سونىڭ ءبىرى – اقش.
بۇل ەلدى 1981-88 جىلداردىڭ ارالىعىندا باسقارعان رونالد رەيگان بيزنەسكە سالىناتىن سالىقتى تومەندەتىپ-اق، جاردىڭ جاعاسىندا تۇرعان امەريكا ەكونوميكاسىن قۇتقارىپ قالدى.
فوربستىڭ تۇراقتى ساراپشىسى، ءقازىر امەريكادا تۇراتىن كاسىپكەر تيمۋر سەيىتمۇراتوۆتىڭ ماقالاسىن ۇكىمەتتەگىلەر وقىسا عوي دەيسىڭ، وسىندايدا.
داعدارىستان شىعۋدىڭ كىلتى تاپ تۇمسىعىنىڭ الدىندا جاتسا دا تەرىس جۇرەتىن، بىتپەيتىن باعدارلاما، اياقتالمايتىن رەفورما جاساپ، اقىر سوڭى اداساتىن ادەتىمىز قانعا ءسىڭىپ كەتكەندەي.
بۇل تۋرالى تالاي ايتىلدى، ءبىراق. وزگەرگەن دانەڭەسى جوق. ءبىزدىڭ دەگەنىمىز دە باياعى جارتاس، سول جارتاسقا جان بىتىرمەسى بەلگىلى.
اق ۇيگە رەيگان كەلمەي تۇرا 70-جىلداردىڭ ورتا شەنىندە اقش ەكونوميكاسى شامامەن قازىرگى قازاقستاننىڭ كۇيىن كەشىپتى.
ينفلياسيا وسكەن، جەر-جەردى جۇمىسسىزدىق جايلاعان، ەكونوميكانىڭ كەتەۋى كەتىپ:
- جۇمىسسىزدىق 10،8 پايىزعا جەتكەن.
- ينفلياسيا 13،5 پايىزدان اسىپ جىعىلعان.
- نەسيەنىڭ پايىزدىق مولشەرى 21، 5 پايىزعا جەتىپ، ءارى قاراي شارىقتاۋدىڭ از الدىندا تۇرعان
- ەلدەگى كەدەي-كەپشىكتىڭ سانى 33 پايىزعا كوبەيىپ، جالپى حالىق سانىنىڭ 15،2 پايىزىن قۇراعان
- ورتا تاپتىڭ تابىسى 10 پايىزعا تومەندەگەن
- اۋىر كەزەڭ تۇعىن.
وسىنداي الاي-تۇلەي ۋاقتا بيلىككە كەلگەن رونالد رەيگان ءوزىنىڭ الدىنداعى پرەزيدەنت-دەموكرات دجيمي كارتەردىڭ ۇستانعان باعىتىنان مۇلدە بولەك ەكونوميكالىق كونسەپسيانى كوپشىلىك نازارىنا ۇسىنادى.
ۋاقىت وتە كەلە بۇل كونسەپسيا ۇسىنىسقا نەگىزدەلگەن ەكونوميكا دەگەن رەسمي اتاۋ الادى.
ونىڭ وزەگى نەدە دەيسىز بە؟
رەيگان بيزنەسكە سالىناتىن سالىقتى كۇرت تومەندەتىپ، وسى ارقىلى ەل ىشىندەگى كاسىپكەرلىك بەلسەندىلىكتى كوتەرۋدى كوزدەيدى.
«ەكونوميكانى كوتەرگىمىز كەلسە ءبىرىنشى كەزەكتە بيزنەستى قولتىعىنان دەمەۋىمىز قاجەت» دەيدى رەيگان.
ءسوي دەيدى دە اق ۇيدەگى العاشقى ءۇش جىلىندا بيزنەسكە سالىناتىن سالىقتى 2.5 ەسەگە ازايتادى.
كاپيتال وسىمىنە سالىناتىن سالىقتى، تابىس سالىعىن تومەندەتەدى.
جاڭا تەحنولوگياعا ينۆەستيسيا سالعىسى كەلەتىندەر ءۇشىن سالىقتىق جەڭىلدىكتەر ەنگىزەدى.
رەيگاننىڭ بۇل رەفورماسى كەيىن امەريكادا تەحنولوگيالىق ءدۇمپۋ تۋعىزۋعا سەبەپشى بولادى.
شەتەلدىك كاپيتالدى ەلگە كىرگىزۋ ءۇشىن قولايلى جاعداي جاسايدى، قىسقاشا ايتقاندا.
بايقايسىز با، ءوز جانىنان شىعارعان، ءوزى ويلاپ تاپقان ەشتەڭەسى جوق. ەكونوميكانى شەت-جاعالاي بولسىن بىلەتىن ادام ەستىپ جۇرگەن، اراگىدىك ايتىلىپ جۇرگەن ۇسىنىستار وسىنىڭ ءبارى.
امەريكانىڭ جاعدايىندا رەيگاننىڭ رەفورمالارى جەمىسىن بەردى.
ەكىنشى پرەزيدەنتتىك مەرزىمىنىڭ سوڭىندا رەيگان اقش-تى شىن مانىندەگى الپاۋىت ەلگە اينالدىرادى. ەل ەكونوميكاسى سىرقاتىنان ساۋىعىپ، بيزنەستىڭ اياق الىسى تۇزەلەدى.
اتاپ ايتايىقشى.
جۇمىسسىزدىق 5،5 پايىزعا دەيىن تومەندەپ، رەيگان رەفورماسىنىڭ ناتيجەسىندە جاڭادان 20 ملن (!) جۇمىس ورنى قۇرىلادى.
ينفلياسيا 3،2 پايىزعا دەيىن تومەندەيدى.
ەلدەگى كەدەي-كەپشىكتىڭ سانى رەيگان بيلىگىنىڭ جەتى جىلىندا 11 پايىزعا دەيىن ازايادى.
امەريكالىقتاردىڭ ءار وتباسىعا شاققانداعى تابىسى 20 پايىزعا ارتادى.
ىشكى جالپى ءونىمنىڭ جىلدىق ورتاشا ءوسىمى – 5 پايىز، ال ەڭ جوعارعىسى 6،8 پايىزدى قۇرايدى.
رەيگاننىڭ ارقاسىندا، اينالاسى 7 جىلدا امەريكا بىزشە ايتقاندا، دامۋدىڭ داڭعىل جولىنا تۇسەدى.
سالىقتى تومەندەتۋدەگى رەيگاننىڭ كوزدەگەنى نە ەدى؟
ول شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ تابىسىنا تالاسۋدان باس تارتىپ، حالىقتىڭ بايۋىنا مۇمكىندىك بەردى.
«بايىعىلارىڭ كەلە مە؟ بايىڭدار. مەملەكەت سەندەرگە كەدەرگى كەلتىرمەيدى» دەيدى رەيگان قاراپايىم امەريكالىقتارعا قاراتا.
رەيگاننىڭ تۇپكى ويىن تانۋدىڭ تۇك قيىندىعى جوق.
«جاپپاي جاڭا بيزنەس اشىلار بولسا، جاڭا جۇمىس ورىندارى قۇرىلادى. ەكونوميكانى ەلدىڭ بيزنەسپەن اينالىسۋعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرىپ قانا دامىتا الامىز» دەگەن قاعيدانى ۇستاندى ول.
«بيزنەسپەن اينالىسۋشىلار كوبەيگەن سايىن ەكونوميكا دا كوركەيە تۇسەدى» دەگەن پرينسيپكە سۇيەندى.
ءيا، سولاي. ىلگەرىدە ايتتىق. ءوز جانىنان شىعارعان، ءوزى ويلاپ تاپقان ەشتەڭەسى جوق رەيگاننىڭ.
مەملەكەتتى داعدارىستان شىعارۋدىڭ جولى جەڭىل ەكەن. قاراپايىم عانا. كۇردەلى دە، كۇرمەۋلى دە ەمەس.
وسىنى بىزدە دە ايتىپ ءجۇر. ءبىراق ءبىز امەريكا ەمەسپىز عوي؟..
كسرو-نىڭ تۇبىنە جەتكەن كىم؟
مارگارەت تەچەر ءوزىنىڭ «مەملەكەتتى باسقارۋ شەبەرلىگى» اتتى ەڭبەگىندە بىلاي دەيدى. شامالاپ اۋدارۋعا تىرىستىق.
– رەيگان كەلمەي تۇرا ونىڭ الدىنداعى نيكسون، فورد، كارتەرلەر كسرو-نىڭ «ەركەلىگىنە» كەشىرىممەن، كەڭشىلىكپەن قارايتىن ەدى.
[perfectpullquote align="full" bordertop="false" cite="" link="" color="" class="" size=""]اقش «ءاي» دەمەگەسىن، سوۆەت وداعى ويىنا كەلگەنىن ىستەپ، جارتى الەمدى جالماي جازدايدى.
بيلىككە كەلگەن رەيگان ءبىرىنشى كەزەكتە تابەتىن تەجەۋدەن قالىپ، جەر-كوكتى كوممۋنيستىك يدەولوگيامەن ۋلاي باستاعان كسرو كەڭىردەكتەن الدى.[/perfectpullquote]
اقش پەن الىسسا اجال قۇشارىن تۇسىنگەن كسرو يارولىق قاۋىپسىزدىك، قارۋسىزدانۋ باعىتىندا رەيگاننىڭ تالابىن ورىنداۋعا ءماجبۇر بولىپ، اقىرى سوڭى ىدىراپ تىندى.
سولاي. كسرو-نى قۇلاتقان استە گورباچيەۆ ەمەس، – رەيگان.
ءتورت جىل بويى تابانداپ تۇرىپ العان رەيگاننىڭ قاتال ساياساتىنا انشەيىندە باسىنان ءسوز اسىرمايتىن اگرەسسور ەل جاۋاپ قاتقان جوق. كەرىسىنشە، رەيگاننىڭ ءتىلىن تابۋ ءۇشىن ءبىرىنشى حاتشىلىققا
مىنەزى جۇمساق، ورتاق كەلىسىمگە كەلۋگە بەيىم گورباچيەۆتى اكەلۋگە ءماجبۇر بولدى.
دايىنداعان دۋمان بىقاي
