زايسان تۋرالى ايتقاندا ونىڭ اسەم تابيعاتى، اسقار تاۋلارى مەن ءمولدىر سۋى، جەر استى بايلىعىن ءجيى ءسوز ەتىپ تامسانامىز. الايدا تۋعان جەردى قۇرايتىن ەڭ ماڭىزدى بولىك جانە باعالى قۇندىلىق ادام، سول جەردىڭ تۇرعىنى ەكەنىن ۇمىتىپ كەتەمىز.

قازاقتا ايتىلاتىن «جاقسى ادام - ەلدىڭ ىرىسى» دەگەن دانالىق سوزىندەگىدەي سول جەردىڭ حالقى سول ەلدىمەكەننىڭ ەڭ باستى بايلىعى ەمەس پە؟

ولاي بولسا نۇرلى زايساننىڭ ايتۋلى تۇلعاسى، كاسىپكەر، مەسەنات «جاسۇلان-777» كەشەندى شارۋا قوجالىعىنىڭ يەسى داۋلەتبەك مىقيانوۆپەن بولعان ەمەن-جارقىن، ەرەكشە سۇحباتتى نازارلارىڭىزعا ۇسىنعىمىز كەلەدى. 

ءيا، زايسان ءۇشىن ساۋدا-ساتتىق جاڭا ۇعىم ەمەس. قيىردا جاتىپ قاقپاسى قىتايعا قاراعان مونوقالانىڭ تىنىس-تىرشىلىگى دە وسى شاعىن ساۋدا مەن مال شارۋاشىلىعى. تاريحقا كوز جۇگىرتسەڭىز كونە زايساندا باي-كوپەستەر كوپ بولعان. ولاردىڭ دەنى ونەر، مەكتەپ، ءبىلىم-عىلىم، قايىرىمدىلىق شارالارىن نازاردان تىس قالدىرماي، قوعام ىستەرىنە ارالاسىپ وتىرعان. زىمىران ۋاقىت بايلىق پەن قارجى ۇعىمدارىنا دا كوپ وزگەرىستەر الىپ كەلگەنى بەلگىلى.

داۋلەتبەك اعانىڭ بايلىق، باي بولۋ، كاسىپكەرلىك تۋرالى ەرەكشە تولعامدارى وقىرماندى بەي-جاي قالدىرمايتىنى ءسوزسىز.

– داۋلەتبەك اعا، كاسىپكەرلىكتىڭ العاشقى باسپالداقتارى قالاي باستالىپ ەدى؟

–  ەڭ الدىمەن ايتارىم باي بولۋ مىندەت ەمەس قوي، قىزىم. ءبىز ەڭبەككە ارالاسقان شاقتا قازىرگىدەي «بيزنەسمەن» ۇعىمى بولدى دەسەم قاتەلەسكەن بولار ەدىم. ءبىزدىڭ ماقسات تۇرمىستى تۇزەۋ ەدى. اتا-انامىز قاراپايىم شارۋا ادامدارى بولدى. سول كىسىلەرگە قولعابىس بولىپ، قانداي ءىس جاساساق تا ادال اتقارۋعا تىرىستىق. مەكتەپ بىتىرگەننەن كەيىن، 1974-1975 جىلدارى 3 شۇبارتاۋلىقتاردىڭ باستاماسىمەن قۇرىلعان  «شۇعىلا» كومسومول – جاستار بريگاداسىندا شوپان بولدىم. ەڭبەكتىڭ جامانى جوق. باستىسى ادال بولۋى. 1975 – 1977 جىلدارى موڭعوليادا اسكەري بورىشىمدى وتەپ، ءارى قاراي جۇرگىزۋشى بولىپ جالعاستىردىم.

–  جەكە جۇك كولىگىڭىز بولدى ما؟

–  جوق، زايسانداعى اۋداندىق اۆتوترانسپورت مەكەمەسىندە ءارتۇرلى اۋىر جۇك تاسىمالدارىمەن اينالىستىم. قىتايعا دا باردىق. ەكى جىلدان كەيىن سول كاماز-دى جەكە مەنشىگىمە ساتىپ الدىم. نان زاۋىتىنىڭ جۇمىسى، ديىرمەن توقتاپ سول ءبىر 90 – شى جىلداردىڭ بەل ورتاسىندا جاپپاي قيىن كەزدەردە تەك زايسان عانا ەمەس، شالعاي اۋداندارعا وبلىس ورتالىقتارىنان ازىق – تۇلىك تاسىپ، ارزان باعامەن ساۋدالاپ، تۇرعىنداردىڭ سۇرانىسىن قامتۋ كەرەك بولدى. اسىرەسە ۇن تاپشى زامان ەدى.

–  «جاسۇلان» ساۋدا ءۇيى قالاي اشىلدى؟

–  2003 جىلى جۇبايىم جاڭىلمەن بىرلەسىپ «جاسۇلان» ساۋدا ءۇيىن اشتىق. العاشقىدا ءشاي، قانت، ۇن، تۇز سياقتى قاراپايىم كۇندەلىكتى تۇرمىسقا قاجەتتى زاتتاردى ساۋدالادىق. دۇكەندى اشاتىن ساتتە سول كەزدەگى اۋدان اكىمى باۋىرجان جاناقوۆقا باردىم. شاعىن اشىلۋ سالتاناتىن جاسادىق. ۇلكەن اقساقالداردىڭ اق باتاسىن الدىم. نۇرعابيدەن قاريانىڭ ساۋدا تۋرالى ەكى قاعيداسى ۇنەمى جادىمدا تۇرادى.

–  ول قانداي قاعيدا؟

–  جالپى ساۋدانى الىپساتارلىق دەگەن كوزقاراستان ارىلۋ كەرەك. ساۋدا دەگەننىڭ ءبىر انىقتاماسى - ءناپاقى تابۋ. ساۋدانى تەرىس كورمەۋ كەرەك. مىسالى: ءبىرىنشى قاعيدا: الۋشىنىڭ دا ساتۋشىنىڭ دا رازى بولۋى. ماسەلەن دجينسى شالبارىن (سول زاماندا وتە قاجەتتى، قات كيىم ءتۇرى) الىپ كەلىپ ۇستىنە 1000 تەڭگە قوسىپ ساتتىم. الۋشى مۇنى، ارينە، قىمباتسىنىپ رەنجىپ الادى. قايىر بولمايدى.

ەكىنشى قاعيدا: تاعى دجينسى شالبار الىپ كەلىپ ساتۋعا شىعاردىم. تاۋار ۇزاق ۋاقىت وتپەدى، تۇرىپ قالدى. الۋشى بولسا ارزانعا بەر دەپ قينايدى. تاعى دا ەكى جاقتىڭ ريزاشىلىعى جوق. مۇنداي ساۋدانىڭ دا قايىرى بولمايدى.

–  ساۋدادان بولەك مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىساتىنىڭىزدى بىلەمىز.

–  ءيا، ءقازىر بەس جەردە ارنايى مال ءوسىرىپ باعۋعا ارنالعان قورا-جايلارىم مەن جايىلىمدىق جەرلەرىم بار. اسىل تۇقىمدى جابى جىلقىلارىن، قازاقتىڭ اقباس سيىرلارىن جانە 60-قا جۋىق «گەروفورد» اتتى اسىل تۇقىمدى ەتتى ءىرى – قارا مالدارىن ساتىپ اكەلىپ، جەرسىندىرىپ، وسىرۋدەمىز.

بۇل جەردە مەنى الاڭداتاتىن ءبىر ماسەلە ءبىز اتا كاسىبىمىزدەن اجىراپ بارامىز. ءقازىر تورت-تۇلىك مالدىڭ جاي-كۇيىن ۇعاتىن، باعا الاتىن، كۇتىمىن كەلىستىرەتىن جاندى تابۋ وتە قيىن. بۇدان بولەك مالدىڭ باس-سيراق، ىشەك قارنىن ىسكە جاراتۋ اقساپ تۇر. ىسىراپشىلدىق پەن ءراسۋا كوپ. جاقىندا ءبىر گازەتتە ءدال وسى جاعداي ادامداردىڭ بۋىن اۋرۋىنا اكەلىپ سوقتىردى دەگەندى كوزىم شالىپ قالدى. بۇلاي بولماۋى دا مۇمكىن، دەگەنمەن نازار سالاتىن ماسەلە دەپ ويلايمىن. تەرىنى كادەگە اسىرۋ دا كۇن تارتىبىنەن تۇسپەيتىن ماسەلەگە اينالۋى كەرەك. مەن مۇنى بىرنەشە جەردە ايتىپ تا ءجۇرمىن.

–  كاسىبىڭىزدى استانا، الماتى سياقتى ءىرى قالالارمەن بايلانىستىرۋ ويىڭىزدا جوق پا؟

–  شىنىمدى ايتسام زايساننان وزگە جەرگە قونىس اۋدارۋ تۋرالى وي مۇلدە بولماعان ەكەن. جۇمىس بارىسىمەن الماتى، شىمكەنت، تالدىقورعان، تالعار، قاسكەلەڭ، وسكەمەن، سەمەي، اقتوبەدە ءتىپتى رەسەيگە ساپار شەكتىم. ءار قالادان جاقسى ۇسىنىستار كوپ بولدى. جالپى كوزىن تاپسا بيزنەستى كەز كەلگەن جەردە وركەندەتۋگە بولادى عوي.

مەنىڭ ۇستانىمى - «ەر-تۋعان جەرىنە». زايساندا بىرنەشە ەسكى ۇيلەردىڭ ءوڭىن تۇزەسەك كەلبەتتەنە تۇسەرى انىق. جاڭا جۇمىس ورىندارىن اشۋعا كوبىرەك كۇش سالۋ كەرەك.

بيىل «سالەمنىڭ» اشىلعانىنا ءتورت جىل تولادى ەكەن.
«سالەم» ساۋدا ءۇيى اۋدانداعى ەڭ ۇلكەن عيماراتتاردىڭ ءبىرى. ورنالاسقان جەرى دە مەنى قاتتى قىزىقتىرعان ەدى. عيماراتتى سالعان سىنىپتاسىم، قۇرمەتتى ازامات بولات يكەپ ۇلىنىڭ قۇرىلىس كومپانياسى. ءقازىر 50-دەن اسا ادامدى جۇمىسپەن قامتىپ وتىرمىز.

–  بالالارىڭىز تۋرالى ايتساڭىز؟

–  ۇلدارىم جاسۇلان مەن اسىلان، قىزىم اسەم قاسىمدا. ءوز جۇرەك قالاۋلارىمەن وسى وتباسىلىق كاسىبىمىزدى دوڭگەلەتىپ كەلەدى.

–  جاستارعا ايتار اقىلىڭىز بار ما؟

–  ەڭبەك ەتۋ كەرەك. ادالدىق ءبىرىنشى ورىندا بولۋى ءتيىس. ادال اقشانىڭ عانا بەرەكەسى بار. ادال اقشا تاپساڭ ۇيقىڭ تىنىش بولادى.

P.S. سۇحبات بارىسىندا كاسىپكەردەن قايىرىمدىلىق ىستەرى جونىندە سۇراعانىمىزدا جاريانى ۇناتا بەرمەيتىنىن جەتكىزىپ، قىسقا قايىردى. ايتپەسە داۋلەتبەك مىقيانوۆ تۇرمىسى تومەن، كوپ بالالى، مۇقتاج وتباسىلارىنا، ورتالىق مەشىتكە ۇدايى كومەك كورسەتىپ كەلەدى.

اۋداننان گىر سپورتى بويىنشا الەم، ازيا چەمپيوناتىنا قاتىسقان سپورتشىلاردىڭ شەت ەلدەرگە بارۋىنا ءۇش جىل قاتارىنان قارجىلاي دەمەۋشىلىك جاساعان. 2019 جىلى قوجالىق يەسىنە «تۋعان جەر» باعدارلاماسىنىڭ «جومارت جۇرەك» نوميناسياسى بويىنشا «جىل مەسەناتى» اتاعى، اۋداننىڭ الەۋمەتتىك – ەكونوميكالىق جاعدايىن، اۋىلشارۋاشىلىعىن دامىتۋعا قوسقان سۇبەلى ۇلەسى ءۇشىن بىرنەشە جوعارى باسقارۋ ورگاندارىنىڭ قۇرمەت گراموتالارى، العىس حاتتارى جانە اۋداننىڭ 90 جىلدىق مەرەيتويىنىڭ «ونەگەلى جول» توسبەلگىسى  بەرىلگەن.

ال بيىل ق ر پرەزيدەنتىنىڭ 8 ماۋسىمداعى №348 جارلىعى بويىنشا پاندەميامەن كۇرەستە ەرەكشە كوزگە تۇسكەن ازاماتتاردى ناگرادتاۋ بارىسىندا مەسەناتىڭ جۇبايى جاڭىل مىقيانوۆا «حالىق العىسى» مەدالىمەن ماراپاتتالدى.

ول باسقاراتىن «سالەم» ساۋدا ءۇيى كارانتين ۋاقىتىندا سانيتارلىق رەجيمدى قاتاڭ ساقتاي وتىرىپ، ازىق-تۇلىك باعاسىن تۇراقتى ۇستاپ اۋدان حالقىنا قالتقىسىز ءارى ءمىنسىز قىزمەت كورسەتكەن بىردەن ءبىر دۇكەن بولاتىن.  اسان قايعىنىڭ «باقىت قونعان ەرلەردىڭ ءاربىر ءىسى وڭ بولار، داۋلەتى كۇنگە ارتىلىپ، نە قىلسا دا مول بولار» - دەگەن جولدارى وسىنداي جاندارعا ارنالىپ ايتىلسا كەرەك.

سۇحباتتى جۇرگىزگەن اياۋلىم شايماردانوۆا