عىلىمنىڭ ءورىسىن كەڭەيتۋ ءۇشىن وعان قوماقتى قارجى كەرەك. كەڭەستىك جۇيە كەزىندە عىلىم مەملەكەتتەن قارجىلاندىرىپ كەلدى. ال ەلىمىز تاۋەلسىزدىگىن العاننان كەيىن، نارىقتىق قيىندىقتى باستان كەشىپ، عىلىمدى دامىتۋعا ءتيىستى دەڭگەيدە قارجى بولە الماعانىن بىلەمىز. ەلىمىزدە نارىقتىق قاتىناستار ورناعاننان كەيىن عىلىمدى قارجىلاندىرۋ ىسىندە دە وزگەرىسكە ۇشىراۋى زاڭدىلىق ەدى. وسىلايشا تاۋەلسىزدىك جىلدارى ەلىمىزدە عىلىمدى قارجىلاندىرۋدىڭ جۇيەسى پايدا بولدى.
بۇگىندە قازاقستاندا عىلىمدى قارجىلاندىرۋ بىرنەشە باعىتتا جۇزەگە اساتىنى بەلگىلى. ءقازىر عىلىمدى قارجىلاندىرۋ مەملەكەتتەن، ۇلتتىق عىلىمي قورلاردان، سونداي-اق حالىقارالىق ۇيىمدار مەن جەكە سەكتوردان تۇسەتىن گرانتتار ارقىلى جۇزەگە اسۋدا.
بىردەن ايتۋىمىز كەرەك، مەملەكەتتىڭ عىلىمدى قارجىلاندىرۋى قازاقستانداعى عىلىمدى دامىتۋدا ماڭىزدى ءرول اتقارادى. وسىلايشا عىلىمدى قولداۋعا باعىتتالعان قارجىنىڭ كوپ بولىگىن ازىرشە مەملەكەتتىڭ ۇلەسىنە ءتيىپ وتىر. وسى رەتتە ق ر عىلىم جانە جوعارى وقۋ ورىندارى مينيسترلىگى ارقىلى عىلىمدى قارجىلاندىرۋدىڭ نەگىزگى باعىتتارى ايقىندالعان. ەندىگى كەزەكتە سوعان از-كەم توقتالىپ كەتۋدى ءجون ساناپ وتىرمىز.
بۇگىندە مەملەكەتتىك قازىناسىنان تىكەلەي بولىنەتىن قاراجات عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتتارى مەن ۋنيۆەرسيتەتتەرگە بەرىلىپ كەلەدى. ال عىلىمي جوبالاردى قارجىلاندىرۋ مەملەكەتتىك گرانتتار مەن ماقساتتى قارجىلاندىرۋ باعدارلاماسى ارقىلى عىلىم كوميتەتى جۇزەگە اسىرۋدا. گرانتتار عىلىمي جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋعا، جاڭا زەرتتەۋلەردى قولداۋعا باعىتتىلاعان. سونىمەن قاتار «بولاشاق» باعدارلاماسى – عىلىمي قىزمەتكەرلەر مەن زەرتتەۋشىلەردى شەتەلدە وقىتۋ مەن تاجىريبە جيناقتاۋ ءىسى دە مەملەكەت تاراپىنان قارجىلاندىرىلادى.
قازىرگى تاڭدا قازاقستاندا عىلىمدى قولدايتىن بىرنەشە ۇلتتىق قورلار جۇمىس ىستەيدى. سولاردىڭ ءبىرى ءھام بىرەگەيى «عىلىم قورى» اق-ى ەكەنىن ەستەرىڭىزگە سالا كەتەمىز. قور عىلىمي زەرتتەۋلەردى كوممەرسيالاندىرۋ مەن ولاردىڭ ناتيجەلەرىن وندىرىسكە ەنگىزۋ ماقساتىندا قولداۋ كورسەتەدى. سونىمەن قاتار «ۇلتتىق عىلىمي-تەحنيكالىق اقپارات ورتالىعى» اق-ى دا عىلىمي قىزمەتتى اقپاراتتىق قولداۋ كورسەتۋمەن قاتار، عىلىمي جانە تەحنولوگيالىق زەرتتەۋلەردىڭ ناتيجەلەرىن تاراتۋدا ماڭىزدى رولگە يە بولۋدا.
عىلىمي زەرتتەۋلەرگە حالىقارالىق ۇيىمدار دا قارجىلاي قولداۋ كورسەتەتىن مۇمكىندىك بار. قازاقستاندىق عالىمدار مەن زەرتتەۋشىلەر شەتەلدىك گرانتتىق باعدارلامالارعا قاتىسا الادى. ايتالىق، قازاق عالىمدارى ەۋرووداقتىڭ «Horizon – 2020» باعدارلاماسىنا قاتىسىپ وتىر. بۇل ەۋرووداقتىڭ عىلىمي زەرتتەۋلەردى جانە يننوۆاسيالاردى قولدايتىن ءىرى باعدارلاماسى، ونىڭ يگىلىگىن قازاق عالىمدارى دا كورە باستادى. بۇل باعدارلاما 2014-2020 جىلدارى ەۋروپا جانە الەمدىك زەرتتەۋشىلەرگە عىلىم مەن يننوۆاسيالاردى دامىتۋ ءۇشىن شامامەن 80 ميلليارد ەۋرو بولگەن بولاتىن. قازاقستاننىڭ زەرتتەۋشىلەرى دە وسى باعدارلاما اياسىندا ءبىرقاتار جوبالاردى جۇزەگە اسىردى.
اتاپ ايتقاندا، نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتى جانە باسقا دا عىلىمي ورتالىقتار زەرتتەۋ جوبالارىنا قاتىسۋ ارقىلى حالىقارالىق سەرىكتەستىكتەر ورناتتى. «Horizon – 2020» باعدارلاماسىنا قاتىسقان قازاقستاندىق عالىمدار مەن عىلىمي مەكەمەلەر ەنەرگيا، كليمات وزگەرىسى جانە يننوۆاسيالار سالالارىنداعى زەرتتەۋلەرگە ۇلەس قوستى. الايدا ناقتى قانشا قازاقستاندىق عالىمنىڭ «Horizon – 2020» گرانتتارىنا قول جەتكىزگەنى تۋرالى تولىق ستاتيستيكالىق مالىمەتتەر شەكتەۋلى. دەسەكتە 2022 جىلى ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ عالىمدارى 42 حالىقارالىق جوبادا گرانتتارعا قول جەتكىزگەن بولاتىن.
ال يۋنەسكو، بۇۇ سىندى حالىقارالىق ۇيىمدار – ەكولوگيا، دەنساۋلىق ساقتاۋ، جانە ءبىلىم بەرۋ سالالارى بويىنشا عىلىمي جوبالاردى دا قارجىلاندىراتىنىن ايتا كەتۋىمىز كەرەك.
بۇگىندە قازاقستاندا جەكە سەكتور مەن بيزنەس وكىلدەرى دە عىلىمعا ينۆەستيسيا قۇيا باستادى. مىسالى، كەيبىر كومپانيالار جاڭا تەحنولوگيالاردى ەنگىزىپ، زەرتتەۋ جۇرگىزۋ ءۇشىن ۋنيۆەرسيتەتتەرمەن جانە عىلىمي ورتالىقتارمەن بىرلەسىپ جۇمىس ىستەپ جاتقانىن بىلەمىز. بۇل قارجىلاندىرۋدىڭ جەكە كوزدەرىنە ۆەنچۋرلىق قورلار، ستارتاپتار جانە يننوۆاسيالىق بيزنەس باستامالار كىرەدى.
وسى رەتتە ەلىمىزدە جاس عالىمداردى قولداۋ ماقساتىندا ءبىرقاتار باستامالار جۇزەگە اسىپ جاتقانىن دا اتاپ ايتۋعا بولادى. ولارعا ارنايى گرانتتار، زەرتتەۋ جوبالارىن قارجىلاندىرۋ، شەتەلدىك عىلىمي ورتالىقتاردا تاجىريبە جيناقتاۋ مۇمكىندىكتەر تۋىپ وتىر. مۇنداي مۇمكىندىكتى ورتالىق ازيا ەلدەرىندە قازاقستان عانا جۇزەگە اسىرىپ وتىر.
قورىتا ايتقاندا ءقازىر ەلىمىزدە عىلىمدى قارجىلاندىرۋدىڭ نەگىزگى كوزى – مەملەكەت بولىپ تۇر. سونىمەن قاتار، حالىقارالىق ۇيىمدار مەن جەكە سەكتور دا عىلىمدى قولداۋعا ۇلەس قوسۋدا. دەگەنمەن، قازىرگى تاڭدا عىلىمدى قارجىلاندىرۋ كولەمى ءالى دە بولسا تومەن دەڭگەيدە. بۇل عىلىم سالاسىنىڭ ودان ءارى دامۋىن شەكتەيتىن فاكتورلاردىڭ ءبىرى ەكەنى جاسىرىن ەمەس. سول سەبەپتى عىلىمدى قارجىلاندىرۋدىڭ كوزدەرىن بارىنشا ءارتاراپتاندىرىپ، دامىعان ەلدەردىڭ وزىق تاجىريبەلەرىن پايدالانۋىمىز كەرەك.
