بۇل - سوڭعى كەزدەرى حالىقارالىقتان باستاپ ىشتەگى ۇلكەن جيىندار تاقىرىبىنا ءجيى شىعارىلىپ جۇرگەن دۇنيە. كوبىسى بۇعان اڭ-تاڭ، دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.

ويتكەنى ورتانى تۇسىنگەنىمەن، دەرجاۆانى قالىڭ بۇقارا ۇقپاي الەك. اسىرەسە، ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداققا مۇشەلىك جاعدايىندا. ال ونداعى جاعداي ءماز ەمەس. "سانكسيالارعا مىڭق دەمەيمىن" دەگەن باستاپقىداعى رەسەيدىڭ كۇيى سوڭعى كەزدەرى سىر بەرە باستاعان. سويتكەن ول قازاقستانعا كوبىرەك سۇيەنۋدى شىعارعان. ەندى ويلاڭىزشى، ۇلكەن ەكونوميكا كىشكەنە ەكونوميكاعا جانتايسا، نە بولاتىنىن؟.. ناتيجەسى، ورىسشا ايتقاندا، "نا ليسو": بيىل قازاقستاننىڭ ءجىو-سى كۇرت باياۋلادى!

وتكەن جىلى عانا، 2023 جىلى ق ر ءجىو كورسەتكىشى 2023 جىلى 5،1 پايىزدى قۇراپ، 120،5 ترلن تەڭگەنى كورسەتتى. سول كەزدە ۇكىمەت لەپىرىپ، بۇل سيفردى 2024 جىلى 6-7 پايىزعا اپارامىز دەپ ءبوسىپ ەدى. قايداعى؟.. كۇنى كەشە دۇنيەجۇزىلىك بانكتىڭ جاريالانعان بايانداماسىندا "قازاقستاننىڭ بيىلعى ءجىو باياۋلاپ، 3،4 پايىزدى قۇرايدى" دەلىنگەن. قالاي دەگەنمەن دە بۇل دا جامان كورسەتكىش ەمەس، نەگىزى...

ءسوز تالقىسىنا قايتا ورالساق، جالپى ىشكى ءونىم، نەگىزى، ەلدىڭ تابىسى مەن حالقىنىڭ ءال-اۋقاتىن كورسەتەتىن كورسەتكىش. مىسالى، سوڭعى 30 جىلىندا قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ كولەمى دوللارمەن ەسەپتەگەندە (!) 30 ەسە وسكەن ەكەن. بۇل ميدى اينالدىرار كورسەتكىش! بەينەلەپ ايتقاندا، ورتا تۇگىلى ءىرى دەرجاۆا تۇسىندە كورمەگەن مۇنداي سيفردى. ماسەلەن، ەكونوميكاسىندا جۇرگىزىلگەن ءتۇرلى رەفورمانىڭ ارقاسىندا 30 جىلدا العاش رەت قىتايدىڭ ءجىو-سى دوللار تۇرىندە 15 ەسەگە وسكەن. سوندا بارلىعى قالپاعىن اسپانعا اتىپ، مۇنى ەكونوميكالىق عاجايىپقا بالادى ەمەس پە؟..

راسىندا، ءقازىردىڭ وزىندە ورتالىق ازيا جانە تمد ەلدەرى ىشىندە ءجىو كورسەتكىشى بويىنشا قازاقستان ءبىرىنشى ورىندا تۇر. كوردىڭىز بە، ورتا دەرجاۆا دەگەن ءسوزدىڭ قاي تۇستان قىلتيىپ جاتقانىن...

ەكونوميكالىق ءوسىم قازاقستان ازاماتتارىنىڭ جالاقىسىنان نەگە كورىنبەيدى؟

وسى سيفرعا، ياعني ءبىزدىڭ ەلدىڭ ءجىو كورسەتكىشىنە سۇيەنگەن، كەز كەلگەن مەملەكەت قازاقستانمەن جۇمىس ىستەگىسى كەلەدى. مىسالى، جۇڭگو كولىك جاسايتىن بىردەن ءۇش زاۋىت اشقالى جاتىر قازاقستاننان. ويتكەنى ولاردىڭ ويىنشا، مۇنداي تابىسپەن قازاقستاننىڭ ءاربىر ازاماتى كولىكتى قولعاپشا ايىرباستاپ مىنە الادى. جىلدا بولماسا دا ەكى جىلدا ءبىر رەت.  ءبىراق ولار قايدان ءبىلسىن، قازاقستانداعى ماكروەكونوميكالىق كورسەتكىشتەر باسقالاي ەسەپتەلەتىنىن...

ءيا، جىلىنا وسىنشا بايلىققا كەڭەلگەن مەملەكەتتىڭ حالقى دا باي بولۋى ءتيىس. ويتكەنى بۇل حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن ءبىلدىرۋى ءتيىس كورسەتكىش قوي. ءبىراق ءبىر ەمەس بىرنەشە نەسيەگە باسى شاتىلعان، ءبىر جالاقىعا كۇن كورە الماي، ەكى-ۇش جۇمىس ىستەپ جۇرگەن ەل ازاماتتارىنان مۇنى بايقاي بەرمەيمىز. نەگە؟ بۇل سۇراقتى وتكەن اپتادا جۋرناليستەر قاۋىمى مينيسترلەرگە قويىپ كوردى. جاۋاپتارى ءبىر سىدىرعى، ناقتىلىق جوق. سوزبە ءسوز بەرە كەتەلىك.

ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترى نۇرلان بايبازاروۆ:

"ەگەر ەكونوميكا سالالارىنا ۇڭىلسەك، جالاقى ءوندىرىس كولەمىمەن بايلانىستى. جالاقى دەگەن ءبىر ورىندا تۇرمايدى. ءونىم مەن ءوندىرىس كولەمىنىڭ ارتۋىنا بايلانىستى كاسىپورىندار جالاقىنى دا وسىرۋگە تىرىسادى. ءبىز مۇنى جاقسى بىلەمىز. مەملەكەتتىك قولداۋ بىلدە وتىرىپ، ءبىز كاسىپورىنداردان جۇمىسشىلار جالاقىسىن كوتەرۋدى ۇنەمى تالاپ ەتىپ وتىرامىز. ال ەگەر بيۋدجەت سالاسىنا كەلسەك، سوڭعى جىلدارى مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ جالاقىسىن ءوسىرۋ بويىنشا ەلەۋلى جۇمىستار جۇرگىزىلىپ جاتىر. بۇل باعىتتاعى جۇمىس الدا دا جالعاسىن تابادى. حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋ – ءبىزدىڭ باستى مىندەتىمىز".

قارجى ءمينيسترى ءمادي تاكەييەۆ:

"قازاقستاندا 150-300 مىڭ تەڭگە جالاقى الاتىنداردىڭ ۇلەسى - 35 پايىز، ال 300-600 مىڭ تەڭگە الاتىنداردىڭ ۇلەسى - 36 پايىز. بۇگىنگى ەكونوميكا قۇرىلىمى باياعىداي. جالپى، ءبىز كومەك كورسەتەتىن بولامىز. مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ، ءمۇعالىم مەن دارىگەرلەردىڭ جالاقىسى 2-3 جىلدا ەكى ەسەگە ءوستى. الدا دا بۇل كولەم ارتا بەرەدى دەپ سەنەمىز. ءقازىر قازاقستانداعى ەڭ تومەنگى جالاقى 85 مىڭ تەڭگەنى قۇرايدى".

رەسمي جاۋاپتاردىڭ ءتۇرى وسى. ەندى شىنايى جاعدايعا كەلەلىك. نەگىزى، بىزدە ۇكىمەتكە، بيلىككە اقىل-كەڭەس ايتىپ، ۇسىنىستار جاساپ وتىراتىن ساراپشىلار قاۋىمى دەگەن بار. مىنە، سولاردىڭ ءبىرى - ەكونوميكالىق ساياسات ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى قايىربەك ارىستانبەكوۆتىڭ وتكەن اپتادا وتاندىق باق-تاردىڭ بىرىنە بەرگەن سۇقباتى جاريالاندى.

سوندا ول كىسى: "بىزدەگى ينفلياسيا جۇمىس كۇشى اقىسى ءوسىمىن ەسەپتەمەگەندە، بۇكىل تاۋارلار مەن قىزمەتتەر باعاسىنىڭ ءوسىمى بولىپ تابىلادى" دەپ اشىعىن ايتتى. ياعني، "ينفلياسيا بولدى" دەيدى دە تاۋارلار، تاريفتەر، قىزمەتتەر باعاسى وسە بەرەدى، ءبىراق ينفلياسياعا قاراپ بىزدە جالاقىنى وسىرمەيدى. ەسەپتەۋدەن وسى اراسىن شورت كەسىپ تاستاعان ءبىزدىڭ "بىلگىشتەر". "نەگە؟ بۇل دۇرىس ەمەس قوي"، دەپ سۇرادى جۋرناليست ارىستانبەكوۆتەن. "ارينە، دۇرىس ەمەس. ءبىز بۇل باعىتتا جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز"، - دەدى ول قىسقا قايىرا.

قازاقتار شەتەلگە نەگە كەتىپ جاتىر؟

جالاقىعا قاتىسى جوق، ءبىراق ءجىو كورسەتكىشى ەسەبىنە كۇماندانعان تاعى ءبىر ساراپشىلار قاۋىمى وتكەن اپتادا ءوز تالداۋلارىن جاريالادى. 2024 جىلدىڭ العاشقى جارتىسىندا قازاقستان ەكونوميكاسى 3،2% ءوسىمدى كورسەتىپ، ءوندىرۋ ءادىسى بويىنشا ءجىو 52،34 تريلليون تەڭگەنى قۇرادى دەلىنگەن رەسمي مالىمەتتە. الايدا، economy.kz ساراپشىلارىنىڭ سوڭعى پايدالانۋ ادىسىمەن ەسەپتەگەندە ءجىو 50،97 تريلليون تەڭگەنى قۇراپتى، ال ەكى ەسەپتەۋ ءادىسى اراسىنداعى ستاتيستيكالىق ايىرما 1،37 تريلليون تەڭگە نەمەسە ءجىو-نىڭ 2،6% قۇرايدى. وسىلاي دەگەن ساراپشىلار بۇل ستاتيستيكالىق ەسەپتەردەگى ماسەلەلەر بارىن نەمەسە ەكونوميكالىق پروسەستەردىڭ اشىق ەمەستىگىن بايقاتۋى مۇمكىن دەپتى!

حالىقارالىق ساراپشىلار دا قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق كورسەتكىشى وزىنە ساي ەمەس ەكەنىن بەتىنە باسىپ وتىر. "ەڭ الدىمەن، تۇرىنە قاراپ ال" دەگەن عوي. ءبىراق مۇنى مادەنيەتتى تۇردە اشىق ايتقان. كۇنى كەشە جاريالانعان ازيا دامۋ بانكى مەن يسلام دامۋ بانكىنىڭ زەرتتەۋىندە "تابىسى ورتاشا دەڭگەيدەن جوعارى مارتەبەگە يە بولعانىنا قاراماستان، قازاقستاننىڭ جاھاندىق قوسىلعان قۇن تىزبەگىنە قاتىسۋدا، وندا دا سوڭعى ەكى ونجىلدىقتا قيىندىق دەڭگەيى تومەن جانە يننوۆاسياسى شەكتەۋلى سەكتورلارعا باسىمدىق بەرگەن" دەلىنەدى. ال بۇل نە دەگەن ءسوز؟ بۇل جالاقىدان ءبىر قاققان ءبىزدىڭ بيلىكتىڭ حالقىن زاماناۋي جاقسىلىقتان  دا ەكىنشى رەت قاعىپ وتىرعانىن مەڭزەيدى.

يننوۆاسيا دەگەن بەكەر ايتىلىپ وتىرعان جوق بۇل ارادا. ءقازىر دامىعان ەلدەر بۇل رەتتە الدەقايدا العا كەتىپ قالعان بىزدەن. ەلەكتروموبيلدى الالىق. قازاقستاندا ونى تەۋىپ جۇرگەندەر بار ءقازىر. قاتتى كوپ ەمەس. ءبىراق سولاردىڭ ءوزىنىڭ جاعدايىن جاساي الماي وتىر عوي بىزدەگىلەر. ياعني، سول كولىكتى زاريادتايتىن ورىندار جوق. اۋىل تۇگىلى ءىرى قالادا. بار بولسا، ساناۋلى عانا. ال شەتەلدە شە؟ شەتەلدە زاريادتايتىن ورىن دا كەرەك بولمايتىن بولادى الداعى جىلداردا. ويتكەنى ولار تاس جولدارعا كۇننەن ەنەرگيا الاتىن قۇرىلعىلار ورناتىپ جاتىر. ماسەلەن، يننوۆاسيانى ەنگىزۋ بويىنشا ءبىرىنشى ورىنعا شىعاتىن شۆەيساريادا ءجۇرىپ بارا جاتقان كولىك تاس جولدان زارياد الا بەرەدى وزدىگىنەن. ال بۇل رەيتينگىدە جۇڭگو 11-ورىندا تۇر. قىتايدا ەلەكتروموبيلدەر كەڭىنەن قولدانىسقا يە، ميلليونداعان حالقى بار ءىرى قالالاردا كولىكتەردىڭ شۋىن دا ەستىمەيسىز. حالقىنىڭ سىيىمدىلىعىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن اسپان استى ەلى ءبۇتىن قالا سالىپ تاستاعان كوكتەن. سودان دا بولار، جىلجىمايتىن مۇلىك نارىعىندا بيىل ولاردا داعدارىس كۇتىلۋدە. ال ءبىزدىڭ باس قالا – استاناداعى كوكتەن سالعان لرت-سىنىڭ ءتۇرى اناۋ. يننوۆاسيا بانك سالاسىندا عانا بار شىعار، وندا دا شەتىنەن جاعالاي ەمەس. بىلاي، قاراڭ قالعانىمىز راس ەندى...

تاعى ءبىر ستاتيستيكا. جوعارى ءبىلىمى بار ادامداردىڭ ۇشتەن ءبىرى قازاقستاندى تاستاپ كەتىپ جاتىر. بۇل تۋرالى دا دۇنيەجۇزىلىك بانكتىڭ بيىلعى بايانداماسىندا ايتىلعان. كەتپەگەندە قايتەدى ەندى جاعدايىمىز مىنانداي بولسا؟ جان-جاقتا دۇنيەنىڭ بارلىعى دامىپ جاتقاندا، اباي ايتپاقشى، بوق قاپ بولىپ كىم جۇرگىسى كەلەدى دەيسىز؟ شەتەلگە جاقسى دۇنيەنى كورۋ ءۇشىن بارادى دەيسىز بە، جوق، ءوز پوتەنسيالىن ءوزى يگەرگىسى كەلگەننەن بارادى. وسىنداعى جالاقىسى كۇنكورىسىنە جەتپەگەننەن بارادى. ماسەلەن، تەك ءبىر وڭتۇستىك كورەيادا 15 مىڭ وتانداسىمىز تەنتىرەپ ءجۇر ەكەن. بۇدان شىعاتىن قورىتىندى: ءبىز حالقى كەدەي ەلى باي قازاقستاندا تۇرامىز نەمەسە قازاقستان بايلىعى ەل يگىلىگىنە ارنالماعان! 50 Centء-تىڭ سوزىنە رەنجىپ جۇرگەن قازاقتارعا قۇلاققاعىس بۇل!