قازاقستاننىڭ بانك سەكتورىندا ءبىرقاتار وزگەرىستەر ورىن الادى دەپ جوسپارلانىپ وتىر. وزگەرىستەردى قامتيتىن “بانكتەر جانە بانكتىك قىزمەتتەر تۋرالى” زاڭ جوباسى بۇگىندەرى ءماجىلىس تالقىسىنا ۇسىنىلعان. ونداعى وزگەرىستەردىڭ بىرىنە سايكەس، ەندى ەلىمىزدەگى قاتارداعى بانكتەر دە شاريعات قاعيداتتارىنا سۇيەنەتىن "يسلامدىق تەرەزە" فورماتىندا جۇمىس ىستەي الاتىن بولادى، دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.
"يسلامدىق تەرەزە" مودەلىن ەنگىزۋ ءۇشىن بانكتەرگە قانداي تالاپ قويىلادى؟
ق ر قارجى نارىعىن رەتتەۋ جانە دامىتۋ اگەنتتىگىنىڭ مالىمەتىنشە، بۇل ءتاسىل ينۆەستورلار، ونىڭ ىشىندە شەتەلدىك ينۆەستورلار ءۇشىن جاڭا مۇمكىندىكتەرگە جول اشادى جانە نارىعىمىزعا يسلامدىق بانكينگتىڭ دەندەپ ەنۋىن جەڭىلدەتەدى. بۇل حالىق پەن بيزنەسكە يسلامدىق بانكتىك قىزمەتتەردىڭ قولجەتىمدى بولا تۇسىنە سەپ بولماق.
اگەنتتىك حالىقارالىق تاجىريبەنى زەردەلەپ، شەت مەملەكەتتەردىڭ ورتالىق بانكتەرىمەن جانە رەتتەۋشىلەرىمەن كەڭەسە كەلىپ، "يسلامدىق تەرەزە" ليبەرالدى مودەلىن تاڭداعاندارىن ايتادى.
"بۇل مودەل ءداستۇرلى بانكتەر قولدانىسىنا جارامدى. مۇندايدا "يسلامدىق تەرەزە" مەن بانكتىڭ ءداستۇرلى بولىگى اراسىندا نەعۇرلىم تىعىز ءوزارا بايلانىسقا جول بەرىلەدى، سونداي-اق بانكتىڭ ىشكى يسلام كەڭەستەرىنىڭ دەربەستىگى قامتاماسىز ەتىلەدى"، - دەپ ناقتىلايدى رەتتەۋشىنىڭ باسپا ءسوز قىزمەتى.
اگەنتتىك "يسلامدىق تەرەزەلەر" مودەلىن ەنگىزۋدەگى نەگىزگى تالاپ بۇل باعىتتاعى جۇمىستى بانكتىڭ نەگىزگى قىزمەتىنەن ءبولىپ قاراستىرۋ كەرەكتىگىن ايتادى. ياعني، يسلام بانكينگىمەن بايلانىستى بارلىق وپەراسيالار بولەك ەسەپكە الىنۋى ءتيىس. سونداي-اق بانك كەڭەسى باسشىلارى مەن مۇشەلەرى ءۇشىن يسلامدىق قارجىلاندىرۋ قاعيداتتارى بويىنشا بىلىكتىلىككە قويىلاتىن ەڭ تومەنگى تالاپتاردى ەنگىزۋ دە قاراستىرىلۋى كەرەك.
"بۇدان بولەك يسلامي وپەراسيالار بويىنشا ارنايى قارجىلىق نورماتيۆتەر ازىرلەنەتىن بولادى. "جالپى العاندا، ۇسىنىلعان وزگەرىستەر بانكتەرگە شاريعات قاعيداتتارىن ساقتاي وتىرىپ، يسلامدىق قارجىمەن ءتيىمدى جۇمىس ىستەۋگە كومەكتەسەدى"، — دەيدى قنردا.
يسلامدىق قۇرالدار قالاي جۇمىس ىستەيدى؟ ۇستەمەاقىنىڭ جوقتىعى راس پا؟
نەگىزىنەن، يسلام بانكتەرى قازاقستاندىقتار ۇيرەنگەن ادەتتەگى قاعيداتتاردان تىس جۇمىس ىستەيدى:
- سىياقى مولشەرلەمەسىنە تىيىم سالىنعان: مۇنداي بانكتەر ءبىز ۇيرەنگەن نەسيەنى ۇسىنبايدى. ونىڭ ورنىنا ولار تاۋاردى ساتىپ الىپ، ونى تۇتىنۋشىعا ءبولىپ تولەۋگە ۇسىنادى، ارينە ۇستەمە باعامەن؛
- ءبىز ۇيرەنگەن دەپوزيتتى دە كورمەيسىز: تۇتىنۋشىعا ساقتاۋعا قويعان اقشاسى ۇستىنەن پايدا كورۋگە رۇقسات جوق. ونىڭ ورنىنا بانك تۇتىنۋشى اقشاسىن بيزنەسكە ينۆەستيسيالاپ، شىعىن مەن تابىستى بولىسەدى. ال مۇندايدا تابىسقا كەپىلدىك بەرۋ شاريات زاڭىمەن تىيىم سالىنادى. مۇنداي "دەپوزيتتەردە" ساقتاۋ كەپىلدىگى دە بولمايدى.
- "تازا ەمەس" بيزنەستى قارجىلاندىرۋعا تىيىم سالىنادى: ويىن، الكوگول، تاباك، قارۋ-جاراق جانە ت.ب.
وسى جاعىنان العاندا، بىزدەگى بارلىق بانك يسلام قاعيداتتارى بويىنشا جۇمىس ىستەۋگە جاپپاي دەن قويادى دەپ ايتا المايمىز.
قازاقستاندا قانداي يسلامدىق قارجى قۇرالدارى بار؟
ايتا كەتسەك، قازاقستاندا ەكى يسلام بانكى جۇمىس ىستەيدى: ADCB يسلام بانكى (بۇرىنعى Al Hilal Bank) جانە Zaman Bank.
"ADCB" يسلام بانكى" اق (ADCB Islamic) 2024 جىلدىڭ ماۋسىم ايىنىڭ سوڭىندا اكتيۆتەرى 167 ملرد دوللاردى قۇراعان باا-دەگى ەڭ ءىرى بانكتەردىڭ ءبىرى - "Abu Dhabi Commercial Bank" پاق-تىڭ ەنشىلەس كومپانياسى بولىپ تابىلادى. ADCB توبى 2019 جىلى باا-دە Al Hilal Bankء-تى ساتىپ العان كەزدە قازاقستانداعى Al Hilal يسلام بانكىن دە قوسا ەنشىلەگەن. Al Hilal 2010 جىلى ق ر جانە ءباا ۇكىمەتتەرىنىڭ كەلىسىمى بويىنشا قۇرىلعان قازاقستان مەن تمد-داعى العاشقى يسلام بانكى بولدى.
Zaman Bank 1991 جىلى ەكىباستۇزدا باس كەڭسەسى بار ايماقتىق بانك رەتىندە قۇرىلدى. 2017 جىلدىڭ تامىزىندا ول يسلام بانكىنىڭ ليسەنزياسىن الدى. بانك شاريعات قاعيداتتارى مەن نورمالارى بويىنشا كەڭەس بەرۋ سالاسىنداعى Shariyah Review Bureau حالىقارالىق كومپانياسىنىڭ سەرىكتەسى بولىپ تابىلادى.
بۇل رەتتە 2024 جىلدىڭ سوڭىندا وتباسى بانك 2025 جىلدا يسلامي يپوتەكانى ۇسىنۋ تۋرالى جوسپارلارى بارىن جاريالاعانىن ەسكە سالا كەتەلىك. ولار بۇل رەتتە اتالعان زاڭ جوباسىنىڭ قابىلدانۋىن كۇتىپ وتىرعان كورىنەدى.
شاريعات قاعيدالارىنا نەگىزدەلگەن يسلامدىق يپوتەكادا پايىزدار نەگىزگى قارىزعا قولدانىلا المايدى. سوندىقتان الداعى ۋاقىتتا بانك تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق جۇيەسىن پايدالانا وتىرىپ، يسلامدىق قاعيداتتار بويىنشا تۇرعىن ءۇيدى قانشالىقتى ناقتى ساتىپ الۋعا بولاتىنىن قاراستىرادى.
وتباسى بانك CSQlaw قازاقستانداعى فيليالىمەن دە مەموراندۋمعا قول قويدى. بۇل - مالايزيالىق كومپانيانىڭ قازاقستانداعى فيليالى. ىنتىماقتاستىق اياسىندا بۇل كومپانيا وتباسى بانك قىزمەتكەرلەرىن شاريعاتقا ساي قارجىلىق قۇقىق نەگىزدەرى مەن يسلامدىق قارجىلاندىرۋ بويىنشا كەشەندى وقىتۋدى ۇيىمداستىرادى. بۇل بانك قىزمەتكەرلەرىنىڭ يسلامدىق قارجى قۇقىعى سالاسىنداعى كاسىبي ءبىلىمىن ارتتىرىپ، تاجىريبەسىن كەڭەيتەدى. سوندا بانكتىڭ جاڭا كليەنتتەرى يسلام تالاپتارىنا ساي ساپالى قىزمەت الىپ، باسپانا ماسەلەسىن شەشە الادى.
كەيبىر ساراپشىلار وتباسى بانك پەن ەلىمىزدەگى ەكى يسلام بانكتەگى يپوتەكالىق ونىمدەردى سالىستىرىپ تا كورىپتى. وعان سايكەس، مەملەكەتتىك باعدارلامامەن قاراستىرىلعان يپوتەكا بويىنشا وتباسى يسلام بانكتەرىنە باسەكەگە قابىلەتتى بولىپ شىققان. ياعني، يسلام بانكتەرى ۇسىناتىن يپوتەكالىق ءونىم مەملەكەتتىك باعدارلامالار اياسىنداعى ونىمنەن ءسال-پال قىمباتقا تۇسەدى، ءبىراق وزگە ەكىنشى دەڭگەيدەگى بانكتەردىكىنەن ارزانىراق، ارينە.
سونداي-اق 2025 جىلى 27 ناۋرىزدا KASE-دە يسلامدىق قارجىلاندىرۋ قاعيداتتارى بويىنشا جۇمىس ىستەيتىن ەلىمىزدەگى العاشقى Wardat al Hayat ينتەرۆالدىق ينۆەستيسيالىق پاي قورى پايدا بولدى. وسىلايشا رامازان ايىندا ەلىمىزدە شاريعات نورمالارىن ۇستاناتىن ينۆەستورلار ينۆەستيسيالاۋدىڭ جاڭا قۇرالىنا يە بولدى.
Wardat al Hayat تاياۋ شىعىس پەن وڭتۇستىك-شىعىس ازيانىڭ جەتەكشى ەميتەنتتەرىنىڭ سۋكۋك، ياعني يسلامدىق باعالى قاعازدارىنا ينۆەستيسيا سالادى. كۇتىلەتىن كىرىستىلىك - اقش دوللارىمەن ەسەپتەگەندە جىلىنا شامامەن 4%-دى قۇرايدى.
قوردىڭ ينۆەستورلارى جەكە جانە زاڭدى تۇلعالار بولا الادى. پايدىڭ نومينالدى قۇنى - 100 اقش دوللارى. سونىمەن قاتار، قور ەرەجەلەرىنە ساي، تابىستىڭ 1%-ى ساداقا تولەمىن قامتيدى، ياعني ول قايىرىمدىلىققا جۇمسالاتىن بولادى. بۇل جوبا - جاڭا قارجى قۇرالى عانا ەمەس، مىڭداعان ينۆەستورلاردىڭ ءوز قۇندىلىقتارىنا سايكەس ينۆەستيسيالاۋ مۇمكىندىگى.
ايتا كەتسەك، ستاتيستيكالىق دەرەكتەرگە سايكەس، قازاقستان حالقىنىڭ 76 پايىزى ءوزىن مۇسىلمانعا جاتقىزادى.
