2025 جىلدىڭ العاشقى توعىز ايىنداعى ماكروەكونوميكالىق كورسەتكىشتەر قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ ورنىقتى ءارى تەڭگەرىمدى دامۋىن ايقىن كورسەتىپ وتىر. وسى كەزەڭدە ەل ەكونوميكاسىنىڭ ءوسۋ قارقىنى 6،3% دەڭگەيىنە جەتىپ، وتكەن جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا ايتارلىقتاي جەدەلدەگەنى بايقالادى. ماسەلەن، قاڭتار ايىندا ءوسۋ 3،8%-دى قۇراسا، قاڭتار-اقپاندا – 5،4%، ال قىركۇيەككە قاراي بۇل كورسەتكىش 2،3 پايىزدىق تارماققا ارتىپ، 6،3%-عا دەيىن كوتەرىلدى، دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.
ەكونوميكالىق ءوسۋدىڭ نەگىزگى فاكتورلارى
ەكونوميكانىڭ بۇل دەڭگەيدە وسۋىنە بىرنەشە نەگىزگى فاكتور اسەر ەتتى:
- سالالاردىڭ تەڭگەرىمدى دامۋى مەن ءارتاراپتاندىرىلۋى – ەكونوميكانىڭ ءبىر باعىتقا تاۋەلدىلىگىن ازايتىپ، جاڭا مۇمكىندىكتەرگە جول اشتى.
- قىزمەت كورسەتۋ جانە وندىرىستىك سەكتورلاردىڭ بەلسەندىلىگى – ەكونوميكا قۇرىلىمىندا ءارتۇرلى سالالاردىڭ دامۋ قارقىنى جوعارى بولدى:
- كولىك جانە قويمالاۋ قىزمەتتەرى – 21،2% ءوسىم كورسەتتى. بۇل لوگيستيكالىق ينفراقۇرىلىمنىڭ جاقسارۋى مەن ىشكى جانە سىرتقى تاسىمالدارعا سۇرانىستىڭ ارتۋىمەن بايلانىستى.
- قۇرىلىس سەكتورى – 14،9% ءوستى. مەملەكەتتىك جانە جەكەمەنشىك ينۆەستيسيالار ەسەبىنەن تۇرعىن ءۇي مەن ينفراقۇرىلىم سالۋ بەلسەندى تۇردە جالعاسۋدا.
- ساۋدا – 8،8% وسىممەن ەكونوميكاداعى تۇتىنۋشىلىق سۇرانىستىڭ جوعارى دەڭگەيدە ەكەنىن كورسەتتى.
- تاۋ-كەن ونەركاسىبى – 9،3% ءوسىپ، شيكىزاتتىق ەمەس ەكسپورتتى ۇلعايتۋداعى مۇمكىندىكتەردى كورسەتىپ وتىر.
- وڭدەۋ ونەركاسىبى – 6،2% وسىممەن ناقتى سەكتورداعى وڭدەۋشى سالالاردىڭ سەرپىندى دامۋىن راستايدى.
ينۆەستيسيالىق بەلسەندىلىك – ورنىقتى دامۋدىڭ ىرگەتاسى
ەكونوميكالىق ءوسۋدىڭ ماڭىزدى تىرەگى – ينۆەستيسيا تارتۋ. 2025 جىلدىڭ قاڭتار-قىركۇيەك ايلارى ارالىعىندا نەگىزگى كاپيتالعا سالىنعان ينۆەستيسيالار كولەمى 13،5%-عا ءوستى. بۇل كورسەتكىش الداعى كەزەڭدەردە ەكونوميكانىڭ ورتا جانە ۇزاق مەرزىمدى دامۋىنىڭ بەرىك نەگىزىن قالىپتاستىرادى.
اتاپ ايتقاندا:
- وڭدەۋ ونەركاسىبىنە تارتىلعان ينۆەستيسيالار 30،7%-عا ارتتى. بۇل – شيكىزاتتىق ەمەس سەكتوردى قولداۋدىڭ ناقتى ناتيجەسى.
- ينۆەستيسيا تارتۋدىڭ بەلسەندىلىگى بىرنەشە فاكتورلارعا نەگىزدەلگەن:
- ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەردىڭ بيزنەسكە كرەديت بەرۋ كولەمىن ارتتىرۋى؛
- ءىرى ينفراقۇرىلىمدىق جوبالار مەن مەملەكەتتىك باعدارلامالاردىڭ ىسكە اسىرىلۋى؛
- «ءتاريفتى ينۆەستيسياعا ايىرباستاۋ» باعدارلاماسى اياسىندا ەنەرگەتيكالىق جانە ينجەنەرلىك ينفراقۇرىلىمدى جاڭارتۋ؛
- «كەلەشەك مەكتەپتەرى» باعدارلاماسى اياسىنداعى الەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىمعا ينۆەستيسيالار؛
- تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنا قارجى تارتۋدىڭ ۇلعايۋى.
بيۋدجەت كودەكسى قازاقستاندا رەسۋرستاردى ءبولۋدى قالاي وزگەرتەدى؟
ەكونوميكالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ قارجىلىق ساياسات ورتالىعىنىڭ اعا ساراپشىسى مەرۋەرت جۇماحان 2025 جىلى قابىلدانعان بيۋدجەت كودەكسى ەلدەگى بيۋدجەت رەفورماسىنىڭ ماڭىزدى كەزەڭىنە اينالعانىن ايتتى.
ونىڭ جاڭاشىلدىعى ەڭ الدىمەن الەۋمەتتىك شىعىندار سالاسىنا اسەر ەتتى — بۇل ازاماتتار ءۇشىن ەڭ سەزىمتال ءارى مەملەكەت ءۇشىن ەڭ شىعىندى باعىتتاردىڭ ءبىرى. جاڭا قۇجات وكىلەتتىكتەردى ءبولۋدىڭ ناقتى قاعيداتتارىن بەكىتىپ، بيلىكتىڭ بارلىق دەڭگەيىندە قاراجاتتى پايدالانۋدىڭ اشىق ءارى قيسىندى جۇيەسىن قالىپتاستىردى، – دەپ اتاپ ءوتتى ساراپشى.
سونىمەن قاتار مامان بيۋدجەت كودەكسىندە باستى قاعيدا بەكىتىلدى دەپ وتىر. ياعني ءار باسقارۋ دەڭگەيى ءوز قۇزىرەتىنە كىرەتىن شىعىنداردى عانا قارجىلاندىرادى.
بۇل ءتاسىل قايتالاناتىن فۋنكسيالاردى جويىپ، جاۋاپكەرشىلىكتى ءبىر دەڭگەيدەن ەكىنشىسىنە كوشىرۋ تاۋەكەلىن ازايتادى. رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت — مەملەكەتتىڭ جۇيەلى الەۋمەتتىك مىندەتتەمەلەرىن ورىندايدى. ولار: زەينەتاقى، مەملەكەتتىك جانە ارنايى جاردەماقىلار، سونداي-اق كوشى-قون ساياساتى. استانا جانە رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالالار ازاماتتارعا ناقتى كومەك كورسەتۋمەن اينالىسادى: تۇرعىن ۇيگە سۋبسيديا بەرۋ، ءۇيسىز جانداردى، قارتتاردى، مۇمكىندىگى شەكتەۋلى ادامداردى قولداۋ. سونىمەن قاتار تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق قۇرباندارىنا ارنالعان ارنايى الەۋمەتتىك قىزمەتتەردى كورسەتۋ وسى دەڭگەيگە جاتادى، – دەدى مەرۋەرت جۇماحان.
قارجىلىق ورنىقتىلىق پەن نەسيەلىك بەلسەندىلىك
ەكونوميكالىق ءوسىمدى قولداۋدا قارجى سەكتورىنداعى تۇراقتىلىق ماڭىزدى ءرول اتقارادى. 2025 جىلى بانك جۇيەسى بيزنەستى نەسيەلەۋ كولەمىن ايتارلىقتاي ارتتىردى، بۇل ينۆەستيسيا تارتۋ مەن جاڭا جوبالاردى ىسكە اسىرۋعا سەرپىن بەردى. سونىمەن قاتار، بانك سەكتورىنداعى تۇراقتى جاعداي حالىقتىڭ دا، كاسىپكەرلىكتىڭ دە قارجى رەسۋرستارىنا قولجەتىمدىلىگىن قامتاماسىز ەتىپ وتىر.
2025 جىلدىڭ 9 ايىنىڭ قورىتىندىلارى قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ جۇيەلى، ساپالى جانە ورنىقتى دامۋ جولىندا ەكەنىن ايقىن كورسەتىپ وتىر. ەكونوميكالىق ءوسىمنىڭ 6،3%-عا دەيىن جەدەلدەۋى – بۇل تەك ساندىق كورسەتكىش ەمەس، سونىمەن بىرگە قۇرىلىمدىق وزگەرىستەر مەن ستراتەگيالىق شەشىمدەردىڭ شىنايى ناتيجەسى. الداعى كەزەڭدە وسى سەرپىندى ساقتاي وتىرىپ، قۇرىلىمدىق رەفورمالاردى جالعاستىرۋ جانە بيزنەسكە قولايلى جاعداي جاساۋ – ەل ەكونوميكاسىنىڭ ستراتەگيالىق دامۋىندا ماڭىزدى ءرول اتقارادى.
سالالاردىڭ تەڭگەرىمدى دامۋى مەن ءارتاراپتاندىرىلۋى – قازاقستاننىڭ ءبىر عانا رەسۋرستىق باعىتقا تاۋەلدى ەمەستىگىن كورسەتىپ وتىر. وڭدەۋ ونەركاسىبى مەن ساۋدانىڭ، قۇرىلىس پەن كولىك-لوگيستيكا سالالارىنىڭ ايتارلىقتاي ءوسۋى ەكونوميكانىڭ ىشكى قوزعاۋشى كۇشتەرىنىڭ نىعايىپ كەلە جاتقانىن بىلدىرەدى. بۇل – كاسىپكەرلىك بەلسەندىلىك ارتقانىن، ينۆەستيسيالىق احۋالدىڭ جاقسارعانىن جانە حالىقتىڭ تۇتىنۋشىلىق قابىلەتىنىڭ وسكەنىن بىلدىرەدى.
سونىمەن قاتار، ينۆەستيسيالىق كليماتتىڭ جاقسارۋى مەن نەگىزگى كاپيتالعا قۇيىلعان ينۆەستيسيالار كولەمىنىڭ ارتۋى – ەكونوميكانىڭ ۇزاقمەرزىمدى تۇراقتىلىعىن قامتاماسىز ەتەتىن ماڭىزدى فاكتور. وڭدەۋ ونەركاسىبىنە 30%-دان استام ينۆەستيسيا تارتىلۋى ەلدىڭ يندۋستريالىق-يننوۆاسيالىق دامۋ باعىتىنا بەرىك تابان تىرەگەنىن كورسەتەدى. بۇل تەك ەكونوميكالىق ەمەس، سونداي-اق الەۋمەتتىك تۇرعىدان دا ماڭىزدى، سەبەبى ول جاڭا جۇمىس ورىندارىن اشۋعا، تەحنولوگيالىق دامۋ مەن ادامي كاپيتالدى نىعايتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
مەملەكەتتىك باستامالار – «ءتاريفتى ينۆەستيسياعا ايىرباستاۋ»، «كەلەشەك مەكتەپتەرى» جانە ءىرى ينفراقۇرىلىمدىق جوبالار – ەكونوميكانى ىنتالاندىرۋمەن قاتار، ەل ازاماتتارىنىڭ ءومىر ساپاسىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان. ياعني، ماكروەكونوميكالىق كورسەتكىشتەردەگى جەتىستىكتەر قاراپايىم حالىقتىڭ تۇرمىس دەڭگەيىنە دە تىكەلەي اسەر ەتىپ جاتىر.
قارجىلىق تۇراقتىلىق تا ماڭىزدى ءرول اتقارۋدا. بانكتىك نەسيەلەۋدىڭ ارتۋى مەن قارجى سەكتورىنداعى سەنىمدىلىك – كاسىپكەرلەر ءۇشىن دە، ينۆەستورلار ءۇشىن دە قولايلى جاعداي قالىپتاستىردى. بۇل – جەكە سەكتوردىڭ بەلسەندىلىگىن ارتتىرىپ، جالپى ەكونوميكالىق جۇيەنىڭ ورنىقتىلىعىن كۇشەيتۋدە شەشۋشى مانگە يە.
وسىلايشا، قازاقستان ەكونوميكاسى 2025 جىلدىڭ 9 ايىندا ءوزىنىڭ دامۋىنىڭ جاڭا ساپالى كەزەڭىنە اياق باستى. بۇل كەزەڭ – تەك ەكونوميكالىق وسىممەن شەكتەلمەيتىن، قوعامنىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان كەزەڭ.
قازاقستاننىڭ دامۋى – بۇل ءبىر كۇندىك ەمەس، ۇزاقمەرزىمدى ستراتەگيالىق ماقساتتارعا باعىتتالعان كەشەندى ۇدەرىس. قازىرگى جەتىستىكتەر – سول ماقساتتارعا سەنىمدى تۇردە جەتۋگە جاسالعان ماڭىزدى قادامدار.
