ازىرگە، قازاقستاندا ەكى اەس-تى كىم سالاتىنى بەلگىلى بولدى. ازىرگە دەيتىن سەبەبىمىز، ءوز سوزىندە مەملەكەت باسشىسى، نەگىزىنەن، قازاقستانعا ءۇش اەس-تىڭ قاجەتتىگى تۋرالى ايتىپ كەلەدى. سونىمەن وتكەن دەمالىس كۇندەرى، اتاپ ايتقاندا، 2025 جىلى 14 ماۋسىمدا الدىمەن قازاقستاندا العاشقى اتوم ەلەكتر ستانسياسىن سالاتىن حالىقارالىق كونسورسيۋمنىڭ كوشباسشىسى "روساتوم" بولعانى جاريالاندى. كوپ ۇزاماي تاعى ءبىر اەس قۇرىلىسى بويىنشا كونسورسيۋمنىڭ جەتەكشىسى انىقتالىپ، ول قىتايلىق CNNC بولدى، دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.
بۇل اراداعى ءبىرىنشى اەس بويىنشا شەشىم قازاقستاندىقتاردى تاڭ قالدىردى. سەبەبى سانكسياداعى مەملەكەت ەمىن-ەركىن ارەكەت ەتە المايتىنى بەلگىلى. تۇركياداعى اەس قۇرىلىسى دا وسى سەبەپتى توقتاپ تۇر ەمەس پە؟ وسىنداي ساۋالدار لەگى قوعامدا بىردەن بۇرق ەتتى. وعان جاۋاپ بىردەن بەرىلدى. ياعني، ەلىمىزدە اەس سالۋ بويىنشا حالىقارالىق كونسورسيۋم جەتەكشىلەرىنىڭ قالاي تاڭدالىپ الىنعانى ەگجەي-تەگجەي ءتۇسىندىرىلدى.
ۆەندورلارمەن جۇرگىزىلگەن كەلىسسوزدەر
ق ر اتوم ەنەرگياسى جونىندەگى اگەنتتىگى حالىقارالىق ساراپشىلاردىڭ قاتىسۋىمەن اشىق جانە باسەكەگە قابىلەتتى ديالوگ اياسىندا رەاكتورلىق تەحنولوگيالاردىڭ جەتەكشى الەمدىك وندىرۋشىلەرىمەن كەلىسسوزدەر جۇرگىزىلىپ، ولاردىڭ وندىرىستىك نىساندارىنا ساپارلار ۇيىمداستىرىلعانى ناقتىلاندى. اتقارىلعان جۇمىستاردىڭ ناتيجەسىندە الەۋەتتى جەتكىزۋشىلەردىڭ "قىسقا تىزىمىنە" كەلەسى كومپانيالار ەندى: "روساتوم" (رەسەي)، "China National Nuclear Corporation" (جۇڭگو)، "Électricité de France" (فرانسيا) جانە "Korea Hydro & Nuclear Power" (وڭتۇستىك كورەيا).
تىزىمگە ەنگەن كومپانيالار قازاقستاندا اەس سالۋ بويىنشا تەحنيكالىق جانە كوممەرسيالىق ۇسىنىستاردان تۇراتىن ماتەريالداردىڭ كەشەندى پاكەتىن ۇسىندى. ناتيجەسىندە، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اتوم ەنەرگياسى جونىندەگى اگەنتتىگى، "قازاقستاندىق اتوم ەلەكتر ستانسيالارى" ج ش س جانە فرانسۋزدىق Assystem ينجەنەرلىك كومپانياسى بىرلەسىپ ازىرلەگەن ادىستەمە نەگىزىندە ۇسىنىلعان رەاكتورلىق تەحنولوگيالار مەن باسقا دا ۇسىنىستارعا كەشەندى باعالاۋ جۇرگىزىلدى. باعالاۋ اەس قاۋىپسىزدىگى، تەحنولوگيالىق جانە قارجىلىق اسپەكتىلەر، حالىقارالىق تاجىريبە، كادرلار دايارلىعى جانە وزگە دە كورسەتكىشتەر بويىنشا جۇزەگە اسىرىلدى.
"وسى تالداۋدىڭ ناتيجەلەرى اتوم سالاسىن دامىتۋ ماسەلەلەرى جونىندەگى ۆەدومستۆوارالىق كوميسسيانىڭ قاراۋىنا ۇسىنىلدى جانە قازاقستاندا اەس سالۋ بويىنشا ەڭ وڭتايلى ءارى ءتيىمدى ۇسىنىستار رەسەيلىك "روساتوم" كومپانياسىنان كەلگەنى انىقتالدى. ەكىنشى ورىنعا قىتايلىق "China National Nuclear Corporation" جايعاسسا، فرانسۋزدىق "Électricité de France" پەن كورەيالىق "Korea Hydro & Nuclear Power" ۇسىنىستارى ءۇشىنشى ورىندى يەلەندى"، دەلىنگەن اگەنتتىك حابارلاماسىندا.
وسىلايشا، "روساتوم" كومپانياسى قازاقستانداعى العاشقى اتوم ەلەكتر ستانسياسىن سالۋ جوباسى بويىنشا حالىقارالىق كونسورسيۋمنىڭ كوشباسشىسى رەتىندە انىقتالدى. قازىرگى ۋاقىتتا "روساتوم" ۇسىنعان ۇسىنىستار نەگىزىندە رەسەي فەدەراسياسى تاراپىنان مەملەكەتتىك ەكسپورتتىق قارجىلاندىرۋ تارتۋ ماسەلەسى پىسىقتالۋدا.
نەگە تاڭداۋ "روساتومعا" ءتۇستى؟
كوپ ۇزاماي قازاقستاندىق ەلەكتر ەنەرگەتيكالىق قاۋىمداستىعىنىڭ باسشىسى تالعات تەمىرحانوۆ بۇل رەتتەگى ءوز جۇمىستارىن تىزبەلەپ، تاڭداۋ "قازاقستاندىق اتوم ەلەكتر ستانسيالارى" جشس-نىڭ فرنسۋزدىڭ Assystem ينجينيرينگتىك كومپانياسىنىڭ قاتىسۋىمەن بىرلەسە ازىرلەنگەن ادىستەمەسى نەگىزىندە جاسالعانىن ناقتىلادى. ول العاشقى اەس 2400 مۆتتىق بولاتىنىن دا جەتكىزدى.
"قازاقستاندىق ەلەكتر ەنەرگەتيكاسى قاۋىمداستىعى مۇنى ۋاقتىلى جانە ستراتەگيالىق نەگىزگە سۇيەنە وتىرىپ جاسالعان شەشىم رەتىندە قولدايدى. قۋاتى 2400 مۆت-تىق اەس جىل سايىن شامامەن 19 ملرد كۆت ساعاتتىڭ تازا جانە تۇراقتى ەلەكتر ەنەرگياسىن وندىرەتىن بولادى، بۇل ەلىمىزدىڭ ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىگىن ەداۋىر نىعايتۋعا، ەلەكتر ەنەرگياسى يمپورتىنا تاۋەلدىلىكتى تومەندەتۋگە جانە ەڭ جوعارى جۇكتەمەلەردى تۇراقتى تۇردە قامتاماسىز ەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى"، – دەپ اتاپ ءوتتى ول.
تەمىرحانوۆ بۇل ەكولوگيالىق تۇرعىدان دا، تۇراقتى ەنەرگەتيكاعا كوشۋ تۇرعىسىنان دا ماڭىزدى قادام ەكەنىن باسا اتاپ ءوتتى.
"سەرىكتەس رەتىندە تاڭدالعان "روساتومنىڭ" تاريحي جانە تەحنولوگيالىق تاجىريبەسى بار ەكەنىن اتاي كەتكەن ءجون. مەملەكەتتىك كورپوراسيانىڭ باسەكەگە قابىلەتتى حالىقارالىق نارىقتا سۇرانىسقا يە ناقتى تاجىريبەسى مەن سەنىمدى تەحنولوگيالارى بار. بۇگىنگى تاڭدا "روساتوم" قىتايدا، تۇركيادا، بانگلادەشتە، بەلارۋستا، ءۇندىستاندا، يران مەن مىسىرداعى جوبالاردى ۇلتتىق ستاندارتتارعا بەيىمدەي وتىرىپ، جەرگىلىكتى ونەركاسىپتى بەلسەندى تۇردە تارتۋدا 20-دان استام ەنەرگيا بلوكتارىن سالىپ جاتىر. قاۋىمداستىق مۇنداي سەرىكتەسپەن ىنتىماقتاستىق قازاقستاندا اتوم ەنەرگەتيكاسىن سەنىمدى، ءقاۋىپسىز جانە ۇزاق مەرزىمدى دامىتۋ ءۇشىن بەرىك ىرگەتاس قالاي الادى دەپ ەسەپتەيدى"، – دەپ ءسوزىن تۇيىندەيدى تەمىرحانوۆ.
تاعى ءبىر اەس-تى قىتايلىق CNNC كورپوراسياسى سالاتىن بولدى
بۇدان كەيىن قىتايلىق CNNC قازاقستانداعى تاعى ءبىر اەس قۇرىلىسى بويىنشا كونسورسيۋمنىڭ جەتەكشىسى بولاتىنى جاريالاندى.
اتوم ەنەرگەتيكاسى اگەنتتىگىنىڭ ءتوراعاسى الماسادام ساتقالييەۆتىڭ ايتۋىنشا، شورت-ليستكە ەنگەن بارلىق پرەكۆاليفيكاسيادان وتكەن قاتىسۋشىلاردىڭ وزىنە ءتان بىرەگەي تەحنولوگيالارى بار. دەگەنمەن، جۇڭگو مەن رەسەي ۇسىنعان جوبالار وبەكتيۆتى تۇردە ەڭ مىقتى بولىپ تانىلدى.
"جۇڭگو حالىق رەسپۋبليكاسىمەن اتوم سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق جونىندە جەكە باس كەلىسىمگە قول قويۋ جوسپارلانىپ وتىر. ءبىز قازاقستاندا تاعى ءبىر اتوم ەلەكتر ستانسياسىن سالۋ ءۇشىن جۇڭگو تەحنولوگيالارىن پايدالانعىمىز كەلەدى. جالپى العاندا، الەمدە تولىق اتوم سيكلىن ءوز كۇشىمەن جۇزەگە اسىرا الاتىن ەلدەر كوپ ەمەس. ال جۇڭگو – مۇنداي مۇمكىندىككە يە، بارلىق قاجەتتى تەحنولوگيالارى مەن يندۋستريالىق، وندىرىستىك بازاسى بار مەملەكەت. سوندىقتان ءبىزدىڭ كەلەسى باستى باسىمدىعىمىز – قىتايمەن ىنتىماقتاستىق"، – دەدى ساتقالييەۆ.
قازاقستانداعى اەس-تاردىڭ ەگەسى كىم بولادى؟
ۋران شيكىزاتىنىڭ مەنشىك يەسى، وپەراتورى جانە ءوندىرۋشىسى، سونداي اق بولاشاق اتوم ستانسياسىنىڭ بارلىق تەحنولوگيالىق پروسەستەرىنىڭ قوجايىنى قازاقستان رەسپۋبليكاسى بولادى. بۇل تۋرالى اتوم ەنەرگەتيكاسى اگەنتتىگىنىڭ ءتوراعاسى الماسادام ساتقالييەۆ مالىمدەدى. ول كونكۋرستاعى باستى شارتتاردىڭ ءبىرى - ستانسيانىڭ تاۋەلسىز جانە ءتيىمدى جۇمىسى قازاقستاندىق مامانداردىڭ ەسەبىنەن جۇرگىزىلۋى. ياعني، كەلىسىمشارتتاردا كادرلاردى دايارلاۋ جۇيەسىن، يندۋستريالىق-تەحنيكالىق بازانى جانە قۇرىلىستىڭ بارلىق كەزەڭدەرىن بارىنشا وقشاۋلاۋدى قالىپتاستىرۋ قاراستىرىلعان.
"ءبىز قازاقستان ەكونوميكاسىنا سالىناتىن اۋقىمدى ينۆەستيسيالار تۋرالى ءسوز بولىپ وتىرعانىن جاقسى تۇسىنەمىز. بۇل ارادا: "اتوم تەحنولوگيالارى ماسەلەلەرىندە رەسەيگە تاۋەلدىلىكتىڭ ءقاۋپى وتە از، ءتىپتى مۇلدە جوق" دەپ قاداپ ايتا الامىن. مۇنىڭ ءبارى كەلىسىمشارتتا قاراستىرىلعان"، - دەدى ول.
الماسادام ساتقالييەۆتىڭ ايتۋىنشا، بۇل ارادا ءوزارا ارەكەتتەسۋ فورمۋلاسى قاراپايىم:
"ولار قازاقستانعا كەلەدى، اەس سالادى، كادرلاردى دايارلاپ، وقىتادى جانە ءبارى اياقتالعاندا ەلدەرىنە ورالادى".
"روساتوم" باسشىسى: ءبىز رەسەي جانە قازاقستان باسشىلىعىنىڭ قولداۋىنا ارقا سۇيەيمىز
"روساتوم" باسشىسى دا اتالعان جاڭالىققا قاتىستى پىكىر بىلدىرە كەتتى. ارينە، ولار بۇل شەشىمگە قۋانىشتى.
"قازاقستانداعى اتوم ەلەكتر ستانسياسى الەمدەگى ەڭ وزىق جانە ءتيىمدى جوبا بويىنشا سالىنادى، ونىڭ نەگىزىندە رەسەيلىك تەحنولوگيالار قولدانىلادى. بۇل الەمدەگى زاماناۋي اتوم ەلەكتر ستانسيالارىنىڭ ءبىرى بولادى، بۇل ارادا ۆۆەر-1200 رەاكتورلارى قولدانىلادى. الدا ءبىزدى ءالى دە كوپ جۇمىس كۇتىپ تۇر، ءبىز رەسەي جانە قازاقستان باسشىلىعىنىڭ قولداۋىنا شىن جۇرەكتەن سەنىم ءبىلدىرىپ، ارقا سۇيەيمىز"، - دەپ اتاپ ءوتتى "روساتوم" مەملەكەتتىك كورپوراسيانىڭ باس ديرەكتورى الەكسەي ليحاچيەۆ.
ءسوز سوڭىندا، ۆەندورلار تۋرالى اگەنتتىك تاراتقان حابارلاماداعى دەرەككە سۇيەنسەك، ءۇشىنشى اەس-تى فرانسۋزدار كورەيلەرمەن بىرلەسىپ سالۋى مۇمكىن سەكىلدى. ءبىراق، بۇل تەك دولبار ەكەنىن، ال رەسمي مالىمەت مۇلدە بولماعانىن باسا ايتا كەتەلىك.
