ءبىر ەلدەن ۇيرەنۋگە، ۇلگى الۋعا بولادى. ال ەندى بىرىنە قاراپ، وز-وزىڭنەن جيرەنەسىڭ. ۇيرەنۋگە تۇراتىن ەلدەر الەمدە كوپ-اق. ول تەرىسكەيدەگى كورشىمىز ەمەس. الىستاعى امەريكانى دا ايتىپ وتىرعان جوقپىز. ول – وڭتۇستىك كورەيا. جاپونيا ءجيى ايتىلىپ، بۇل ەل كوپ جاعدايدا تاسادا قالادى. ءىس جۇزىندە كارىستەر ۇلگى الۋعا تۇراتىن ۇلت.
بۇل ەلدە ءبىراز جىل تۇرعان، كارىستىڭ تۇرمىسىن، بولمىسىن جاقسى بىلەتىن شىعىستانۋشى داستان اقاش وسىلاي تۇجىرىمدايدى. «كورەي ءبىلىمى قانداي؟». داستان مىرزا وسى ساۋالعا جاۋاپ ىزدەگەن ەكەن.
بىلەسىز بە؟..
كورەيلەر بىلىمگە ەرتە باستان كوڭىل بولگەن ەل. رەفورمانىڭ كوكەسىن كوردى بۇل سالا. رەفورما دەگەندە وسى سالاعا قاتىستى الەمنىڭ وزىق جوبالارىن ۇستى-ۇستىنە ۇيىپ-توگە بەرگەن جوق. الدىمەن زەرتتەدى. ءيا، امەريكانىڭ ءبىلىم جۇيەسىنە قاراپ بوي تۇزەدى. ءبىراق، «امەريكالىققا» اينالىپ كەتكەن جوق.
جالپى، كورەيلەر وسىنىسىمەن ەرەكشەلەنەدى. ەشقاشان دا، قايتالاپ ايتايىن، ەشقاشان دا وزگەنىڭ دۇنيەسىنە ەلىكتەمەيدى. قاجەتىن الادى، قاجەتسىزىن لاقتىرا سالادى.
سوسىن بۇلاردىڭ قوعامىندا «وقىماساڭ، جۇمىسسىز قالاسىڭ» دەگەن قاعيدا قاتاڭ ساقتالادى. ءبىلىمسىز جەتىستىككە جەتپەيسىڭ. سودان دا شىعار، بالا بالاباقشاعا بارا سالا ماتەماتيكانى ەجىكتەپ ۇيرەنە باستايدى. ءارى قارايعى بەتالىس بەلگىلى... مەكتەپ، جوعارعى وقۋ ورنىنا ءتۇسۋ. ءبىراق، بۇل ايتقانعا عانا وڭاي. ءىس جۇزىندە اۋىر.
مىسالعا، تاڭعى ساعات 5-تە مەترو بەكەتىندە سەن جۇمىسشىلاردى، قۇرىلىسشىلاردى ەمەس، ۇيقىسىن اشا الماي تۇرعان ستۋدەنتتەردى كورەسىڭ. ءاي، ءبىر جانكەشتى. بىلاي قاراساڭ، ەلدىڭ تۇرمىسى ءتۇزۋ. الايدا، باسەكە كوپ، ورىن از.
ساعات تۇنگى 11-00. كورەي جاستارى كىتاپحانادا وتىرادى. كەيىن بۇعان مەن دە توسەلدىم. بايقاعانىم، ەشكىم ءوزىنىڭ ءبىلىم الىپ جاتقانىن، ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىنا دەيىن كىتاپتان باس المايتىنىن بۇلدامايدى. بۇل ولاردىڭ قوعامدىق مادەنيەتىنە ءسىڭىپ كەتكەن.
ءبىر جولى بۇل ەلگە وباما (اقش پرەزيدەنتى) كەلەدى. ول دا تاڭقالعان ەكەن. «بالالارىڭىزدى بالاباقشادان باستاپ وقىتاتىن بۇل نە جانتالاس؟» دەپتى. اسىرەسە، انالاردىڭ رولىنە. بۇل ەلدە بالا وقىتۋداعى انانىڭ ءرولى زور. باراك ءبۇي دەپتى: «كورەي بىلىمىنەن ۇلگى الۋ كەرەك» (한국의 교육을 본받아야 한다). امەريكانىڭ نازارىنا ۇساق-تۇيەك دۇنيەلەر ىلىگە بەرمەيدى.
سوسىن ۇستاز بەدەلى دەگەن انشەيىن ايتا سالاتىن ءسوز ەمەس. كارىستەر پافوسكا بەرىلمەيتىن، ءتىپتى جول بەرمەيتىن حالىق. مەكتەبىنە باردىم. ماڭدايشاسىندا «شاكىرت ۇستازدىڭ كولەڭكەسىن دە باسۋعا بولمايدى» دەپ جازىلىپ تۇر. ال بىزدە شە؟
ءبىز قاي قاتاردامىز؟
بۇل ەل الەمدى ەكىگە بولەدى. «ءبىلىم تۋرالى مادەنيەتى بار ەلدەر» جانە «جوق ەلدەر» دەپ. شىنىمدى ايتسام، بۇلار ءبىزدى (قازاقستاندى) قاي قاتارعا قوساتىنىن بىلمەيمىن. سۇراۋعا وقتالعام. باتپادىم. جاۋابىن بىلەتىن سياقتىمىن. بۇلار ءبىلىمنىڭ مادەنيەتىن قالىپتاستىرعان. ونى سوزبەن جەتكىزۋ قيىن. كورۋ كەرەك.
سوسىن ۇستاز بەدەلى دەگەن انشەيىن ايتا سالاتىن ءسوز ەمەس. كارىستەر پافوسكا بەرىلمەيتىن، ءتىپتى جول بەرمەيتىن حالىق. مەكتەبىنە باردىم. ماڭدايشاسىندا «شاكىرت ۇستازدىڭ كولەڭكەسىن دە باسۋعا بولمايدى» دەپ جازىلىپ تۇر. ال بىزدە شە؟
ونى قويشى. ساباق ۇستىندە ۇستازدىڭ، وقۋشىلاردىڭ دا كوڭىلىن بولۋگە بولمايدى. مەكتەپكە عانا قاتىستى ەمەس، جوعارى وقۋ ورىندارىنداعى لەكسيالاردا دا سولاي. «ساباق ۋاقىتىندا سىنىپقا پرەزيدەنت تە كىرە المايدى» دەگەن ءسوز كورەي قوعامىندا كوپ قولدانىلادى.
بارۋ بار دا، قايتۋ بار
كورەي قوعامىندا بۇل ءسوز الدەقاشان ماقالعا اينالىپ كەتكەن. وزىمىزشە قازاقشاعا اۋدارعان ءتۇرىمىز عوي. ماعىناسىن ءتۇسىنىپ وتىرسىز با؟ بۇلار دا ءبىز سياقتى ءبىر كەزدە جاستاردى شەتەلگە وقۋعا جىبەرگەن ەكەن. بىزدىكىندەي «بولاشاق» باعدارلاماسى بولعان. سول كەزدە وسى ءسوز اينالىمعا ەنىپ كەتىپتى. ىشتەي بىزدە «نۇرلى جولىمىزدىڭ» بىلىممەن ۇشتاسقانىن قالايمىز... ءبىلىمسىز ەشبىر باعدارلاما جۇزەگە اسپايدى. ماڭگىلىك بولمايدى.
بۇل ەل الەمدى ەكىگە بولەدى. «ءبىلىم تۋرالى مادەنيەتى بار ەلدەر» جانە «جوق ەلدەر» دەپ. شىنىمدى ايتسام، بۇلار ءبىزدى (قازاقستاندى) قاي قاتارعا قوساتىنىن بىلمەيمىن. سۇراۋعا وقتالعام. باتپادىم. جاۋابىن بىلەتىن سياقتىمىن.
ۇستاز – ءبىرىنشى، پرەزيدەنت – ەكىنشى
[caption id="attachment_9858" align="alignright" width="462"]
وڭتۇستىك كورەيا پرەزيدەنتى پاك گىن حيە حانىم كىتاپحانادا.[/caption]
كورەيادا «ساباق ۋاقىتىندا سىنىپقا پرەزيدەنت تە كىرە المايدى» دەپ ايتتىق. جالپى، كورەي پرەزيدەنتتەرى وزدەرىن عالىم مەن ۇستازدان تومەن قويادى. وعان ارلانبايدى. اتاقتى پاك دجون حي (وڭتۇستىك كورەيانىڭ 1963-79 جج. ارالىعىنداعى پرەزيدەنتى) بىلىمگە كوپ كوڭىل بولگەن.
ۇستازدىڭ قوعامداعى ءرولىن ايقىنداۋ، ونىڭ بەدەلىن كوتەرۋگە ءبىرىنشى كەزەكتە پرەزيدەنتتىڭ ءوزى باستاماشى بولعان.
«شاكىرت ۇستازدى مازاق قىلاتىن تاربيەسىز مەكتەپتە تازا ءبىلىم بەرۋ قالىپتاسپايدى» دەپ ءبىر جولى قاتتى اشۋ شاقىرىپتى.
ال پاك دجون حي قازىرگى وڭتۇستىك كورەيا پرەزيدەنتىنىڭ اكەسى. قازىرگى پرەزيدەنت پاك گىن حيە بەگىم اكەسىنىڭ جولىن جالعاستىرىپ جاتىر. «ءقايتىپ؟» دەيسىز عوي.
مىسالعا، بىزدە «قازاقستان-2050» ستراتەگياسى بار، ودان بۇرىن «2030 ستراتەگياسى» بولدى. بۇلار كۇللى ەلدى دامىتۋعا ارنالعان، كۇللى سالانى قامتيتىن باعدارلامالار عوي. مۇنداي جوبالار كورەيلەر دە بار. تەك... ولار بولاشاق دامۋدىڭ ءوزىن ءبىر سالاعا سۇيەنىپ باعدارلايدى.
جاقىندا بۇل ەلدىڭ بيلىگى «مەملەكەتتىڭ ءجۇز جىلدىق جوسپارى – ءبىلىم سالاسىن رەفورمالاۋ» دەگەن باعدارلامانى قابىلدادى. 100 جىلدىق جوسپار؟! از ەمەس، بەكەر دە ەمەس. ءبىز دە وسىعان ۇقساس باعدارلاما قابىلدادىق. «ءجۇز مەكتەپ، ءجۇز اۋرۋحانا» دەپ اتالاتىن. اتى ادەمى. الايدا، سونىڭ ناتيجەسىن كورە الدىق پا وسى؟
P.S. جاپونداردى كوپ جازامىز. ءبىراق، كورەيلەر كورشىسىنەن كەم ەمەس. تەحنيكالىق ءبىلىم بەرۋدەن بۇل ەل 1ء-شى ورىندا. تەحنيكا عىلىمدارىنا كوپ كوڭىل بولەدى. بۇل تاراپتا جىل سايىن جارىق كورەتىن كىتاپتاردىڭ سانىن ساناپ شىعۋدىڭ ءوزى مۇمكىن ەمەس.
كورەي جانە اعىلشىن ءتىلى باسىمدىقتا. الايدا «اعىلشىن تىلىمەن» اۋىراتىندار از. ايتتىم عوي، بۇلار ءبىر دۇنيەگە باسىبايلى كىرىپ، ءبىرجولاتا ەلىكتەپ كەتپەيدى. قايماعىن عانا قالقىپ الادى.
وقۋدىڭ قۇنى... ارزان. ناقتى ايتسام، 1500-4000 دوللار. ودان اسپايدى. بايقاساڭىز، بىزبەن بىردەي. الدە بىزدەگى وقۋ قۇنى جوعارى ما؟
داستان اقاش
شىعىستانۋشى، اۋدارماشى
