مەملەكەت باسشىسى 3 قاڭتار كۇنى اتقارىلعان جۇمىستاردىڭ قورىتىندىسى تۋرالى سۇحبات بەرىپ، ەلدە بولىپ جاتقان وقيعالار مەن وزگەرىستەرگە، مەملەكەت بولاشاعىنا قاتىسى ءوز ويلارىمەن ءبولىستى.
«انا ءتىلى» گازەتىندە جاريالانعان ماتەريالدىڭ مازمۇنىنا توقتالساق، ينفراقۇرىلىمدى جاڭعىرتۋ، سيفرلىق ترانسفورماسيا مەن جاساندى ينتەللەكتتىڭ جايى، ونەركاسىپ پەن اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋ، الەۋمەتتىك سالاداعى ستراتەگيالىق قادامدار، سونداي-اق ءبىلىم، عىلىم جانە مادەنيەتتى قولداۋ سىندى بىرنەشە ماڭىزدى جايتتاردى اتاپ وتۋگە بولادى. پرەزيدەنت ايتقان باستامالار مەن ماسەلەلەر جونىندە ساراپشىلار ءوز پىكىرلەرىن ءبىلدىرىپ جاتىر.
ساياساتتانۋشى ەرمەك توقتاروۆ مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ «انا ءتىلى» گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىنداعى ماڭىزدى ماسەلەلەردى اتاپ ءوتتى.
بۇگىنگى تاڭدا سيفرلىق ترانسفورماسيا مەن جاساندى ينتەللەكتتىڭ (جي) دامۋى الەمدىك ۇردىسكە اينالىپ وتىر. قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ «انا ءتىلى» گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىندا بۇل ماسەلەلەردىڭ مەملەكەت دامۋىنداعى ماڭىزى ايرىقشا اتاپ ءوتىلدى. سيفرلاندىرۋدى تەك مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ نەمەسە IT ماماندارىنىڭ ءىسى دەپ قاراۋعا بولمايدى، ول قوعامنىڭ ءار سالاسىنا اسەر ەتەتىن اۋقىمدى ۇردىسكە اينالدى. پرەزيدەنتتىڭ مالىمدەۋىنشە، ەلىمىزدەگى ەلەكتروندى ۇكىمەتتىڭ دامۋى الەمدىك رەيتينگتە 24ء-شى ورىنعا كوتەرىلۋىنە ىقپال ەتتى. بۇل – ماڭىزدى جەتىستىك، دەگەنمەن ودان ءارى ساپالى وزگەرىستەر ەنگىزىپ، يننوۆاسيالىق شەشىمدەردى باتىل تۇردە جۇزەگە اسىرۋ قاجەت. سونداي-اق، بانكتىك جانە قارجىلىق سەكتورداعى سيفرلىق ەكوجۇيە قالىپتاسىپ، حالىقتىڭ كۇندەلىكتى ءومىرىن وڭايلاتا ءتۇستى، - دەيدى ساياساتتانۋشى.
ونىڭ ايتۋىنشا، جاساندى ينتەللەكتى كەڭىنەن قولدانىسقا ەنگىزۋ وراسان زور مۇمكىندىكتەرگە جول اشادى.
Astana Hub تەحنوپاركىنىڭ جۇمىسى دا وتاندىق IT سالاسىنىڭ وركەندەۋىنە تىڭ سەرپىن بەرىپ كەلەدى. مۇندا وتاندىق جانە شەتەلدىك ستارتاپتار ءبىر الاڭدا باس قوسىپ، تاجىريبە الماسۋدا. جاساندى ينتەللەكت باعىتىنداعى جوبالاردا KazLLM سىندى قازاق ءتىلىنىڭ ۇلكەن تىلدىك مودەلىنىڭ العاشقى نۇسقاسى جاسالدى. بۇل – ۇلتتىق ءتىل مەن مادەنيەتتى قولداپ قانا قويماي، جالپى ءبىلىم بەرۋ مەن يننوۆاسيالىق ءوندىرىستى دامىتۋداعى ۇلكەن قادام. سونىمەن قاتار، جاساندى ينتەللەكتتى كەڭىنەن ەنگىزۋ بارىسىندا قۇقىقتىق جانە ەتيكالىق ماسەلەلەر تۋىندايتىنى ءسوزسىز. پرەزيدەنتتىڭ ايتۋىنشا، جي تەحنولوگيالارىن رەتتەۋ مەن ولاردى جاۋاپتى قولدانۋ ۇلكەن ماڭىزعا يە. ءبىر جاعىنان، جاساندى ينتەللەكت مەملەكەتتىك قىزمەتتەردى جىلدام ءارى ساپالى كورسەتسە، ەكىنشى جاعىنان، كيبەرقاۋىپسىزدىك، جالعان كونتەنت پەن الاياقتىق سەكىلدى قاتەرلەرگە توسقاۋىل قويۋ قاجەتتىگى تۋىندايدى، - دەيدى ەرمەك توقتاروۆ.
ساياساتتانۋشى الداعى ۋاقىتتا قازاقستاننىڭ سيفرلىق حابقا اينالۋ ماقساتىنا قول جەتكىزۋ ءۇشىن ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن جاڭعىرتىپ، جاستاردى جي تەحنولوگيالارىنا باۋلۋ اسا ماڭىزدى ەكەندىگىن اتاپ ءوتتى.
وسى تۇرعىدا Alem.AI حالىقارالىق ورتالىعىنىڭ اشىلۋى ۇلكەن ءۇمىت كۇتتىرەدى. مەملەكەتتىك دەڭگەيدە جاساندى ينتەللەكتكە قاتىستى تىڭ جوبالاردى قولداۋ، زاڭنامانى جەتىلدىرۋ جانە ەتيكالىق نورمالاردى ساقتاۋ – ەلدىڭ جاھاندىق باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن نىعايتا تۇسەتىن باستى باعىت، - دەپ وي تۇيىندەدى ەرمەك توقتاروۆ.
ق ر پرەزيدەنتى جانىنداعى قسزي ساياسي زەرتتەۋلەر ءبولىمىنىڭ باس ساراپشىسى ايگەرىم ابدراشيتوۆانىڭ ايتۋىنشا، سۇحباتتا قازاقستان حالقىنىڭ حال-احۋالىنا، الەۋمەتتىك ساياساتقا قاتىستى ماڭىزدى جايتتار ايتىلعان.
قازاقستاندا سوڭعى 2 جىلدا الەۋمەتتىك ساياسات پەن ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا ءبىرقاتار ماڭىزدى باستامالار جۇزەگە اسىرىلىپ كەلەدى. قولعا الىنعان بۇل رەفورمالار مەن باعدارلامالار حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن جاقسارتۋعا، بالالاردىڭ بولاشاعىن قامتاماسىز ەتۋگە جانە ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ ينفراقۇرىلىمىن جەتىلدىرۋگە باعىتتالعان. ماسەلەن، «بالالارعا ارنالعان ۇلتتىق قور» اتتى بىرەگەي باعدارلاما اياسىندا قازاقستاندىق بالالار العاش رەت ۇلتتىق قوردان تولەمدەر الا باستادى. بۇل باستاما جاڭا ۇرپاقتىڭ ەكونوميكالىق قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە جانە ولاردىڭ بولاشاعىن قارجىلىق تۇرعىدان قولداۋعا باعىتتالعان ماڭىزدى قادام. ۇلتتىق قور اكتيۆتەرىنىڭ تۇراقتى ءوسۋى مەن قوسىمشا ينۆەستيسيالىق كىرىستىڭ ءتۇسۋى ەسەبىنەن بالالارعا ارنالعان تولەمدەر جىل سايىن ۇلعايىپ وتىراتىن بولادى. قازىرگى ۋاقىتتا 6،9 ملن استام بالا قولداۋعا يە بولدى. وتكەن جىلى ولاردىڭ 304 815ء-ى كامەلەتتىك جاسقا تولدى، بۇل ولاردىڭ تۇرعىن ءۇي جاعدايىن جاقسارتۋ نەمەسە ءبىلىم اقىسىن تولەۋ ماقساتىندا جيناقتالعان قاراجاتتى پايدالانۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى. ۇزاق مەرزىمدى جوبا كەلەشەكتە حالىق اراسىندا قارجىلىق تۇراقتىلىعىن قامتاماسىز ەتۋگە جانە الەۋمەتتىك تەڭسىزدىكتى ازايتۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن ەسكەرۋ كەرەك، - دەيدى ايگەرىم ابدراشيتوۆا.
ساراپشى اتاپ وتكەندەي، الەۋمەتتىك ساياساتتى جەتىلدىرۋ اياسىندا زەينەتاقى، جاردەماقى، شاكىرتاقى جانە مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ جالاقىسى ايتارلىقتاي ءوستى. اسىرەسە، بازالىق جانە بىرلەسكەن زەينەتاقىلاردى، مەملەكەتتىك جاردەماقىلاردى كەڭەيتىلگەن يندەكستەۋ ارقىلى ارتتىرۋ ماڭىزدى قادام بولدى.
ايگەرىم ابدراشيتوۆا، ءوز سوزىندە 2023 جىلدان باستاپ بەس جىل ىشىندە بازالىق زەينەتاقىنىڭ ەڭ تومەنگى مولشەرىن كەزەڭ-كەزەڭىمەن ارتتىرۋ جوسپارلانعانىن اتاپ ءوتىپ مالىمەتتەر كەلتىردى.
ايتا كەتەلىك، 2024 جىلى جيىنتىق زەينەتاقىنىڭ ورتاشا مولشەرى بجزق تولەمدەرىن ەسەپتەمەگەندە 130 414 تەڭگەنى قۇرادى. بالا تۋۋ بويىنشا جاردەماقى دا جىل سايىن ارتىپ وتىر. وتكەن جىلى 1،2 جانە 3 بالا تۋعاندا 140 296 تەڭگە بەرىلسە، وسى جىلدان باستاپ 149 416 تەڭگەنى قۇراپ وتىر. بيىلدان باستاپ I توپ مۇگەدەكتىگى بار ادامدارعا ارنالعان جاردەماقى 95 496 تەڭگەدەن 101 702 تەڭگەگە دەيىن، II توپ – 76 397 تەڭگەدەن 81 362 تەڭگەگە دەيىن، III توپ – 52 089 تەڭگەدەن 55 474 تەڭگەگە دەيىن ۇلعايتىلادى. بۇل شارالار حالىقتىڭ الەۋمەتتىك قورعالۋىن قامتاماسىز ەتۋگە جانە ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىن جاقسارتۋعا ىقپال ەتەدى،- دەگەن ساراپشى ناقتى مالىمەتتەر كەلتىردى.
ايتا كەتەلىك، ەلىمىزدە 460 مىڭ وقۋشىعا ارنالعان 217 جاڭا مەكتەپتىڭ قۇرىلىسى جوسپارلانعان. بۇگىندە ولاردىڭ جارتىسىنا جۋىعى سالىندى. بۇل جوبا ءۇش اۋىسىمدا وقىتۋ ماسەلەسىن تۇبەگەيلى شەشىپ، اپاتتى جاعدايداعى مەكتەپتەردىڭ سانىن جويۋعا جانە ورىن تاپشىلىعىن ازايتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
مەملەكەتتىك باعدارلامانىڭ باستى ارتىقشىلىعى – ءبىلىم بەرۋ ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋدا قالا مەن اۋىل اراسىنداعى الشاقتىقتى جويۋ. جاڭا مەكتەپتەر بارلىق ايماقتاردا ساپالى ءبىلىم الۋعا تەڭ قولجەتىمدىلىكتى قامتاماسىز ەتەدى. ءبىلىم بەرۋ ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ جانە قولجەتىمدىلىكتى ارتتىرۋ قوعامنىڭ جالپى دامۋىنا جانە ازاماتتاردىڭ ءومىر ساپاسىنىڭ جاقسارۋىنا ىقپال ەتەدى. سوڭعى جىلدارى قولعا الىنعان الەۋمەتتىك جانە ءبىلىم بەرۋ رەفورمالارى قازاقستاننىڭ ستراتەگيالىق دامۋىنىڭ ماڭىزدى بولىگىنە اينالدى. الداعى جىلدارى بۇل باستامالاردىڭ جەمىستى ناتيجەلەرى قازاقستاندىقتاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىنىڭ ارتۋىنا جانە ەلدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق تۇراقتىلىعىنا ىقپال ەتەتىنى ءسوزسىز، - دەپ وي تۇيىندەدى ساراپشى.
حالىق جازۋشىسى سماعۇل ەلۋباي مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ «انا ءتىلى» گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىنداعى ماڭىزدى ماسەلەلەردى اتاپ ءوتتى.
سۇحبات جان-جاقتى، تەرەڭ جازىلعان، ەش جەردە ايتىلماعان مالىمەتتەر بەرىلدى، بۇل سۇحبات سونىسىمەن قۇندى. ايتپاي كەلەتىن اپاتتار، بىلتىر كوكتەمدەگى سۋ تاسقىنى، ماڭعىستاۋداعى ۇشاق اپاتى، ءبارى-بارى قامتىلعان. ەرەكشە اتاپ ايتاتىن تۇسى– جۋرناليست ەرلان ءجۇنىستىڭ نۇرسۇلتان نازاربايەۆ تۋرالى قويعان ساۋالى بىزگە ەڭ قىزىقتى تاراۋ بولدى. 2022 جىلى ەلىمىزدە قوس ۇكىمەت بولعانىنا ەكىنشى پرەزيدەنت تۇڭعىش رەت ءوز ويىن ءبىلدىرىپ، «قوسارلانعان بيلىككە ەشقاشان جول بەرىلمەۋى ءتيىس»، – دەدى. شىندىعىنا كەلسەك، قاڭتار وقيعاسىنا تەك قانا قوس ۇكىمەت تۇرتكى بولعان جوق، ونىڭ ىشىندە اشقۇرساق حالىقتىڭ اشىنىپ كوشەگە شىعۋى دا بار ەدى. بۇعان ەڭ الدىمەن بۇل الەۋمەتتىك ماسەلە دە سەبەپ بولدى. ميلليونداعان جاستار ءۇيسىز، كۇيسىز جۇرگەنىن ايتىپ شىرىلداعانى راس. وسى ۇرىمتال تۇستى كەيبىر توپتار ءوز مۇددەسىنە پايدالانىپ كەتتى. مىنەكي، وسى اقيقاتتى پرەزيدەنت توقايەۆ اشىق ايتتى، - دەدى حالىق جازۋشىسى.
سماعۇل ەلۋبايدىڭ پىكىرىنشە، «پرەزيدەنت – كاسىبي ديپلومات، سوندىقتان حالىقارالىق ماسەلەلەرگە كوبىرەك نازار اۋدارادى» دەگەن ساۋال سۇحبات بارىسىندا ورىندى قويىلعان.
وسى سۇحباتتا سىرتقى ساياساتپەن مەملەكەت باسشىسى كوپ شۇعىلدانىپ كەتتى دەگەن سۇراقتار ورىندى قويىلدى. توقايەۆ قازاقستاننىڭ ورتا دەرجاۆاعا اينالعانىن اشىق ايتتى. بۇل دا ەلىمىزگە كەرەك، بۇل ينۆەستيسياعا جول اشاتىن مۇمكىندىك دەپ سانايمىن. 2 ميلليونعا جۋىق اشقۇرساق قازاقستاندىق بار ەكەنى دە اڭگىمەدەن تىس قالمادى. ءبىز ەندىگى جەردە نازاردى ىشكى ساياساتقا باسا اۋدارۋىمىز قاجەت. مەنىڭشە، الەۋمەتتىك جاعدايى تومەن ازاماتتارعا كوڭىل ءبولۋ كەرەك. سونداي اق تاعى ءبىر ماسەلە، ءقازىر پارا الىپ ۇستالعان شەنەۋنىك كوپ. پاراقور شەنەۋنىكتەر قالاي قالىپتاستى؟ جەمقورلىق پەن پاراقورلىق قايدان پايدا بولدى؟ ەگەر مەن ەرلان ءجۇنىستىڭ ورنىندا بولسام، وسى سۇراقتى قويار ەدىم. بىزدە ءقازىر قۇدايدان قورىقپايتىن قوعام قالىپتاستى. بۇكىل حالىقتى قۇقىق قورعاۋ ورىندارى قىلمىستان قورعاپ ەدى عوي. ءقازىر ولاردىڭ جۇمىسىن قالاي رەتتەيمىز؟ كوشپەلى قوعامدا بولماعان پاراقورلىق، جەمقورلىق، قىلمىس، ماسكۇنەمدىك، جەزوكشەلىك ماسەلەسى كوتەرىلۋ كەرەك ەدى. ەندەشە ءبىزدىڭ ەلدىمىزدە قىلمىستى جويۋعا بەتبۇرىس بولۋى ءتيىس دەپ ويلايمىن. جالپى سۇحبات بۇگىنگى قوعامعا كوپشىلىككە پرەزيدەنتتىڭ ۇندەۋى بولدى. قاسىم-جومارت توقايەۆ: «جاڭارايىق، تازارايىق، ادىلەتتى قازاقستان قۇرايىق!» دەدى. شىنىن ايتساق، پرەزيدەنت - جالعىز، ءبىز - كوپپىز، ادىلەتتى قوعامدى جاسايتىن ءبىز، حالىق، كوپشىلىك. ءبىر جاعىنان بۇل سۇحباتتى مەن مەملەكەت باسشىسىنىڭ جانايقايى دەپ قابىلدادىم، - دەدى ول.
سماعۇل ەلۋبايدىڭ پىكىرىنشە، قوعامدىق-الەۋمەتتىك ماسەلەلەرگە، حالىقارالىق قاتىناستاعى پروسەستەرگە، ەل تاريحىنداعى باستى وقيعالارعا مەملەكەت باسشىسى تارپىنان جان-جاقتى، ماعىنالى جاۋاپتار بەرىلگەن.
مەرۋەرت رايىم
