رەسەيدىڭ گريگوريي ميرونوۆ دەگەن الدەبىر تاريحشىسى، بالكىم تاريحشىسىماعى قازاقستاننىڭ بولاشاعىنا بولجام جاساماق بولدى كۇنى كەشە. «بۇل ەل فەدەراسياعا اينالماسا، ۋكراينانىڭ كۇيىن كەشەدى» دەءدى. مۇنى رەسەيدەگى، ءوز ىشىمىزدەگى ءبىرقاتار ءورىستىلدى سايتتار كوشىرىپ باستى...
[caption id="attachment_29778" align="aligncenter" width="349"]
ميرونوۆ[/caption]
ءقايبىر قيسىندى دۇنيە ايتتى دەيسىز. تاعى دا سول جيرينوۆسكيي، ليمونوۆتاردىڭ سويىلىن سوققان. تاعى دا سول قازاقستاننىڭ تەرريتوريالىق تۇتاستىعىنا كۇمان كەلتىرگەن.
جوق، بۇل ساندىراق ەمەس. بۇل ساياسات. ارانداتۋ دا ەمەس. اشىق ايىپتاۋ. رەسەيدىڭ مىلتىقسىز مايداندى شەبەر مەڭگەرگەنىنىڭ بەلگىسى.
داۋلى ماقالاعا قاتىستى پىكىر بىلدىرگەن ساياساتتانۋشى دوسىم ساتپايەۆتىڭ Forbes-تاعى ماقالاسىن ىقشامداپ اۋداردىق.
«كەزدەيسوقتىق تا، سايكەستىك تە ەمەس. بۇل ءۇردىس. قازاقستاننىڭ تەرريتورياسىنا، ونىڭ تۇتاستىعىنا، تاۋەلسىزدىگىنە كۇمان كەلتىرۋ رەسەيدىڭ تاراپىنان تەندەنسياعا اينالىپ بارادى. سول ءۇشىن دە ءقاۋىپتى»، – دەيدى ساتپايەۆ.
انىعى، بۇل قۇرال. رەسەي وسىدان 10 جىل بۇرىن گرۋزيامەن كيكىلجىڭگە تۇسكەندە ويلاپ تاپقان. ءوز حالقىنىڭ كوڭىل-كۇيىن اۋلاۋ ءۇشىن. الداۋ ءۇشىن. قىرىمدى باسىم العاسىن الگى ساياسات ودان دا سايىن ۋشىعا ءتۇستى. ولگەن يمپەريانىڭ جۇرتىندا قالعان جالعىز ەل وتكەندى قايتا قوپاردى. ءبىز بۇرىن قانداي ەدىك، ءقازىر قاندايمىز دەستى. جوعىمىزدى تۇگەندەيىك، بارىمىزدى قايتارايىق دەستى. ساتپايەۆ سولاي ايتىپ وتىر.
قازىرگى جيرينوۆسكيي مەن ليمونوۆتار سول ساياساتتىڭ تۋىن ۇستاۋشىلار. مىلتىقسىز مايداننىڭ جاۋىنگەرلەرى. ولارعا سونداي تاپسىرما جۇكتەلگەن. ولاردىڭ قاتارىندا جۇرگەندەر، ولاردىڭ قاتارىنا قوسىلعىسى كەلەتىندەر كوپ...
قازاقستاننىڭ تەرريورياسىنا كوز الارتقان مالىمدەمەلەر جالعىز ميرونوۆتىڭ ماقالاسىمەن شەكتەلگەن جوق، شەكتەلمەيدى دە. جىلدىڭ باسىندا جيرينوۆسكيي جەتەكشىلىك ەتەتىن پارتيانىڭ (لدپر) مۇشەسى پاۆەل شپەروۆ: «قازاقستانداعى ءالميساقتان ورىسقا تيەسىلى جەرلەردى قايتارۋ كەرەك» دەدى. باسشىسى ءتىپتى ارىگە كەتتى. «ورتا ازياداعى ەلدەردىڭ بارلىعىن تاۋەلسىزدىكتەن ايىرۋعا ءتيىسپىز» دەدى جيرينوۆسكيي. مۇنىمەن تىيىلعان جوق ولار. حاكاسيا پارلامەنتىنىڭ ءتوراعاسى ۆلاديمير شتىگاشيەۆ «ءبىر كەزدەرى رەسەيدىڭ بەس وبلىسى قازاقستاننىڭ اۋماعىنا ءوتىپ كەتكەنىن» ايتتى.
دوسىم ساتپايەۆتىڭ ايتۋىنشا، مۇنى ارانداتۋعا جاتقىزۋ اقىلعا سىيمايدى. ارانداتۋ ەمەس بۇل. بۇل رەسەيدەگى كوپشىلىكتىڭ ويى. ازشىلىقتىڭ ەمەس...
«رەسەي قازاقستانداعى بيلىكتىڭ ترانزيتىنە دايىندالىپ جاتىر. ءتۇرلى سەنارييلەرگە قالاي جاۋاپ قاتارىن جوسپارلاۋدا. رەسەيدىڭ جاڭا اسكەري دوكتريناسىندا وسى باعدار تايعا تاڭدا باسقانداي جازىلعان.
«كورشى مەملەكەتتەردەگى بيلىكتىڭ اۋىسۋى جانە رەسەيگە جاۋگەرشىلىكپەن قارايتىن جۇيەلەردىڭ پايدا بولۋى باستى قاتەردىڭ ءبىرى» دەپ...
پۋتيننەن باستالعان مۇنىڭ ءبارى. بۇل دوكترينانىڭ تۇپكى اۆتورى دا سول عوي، انىعىندا»، – دەيدى ساياساتتانۋشى.
ءيا، ەسىمىزدە. پۋتينگە ەكى ساۋال قويىلعان. «قازىرگى پرەزيدەنت كەتسە قازاقستاندا ۋكرايناداعى جاعداي قايتالانۋى مۇمكىن بە؟» دەگەن سۇراققا پۋتين: «1991 جىلعا دەيىن قازاقتاردا مەملەكەت بولماعان...» دەپ الىستان وراعىتىپ جاۋاپ بەرگەن. بۇعان استانا جاۋاپ قاتقان. «قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىن» تويلاۋىمىز سوعان دالەل.
ساتپايەۆتىڭ سوزىنشە، رەسەيدىڭ اسكەري دوكتريناسىندا «قانداستاردى قولداۋ» دەگەن تارماق بار. ال الگى ميرونوۆ سياقتىلاردىڭ ماقالاسى رەسەيدىڭ ءوز ىشىندەگى اۋديتورياعا عانا ەمەس، قازاقستانداعى ورىستارعا دا باعىتتالعان.
«رەسەيدىڭ ءبىزدىڭ ەلدەگى اقپاراتتىڭ ىقپالىنىڭ كۇشتىلىگى سونشا ءبىرقاتار قازاقستاندىقتار ۋكرايناعا اتتانىپ، سەپاراتيستەر قاتارىندا سوعىسپاق بولدى.
سوسىن قازاقستاننىڭ كوپۆەكتورلى يدەولوگياسى ەرتەڭگى كۇنى ۇلكەن سىناققا ۇشىرايدى. بىرەۋدى «بوگدە»، بىرەۋدى «باۋىر» دەپ اراجىگىن اشىپ كورسەتەتىن باسەكەلەس يدەولوگيالارمەن كيكىلجىڭگە كەلۋى مۇمكىن.
كرەمل قازاقستاننىڭ كوپۆەكتورلى ساياساتىن پوستكەڭەستىك كەڭىستىكتەگى جالعىز پاتريارح ءۇشىن، وندا دا ۇقشۇ (ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك شارتى ۇيىمى) مەن ەۋرازيالىق وداققا قوسىلعانى ءۇشىن مويىنداپ وتىر»
– دەيدى ساتپايەۆ.
ءبىزدىڭ بۇل ۇيىمعا كىرگەنىمىز «سولتۇستىك كورشىمىزدىڭ» الدىنداعى ادالدىعىمىزدىڭ بەلگىسى. ورىستار سولاي سانايدى. ولار ءۇشىن ءبىز بۇل ۇيىمنىڭ تەڭ ءتوراعاسى ەمەسپىز. تومەنبىز. وداقتاس ەمەسپىز، باعىنىشتىمىز، ۆاسسالمىز ولار ءۇشىن.
«ءورىستىلدى باق-تىڭ قازاقستاننىڭ بەلگىلى ءبىر دەربەس ساياسي شەشىمدەرىنە بۇلقان-تالقان بولاتىنى سوندىقتان. تاۋەلسىز ىشكى-سىرتقى ساياسات جۇرگىزگەنىمىزدى كوتەرە المايدى. لاتىن الىپبيىنە اۋىسقانىمىزدىڭ ءوزى قانشا شۋ تۋعىزدى. ودان بۇرىن مۇنىڭ ءبارىن انتيرەسەيلىك ساياسات دەپ كورسەتكىسى كەلەدى ولار. كورسەتىپ تە جاتىر. توق ەتەرىن ايتقاندا، ءبىز قاقپاندامىز. ەۋرازيالىق وداققا كىردىك پە، شىعۋ قيىن قويادى. ات قۇيرىعىن ءۇزىسۋ اۋىر بولادى ءبىز ءۇشىن»، – دەيدى ساياساتتانۋشى.
پىكىرىنشە، مۇنى مارقۇم يسلام كارىموۆ جاقسى تۇسىنگەن. وداققا قوسۋلىدان ۇزىلدى-كەسىلدى باس تارتقانى سوندىقتان. وزبەكستاننىڭ قازىرگى بيلىگى دە وداققا، ۇقشۇ - عا قوسىلۋعا قۇلىقتى ەمەس.
«قازاقستاننىڭ مانيەۆر جاسايتىن مۇمكىندىگى از، نەگىزىندە. ءبىز ءوز اياعىمىزدى ءوزىمىز ماتاپ قويدىق. ءوزىمىزدى ءوزىمىز تىعىرىققا تىرەدىك. رەسەي ءبىزدى الىسقا ۇزاتپايدى. بىرنارسەنى ءتۇسىنۋ قاجەت، ءبىراق. كسرو كەلمەسكە كەتتى. قازاقستاندا جاڭا بۋىن پايدا بولدى. بۇل مۇلدە باسقا بۋىن. كوزقاراسى، تۇسىنىگى، ۇستانىمى اعا بۋىنعا ۇقسامايتىن... تاۋەلسىز. بۇدان ءقاۋىپ كۇتەتىندەر، بۇعان كەدەرگى كەلتىرگىسى كەلەدى. ولاردىڭ ەسىل-دەرتى وسى. ولاردىڭ ويلاعانىن بولدىرماۋ بيلىك اۋىسقان جاعدايدا دا تۇراقتىلىقتى ساقتاۋ قاجەت.
تۇراقتىلىقتى تۇرالاۋ ءۇشىن ەمەس، ءارى قارايعى دامۋ ءۇشىن ساقتاۋىمىز كەرەك. جاڭا بۋىن ءۇشىن...»
دەيدى ساتپايەۆ.
نەگىزىنەن ورىسشا جازاتىن ساتپايەۆ قازاقستاندا قازاق ءتىلىنىڭ ىقپالى كۇن وتكەن سايىن ارتىپ كەلە جاتقانىن ايتىپتى. ەسكەرتىپتى. بۇل دەموگرافيلىق ترەند. ونىمەن ساناسۋدىڭ قاجەتتىگىن تىلگە تيەك ەتىپتى. قاشىپ قۇتىلا المايتىن، كەدەرگى كەلتىرە المايتىن ءۇردىس دەپتى ول. «مۇنى قازاقستانداعى ۇلتتار مەن ۇلىستار ۇعىنسا، تۇسىنسە، قابىلداسا»، – دەيدى ساياساتتانۋشى.
دايىنداعان، دۋمان بىقاي
