حالىق شاحانوۆتى اقىندىعى ارقىلى تانىدى. ونىڭ تۋىندىلارى ەپيكالىعىمەن، اڭگىمەگە، سيۋجەتكە قۇرىلعان قاراپايىمدىلىعىمەن جانە وزىندىك مازمۇن مەن فورما تاپقاندىعىمەن قۇندى. «تاناگوز»، «عاشىقتىق عالاماتى»، «سەنىم پاتشالىعى» سىندى تۋىندىلارى جۇرتشىلىقتىڭ القاۋىنا بولەنىپ قانا قويعان جوق، ادەبي ورتانى دا وزىنە قاراتتى. جاستار جىر كەشتەرىنە اعىلىپ، شاحانوۆتى ىزدەدى، ونسىز جىر الەمىنىڭ ءمانى بولمايتىنداي كۇيگە ءتۇستى. ادەبيەتشىلەر ورتاسى جىلى قابىلداپ، سول كەزدەگى دۋالى اۋىزدىڭ ءبارى اقىن شىعارماشىلىعى تۋرالى پىكىرلەرىن ءبىلدىرىپ جاتتى. دەگەنمەن، ونىڭ پوەزياسى تاۋەلسىزدىك تۇسىندا توقىراۋعا ۇشىرادى دەپ قارايتىندار دا بار. مىسالى، «جاڭا قازاقتار»، «قاجىمۇقاندار مەن بودەنە تالانتتار» سەكىلدى پۋبليسيستيكالىق سارىنداعى تۋىندىلارى كوركەمدىگى جاعىنان اقساپ، قوعامدىق پروبلەمالاردى كوتەرۋىمەن ەرەكشەلەنەتىنىن سىن عىپ ايتاتىندار كوپ. «پوەزيانىڭ مىندەتى – قارا ماقالانىڭ جۇگىن كوتەرۋ ەمەس، وقىرماندى ەستەتيكالىق تانىمعا جەتەلەۋ» دەگەن پىكىرلەر ءجيى قايتالانادى. كەيدە شاحانوۆتىڭ «تاناگوز» پوەماسىنان كەيىن جازعان ءجونى ءتۇزۋ شىعارماسى جوق دەپ سانايتىندار دا كەزىگەدى. ال ەندى ءبىر كوپشىلىك، اسىرەسە، وقىرماندار ونىڭ سوڭعى جازعان ولەڭدەرىندەگى شىنشىلدىقتى، قوعامدى ولەڭىمەن اياۋسىز سىناۋ پوزيسياسىن جوعارى باعالاپ، شاحانوۆ ولەڭدەرىن وقۋعا قۇمار. قالاي ايتسا دا، ءبارىبىر شاحانوۆ قازاققا عانا ەمەس، بەرىسى – تۇركى دۇنيەسىنە، ارىسى – الەمگە تانىمال اقىننىڭ ءبىرى. ونىڭ جىرلارى الەمنىڭ تالاي تىلىنە اۋدارىلعان. 

شاحانوۆ سول جىلدارى ولجاس سۇلەيمەنوۆكە ارناپ، «ءبىز قازاقتىڭ ەكى اقىنى بىرگەمىز» دەگەن ولەڭ جازعانى جادىمىزدا. كەيىنىرەك، ولجاس سۇلەيمەنوۆپەن ۇستانىمى كەلىسپەي، وعان قارسى پىكىرلەرىن اشىق ايتتى. ەكى اقىننىڭ كەتىسۋىنە قازاق ءتىلىنىڭ ماسەلەسى سەبەپ بولدى.

اقىن مۇحتار شاحانوۆ «شىندىعىن جوعالتقانداردىڭ» كىسىلىك كەلبەتىنە كۇمانمەن قارايتىن تۇلعانىڭ ءبىرى. ول ۇنەمى «ءوز شىندىعىن جوعالتىپ العانداردان ءقاۋىپتى ەشكىم جوق» دەگەن تۇجىرىم جاساپ، كەرەك كەزىندە حالىقتىڭ ءسوزىن سويلەمەي، «ۇستەلدىڭ استىنا جاسىرىنعانداردى» جانى سۇيمەيتىندىگىن ولەڭىمەن دە، سوزىمەن دە ەسكە سالىپ وتىرادى. بۇل ءسوز – ءبىر قاراعاندا جاتتاندى سياقتى كورىنگەنىمەن، اقىننىڭ ويلاۋ جۇيەسىنە سالساڭىز، شىنايى پىكىر ەكەنىنە كوز جەتكىزەسىز. ەگەر، تاۋەلسىزدىكتەن بۇرىنعى 10 جىلدىققا نازار بولسەڭىز، شاحانوۆ ەلدىڭ ەڭ كۇردەلى ىستەرىنە ارالاسقان، جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ اقيقاتىن ءتامام الەمگە پاش ەتكەن، قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىن الۋىنا ايرىقشا ۇلەس قوسقان ازساندى، كەي ساتتەردە جالعىز كۇرەسكەن جانداردىڭ ءبىرى ەكەنىن بىلەسىز. ونىڭ سول كەزدەگى كوزسىز ەرلىگىن كەيبىرەۋلەر باتىرلىقتان گورى، داڭعويلىققا بالاپ جاتسا دا، شاحانوۆ جەل سوزگە پىسقىرعان ەمەس. ەگەر شاحانوۆ بولماعاندا، جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ شىندىعى كەشىرەك، كەڭەس وداعىنىڭ قابىرعاسى قاقىراعاندا بارىپ اشىلۋى دا مۇمكىن ەدى. كەيبىر دەرەكتەر شاحانوۆتى الەمگە تانىتقان ماسكەۋدەگى ەرلىگى ەكەنىن دە ايتادى. كەڭەس وداعىنىڭ ىدىراۋىنا جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ ۇيىتقى بولعانىن، جەلتوقسان قىرعىنىن بارشا الەمگە جايعان شاحانوۆ ەكەنىن باتىل ايتىپ، «قىزىل يمپەريانىڭ» كۇيرەۋىنە شاحانوۆتىڭ ىقپال ەتكەنىن دالەلدەۋگە ۇمتىلاتىندار دا كەزىگەدى. لوگيكاعا سالساڭىز، ابدەن مۇمكىن. ىرىپ-شىرىگەن يمپەريانىڭ ىدىراۋىن تەزدەتۋگە قازاق اقىنى سەبەپكەر بولدى دەسە، بىرەۋ سەنەر، بىرەۋ سەنبەس. ونى ەشكىم دالەلدەي المايدى. ايتكەنمەن، 1989 جىلدان باستاپ كەڭەس وداعىنىڭ ىرگەسى سوگىلە باستاعانى تاريحي شىندىق. بۇدان بولەك، ارال قاسىرەتىن كوتەرىپ، دابىل قاققان اقىن ونىڭ الەمدىك پروبلەماعا اينالاتىنىن ەسكەرتىپ، كورشىلەس ەلدەردىڭ دە نازارىن اۋداردى. وكىنىشتىسى سول، ارال ءالى دەرتىنەن ايىققان جوق. شاحانوۆ تا جالىققان بولسا كەرەك، سوڭعى جىلدارى ارال ماسەلەسى تۋرالى كوپ ايتپايتىن بولدى.

ەلدىڭ القاۋىنا بارىنشا يە بولعانىنا قاراماستان، شاحانوۆتى ۇناتپايتىن، ونىڭ ۇستانىمدارى مەن سوزىنە قارسى ءۋاج ايتاتىن توپ تا بار. قازاق باسپاسوزىندە شىڭعىسحان تۋرالى ايتىس-تارتىس ءبىراز جىلعا ۇلاستى. جازۋشى مۇحتار ماعاۋين مەن اقىن مۇحتار شاحانوۆتى قولداعان ەكى توپ ءبىرىن ءبىرى اياعان جوق. سول مەزەتتە «ۇلتقا قارسى» دەگەن ايدارمەن ارنايى ۇندەۋلەر، اشىق حاتتار قارشا بورادى.

راس. كۇردەلى الەم. ادۋىندى اقىن قايراتكەرلىككە جەتۋ جولىندا نەبىر باسپالداقتى باسىپ ءوتتى. ونىڭ اسپانداعان شاعى دا، داۋىرلەگەن تۇسى دا، بيلىككە جاقپاي، شەتقاقپاي كورگەن كەزى دە كوپ. ءبىراق، حالىق شاحانوۆتى ۇمىتقان جوق، ۇمىتپايدى دا. ۇنەمى اقىننىڭ ايتقانىن ۇيىپ تىڭداپ، ونىڭ ءاربىر ىسىنە تىلەۋلەس بولا بىلگەن قاراپايىم جۇرتشىلىقتان قازاقستانداعى ەڭ تانىمال ەكى ادامدى سۇراساڭىز، ءبىرىنشىسى – نۇرسۇلتان نازاربايەۆ، ەكىنشىسى – ءسوزسىز مۇحتار شاحانوۆ ەكەنىن ايتادى.

احمەت ساعىندىق