا، مەملەكەتتىك شىعارماشىلىق تاپسىرىس اياسىنداعى ۇيىرمەلەر، تاعى باسقا باعىتتاردا تەك وبلىستىق ەمەس، رەسپۋبليكالىق، ءتىپتى حالىقارالىق ءىس-شارالار ۇيىمداستىرىلدى. مۇنىڭ ارتىندا ساحنا سىرتىنداعى مامانداردىڭ ەڭبەگى زور.
مىسالى قاراپايىم كورەرمەن ءۇشىن ءبىر ساعاتتىق كونسەرتتىڭ وزىنە قانشاما دايىندىق وتكىزىلەدى. وسىنداي تەر توگۋلەردىڭ ارقاسىندا شىعار، «رۋحاني قازىنا-2023» مادەني ۇيىمدارى مەن قىزمەتكەرلەرىنىڭ رەسپۋبليكالىق فەستيۆالىندە 3 بىردەي مەكەمەمىز ۇزدىك دەپ تانىلدى. ياعني «ۇلى دالا ەلى» ورتالىعى، «فاراب» عىلىمي امبەباپ كىتاپحاناسى، وبلىستىق حالىق شىعارماشىلىعى ورتالىعى وبلىستىق ماڭىزى بار ۇزدىك مەكەمە اتاندى. الداعى ۋاقىتتا دا وسىنداي قارقىنمەن جۇمىس ىستەيمىز دەپ ويلايمىن، – دەگەن باسقارما باسشىسى بيىل 75 ءىس-شارا وتكىزۋدى جوسپارلاپ وتىرعانىن اتاپ ءوتتى.
بەلگىلى سازگەر، جۋرناليست، پروفەسسور بەكجىگىت سەردالى تۇركىستان مادەنيەتىنىڭ جاڭا كەزەنىن بىلاي سيپاتتايدى:
– وبلىس ورتالىعى بولعالى قالا تۇرعىندارى كەشكى ۋاقىتتارىن وتكىزەتىن جەر تاپتى. ءقازىر بايقاپ ءجۇرمىن، كوپ ادام تەاترعا بارعىسى كەلەدى. كونسەرت كورگىسى كەلەدى. بيلەتتى تيكەتون ارقىلى الىپ جاتقانىن كوزىم شالدى. تۇركىستاندىق رەتىندە ايتارىم، وبلىستىق مادەنيەت باسقارماسى ءارتۇرلى ءىس-شارالار ارقىلى كوپتىڭ ونەرگە، مادەنيەتكە دەگەن قۇشتارلىعىن وياتتى دەپ ويلايمىن. ارينە ونىڭ بارلىعىندا اۋقىمدى ەڭبەك جاتىر. انشىلەر جاي شىعىپ ءان ايتىپ، ارتىستەر ساحنادا ءرول ويناپ كەتە سالمايدى. باسقا مادەنيەت قىزمەتكەرلەرىنىڭ دە ەڭبەگى جاتىر.
تۇراقتى تۇردە ءار دەمالىستا اۋدان ونەرپازدارىن تاماشالادىق. ءوزارا تاجىريبە جيناۋعا تاپتىرماس الاڭ دەپ بىلەم. ال انشىلەردىڭ باعىن جاعاتىن قوس بايقاۋدا تولەگەن مۇحامەدجانوۆ اعامىز باستاپ، مەدەۋ ارىنبايەۆ، مارجان اراپبايەۆا سىندى كىل مىقتى سازگەرلەر تاڭدانىسىن جاسىرمادى. وسىنداي جۇمىستاردان سوڭ ۋاقتىلى كەلىپ، ونەر ادامدارىن سىيلاۋدى ۇيرەنىپ جاتىر. زالدا دۇرىس وتىرۋدىڭ ءوزى مادەنيەت. اينالاسى تاپ-تازا ءارى ءزاۋلىم مادەنيەت وشاقتارىندا ارتىق بىرنارسە ىستەۋدىڭ ءوزى ۇيات، – دەيدى ول.
تەاتر جانە ونەر فەستيۆالدەرىنىڭ ورداسى
جالپى، تۇركىستان وبلىسىندا 700-گە جۋىق مادەنيەت جانە ونەر مەكەمەسى حالىققا قىزمەت كورسەتىپ كەلەدى. ونىڭ iشiندە 400-دەيى كiتاپحانا، 250-دەن استام مادەنيەت ۇيلەرى مەن كلۋبتار، 24 مۋزەي، 3 كاسىبي تەاتر، 2 ورتالىق، 1 وبلىستىق فيلارمونيا، 1 «كونگرەسس حولل» كوپسالالى كەشەنى، 1 كوركەمسۋرەت گالەرەياسى، 1 «وڭتۇستىكفيلم» مەكەمەسى، 9 ساياباق بار.
وتكەن جىلى تۇركىستان وبلىسىنىڭ 5 جىلدىعىنا كەڭ كولەمدە اتاپ ءوتىلدى. 3 كاسىبي تەاتردا 15 جاڭا سپەكتاكل ساحنالانىپ، اعىمداعى 132 سپەكتاكل قويىلدى. رايىمبەك سەيتمەتوۆتىڭ 85 جىلدىق مەرەيتويىنا وراي رەسپۋبليكالىق تەاترلار فەستيۆالى ۇيىمداسترىلدى.
كەلەس اۋدانىندا «تەاتر جانە كورەرمەن» حالىق تەاترلارىنىڭ وبلىستىق بايقاۋى وتكىزىلدى. تۇركىستان مۋزىكالىق دراما تەاترى ءازىربايجان رەسپۋبليكاسى باكۋ قالاسىنا، ق.جانداربەكوۆ اتىنداعى جەتىساي دراما تەاترى تۇركيا رەسپۋبليكاسىنىڭ انكارا قالاسىنا، وبلىستىڭ اۋدان، قالالارىنا، ر.سەيتمەتوۆ اتىنداعى تۇركىستان سازدى دراما تەاترى جامبىل وبلىسىنا گاسترولدىك ساپارعا شىقتى.
ال ش.قالداياقوۆ اتىنداعى وبلىستىق فيلارمونيا مەن «كونگرەسس حولل» كوپسالالى كەشەنىندە 200-گە جۋىق كونسەرت جانە مادەني شارالار وتكىزىلگەن. استانا قالاسىنداعى «QAZAQSTAN» ورتالىق كونسەرت زالىندا ش.قالداياقوۆ اتىنداعى وبلىستىق فيلارمونيا ءشامشى اندەرىنەن «مەنىڭ قازاقستانىم» ءان كەشىن وتكىزىپ، 3500-گە جۋىق كورەرمەن تاماشالادى. گاسترول شالعاي اۋىلداردا جالعاستى. شەتەلدەردە ونەر كورسەتتى.
سونىمەن قاتار كۇندەرى «التىن ساقا» تۇركى تىلدەس حالىقتارىنىڭ انيماسيالىق فيلمدەر فەستيۆالى ءوتتى. «مۋزەيلەر شەرۋى» رەسپۋبليكالىق، وبلىستىق، اۋداندىق مۋزەيلەردىڭ تۇركىستان قالاسىنداعى كوشپەلى كەڭەيتىلگەن كورمەسى ۇيىمداستىرىلدى.
اۋىل مادەنيەتى مەن ۇلتتىق ونەرگە دەم بەرگەن...
تۇركىستان وبلىستىق مادەنيەت جانە حالىق شىعارماشىلىعى ورتالىعى اۋىلدىق كلۋبتار مەن مادەنيەت ۇيلەرىندە حالىق شىعارماشىلىعىن دامىتۋ، ادىستەمەلىك كومەكتەر كورسەتۋ ماقساتىندا «مادەنيەتى اۋىلدىڭ...» اقپاراتتىق تانىمدىق باعدارلاماسى، «ۇلتتىق مۇرا جارشىسى» تانىمدىق فيلمدەر، «تۇركىستان ماقامدارى»، «مادەنيەت جانە وركەنيەت» ادىستەمەلىك سەمينار مەن شەبەرلىك ساعاتتارىن وتكىزىلدى.
«ۇلى دالانىڭ مۋزىكاسى» جوباسى بويىنشا «اراي»-2023» جاس انشىلەردىڭ جانە ءىس-شارا جۇرگىزۋشىلەردىڭ بايقاۋى، ۇلتتىق دومبىرا كۇنى جانە قۇرمانعازى ساعىرباي ۇلىنىڭ 200 جىلدىعىنا ارنالعان «كۇي قۇدىرەتى» رەسپۋبليكالىق كۇيشىلەر بايقاۋى ۇيىمداستىرىلدى.
كەلەس اۋدانىندا «جىر جۇيرىگى – جارقىنبەك»، وتىرار اۋدانىندا «ومارتاسى رۋحتىڭ وتىرارىم»، تۇركىستان قالاسىندا «جىبەك جولىنىڭ جاۋhارى»، «تۇركىستان – ەر تۇرىكتىڭ بەسىگى» رەسپۋبليكالىق اقىندار ايتىسى ءوتتى. وبلىستىڭ نامىسىن الاماندا قورعاپ جۇرگەن 12 ايتىسكەر اقىنعا بىردەي شاپان تىگىلدى. جىل سوڭىندا تۇركىستان تورىندە وتكەن وبلىستىق جىر دوداسىندا تاپسىرىلدى. سونىمەن قاتار اۋدانداردا وبلىستىق بايقاۋلار وتكىزىلىپ كەلەدى.
تۇركىستاندا جاڭا قالا، ورتالىق سالىندى. عيماراتتارعا جان، تۇرعىندار ومىرىنە ءمان بەرەتىن سالا – مادەنيەت. وسىنى تەرەڭ ۇعىنعان تۇركىستان جۇرتشىلىعى مادەنيەت ايدىنىندا جەلكەنىن كەرىپ، باتىل ءجۇزىپ بارادى.
تۇرسىناي شامەتوۆا، ق ر جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى.
