ابۋ دابيدەن پەتەربورعا دەيىن
2023 جىلعى Airbus 330 ىزدەرىنە كوز سالساق، بيىلدىڭ العاشقى شەتەلدىك ساپارى 16ء-شى قاڭتاردا بىرىككەن اراب امىرلىكتەرىنىڭ ابۋ-دابي قالاسىنا جاسالدى. وندا قاسىم-جومارت كەمەل ۇلى امىرلىك ءوزىنىڭ الەمدىك ءيميدجىن جۇرگىزۋگە قولداناتىن «ADSW 2023» سامميتىنە قاتىسقان بولاتىن. بۇل تۇراقتى دامۋ، كليمات، اۋىز سۋ سىندى ماسەلەلەردى تالقىلايتىن الاڭ. قازاقستان ءۇشىن كەرەمەت ماسەلەلەر شەشىلمەسە دە، ءبىراز ينۆەستورمەن اڭگىمە-دۇكەن قۇرا بىلدىك. جىلدىڭ ورتاسىنا قاراي وسى ينۆەستورلار جەكە بورتتارىن استاناعا جاققا دا بۇرا باستادى. دەمەك، پايداسى ءتيدى.
كەشە پەتەربوردا ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ جوعارعى كەڭەسى جيىنى ءوتىپ، بيىلدىڭ قورىتىندىسى شىعارىلىپ، رەسەي قازاقستانعا تىزگىندى بوساتىپ بەردى. ەندى ەاەس-تى 2024 جىلى قازاقستان باسقاراتىن بولادى.
ءوز ادامىمىز رەتىندە باقىتجان ساعىنتايەۆتى كرەسلوعا وتىرعىزىپ كەتتىك.
ارينە، مۇنىڭ ءبارى رەگلامەنتتى، پروتوكولدى دۇنيەلەر. مۇندا ءبىز ءۇشىن ەڭ ماڭىزدى جاڭالىق – ەۋرازيالىق وداقتىڭ يرانمەن ەركىن ساۋدا تۋرالى كەلىسىم-شارتقا قول قويعانى بولىپ وتىر. يران ءبىز ءۇشىن وڭتۇستىك كوريدور. ياعني پارسى شىعاناعىنا، الەمدىك مۇحيتقا شىعۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن ەڭ قىسقا جانە ۇتىمدى جول.
سەردار ءباھادۇر نەمەسە قازاق ءۇمىت كوزىمەن قاراپ وتىرعان بەندەر-ابباس
قازاقستان كەلەسى جىلى ەۋرازيالىق وداق كەڭىستىگىن ءوز ماقساتىنا پايدالاناتىن بولادى. ەاەس ءبىز ءۇشىن بۇدان بىلاي كوپ اقشا تابۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن لوگيستيكالىق پلاسدارم.
رەسەيدىڭ ءوزى ءۇمىتتى تاياۋ شىعىس، يران، پاكىستان جانە ءۇندىستان ەلدەرىنە شىعاتىن «سولتۇستىك – وڭتۇستىك» ءدالىزىن دامىتۋعا قازاقستان دا بەلسەندى ات سالىسىپ، ءوز ديۆيدەندىن الماق. ءبىز كەزىندە «چەليابينسك – بولاشاق – يران» باعىتىن ىسكە قوسۋ جوباسىن كوتەرگەن بولاتىنبىز. ءقازىر ول جۇزەگە اسا باستادى. وسى لوگيستيكالىق ماگيسترالدى دامىتۋ ءۇشىن قازاقستان «بەينەۋ – ماڭعىستاۋ»، «ماقات – قاندىاعاش» تەمىرجول جەلىسى مەن «بەينەۋ – شالقار» اۆتوموبيل جولدارىن كۇردەلى جوندەۋدەن وتكىزبەك.
وسى رەتتە، ءبىز تەڭىزبەن يرانعا تىكەلەي شىقساق تا، قۇرلىق ارقىلى يرانعا تەك تۇركىمەن ەلى ارقىلى بارا الاتىنىمىزدى ءتۇسىنۋ كەرەك. سوندىقتان اشحابادتى ءوز جاعىمىزعا شىعارۋ ءبىز ءۇشىن اسا ماڭىزدى.
2023 جىلى قازاقستان جان-جاققا سابىلىپ، مۇمكىندىگىنشە كولىك دالىزدەرىن دايىنداۋعا تىرىستى. ءبىز بۇيىرتسا كەلەسى جىلى قىتايدىڭ سيان قالاسىندا جانە گرۋزيانىڭ پوتي پورتىندا قازاقستاندىق تەرمينالداردىڭ قۇرىلىسىن اياقتاۋعا جاقىندادىق. رەسەي، جۇڭگو، وزبەكستان جانە قىرعىزستانمەن اراداعى شەكارادا جانە كاسپيي تەڭىزىندە بەس ترانسشەكارالىق كولىك-لوگيستيكالىق حابىن ىسكە قوسۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. تاياۋ جىلدارى 1300 شاقىرىم جاڭا تەمىرجول، «باقتى» جانە «قالجات» قۇرعاق پورتتارىن، يراننىڭ بەندەر-ابباس قالاسىندا تەڭىز پورتىن سالۋ جوسپارلانعان. بەندەر-ابباستا قازاق ەلىنىڭ ءوز پورتى بولسا، وندا ءبىزدى ەشكىم توقتاتا المايدى. سەبەبى، ول ۋاقىتقا دەيىن بىزدە دەدۆەيتى الەمدىك دەڭگەيدەگى (الىپ ولشەمدە) 8 تانكەر مەن سۋحوگرۋز بولماق. ءقازىر ونداي 4 كەمەمىز بار جانە ولار قارا تەڭىز بەن جەرورتا تەڭىزىندە جۇك تاسۋدا.
قاي كەزدە بولماسىن، ەلدىڭ لوگيستيكالىق مۇمكىندىگى شەشۋشى ءرول اتقارادى. سۋەس كانالىن ۇستاپ وتىرعان مىسىردىڭ، پاناما كانالىنا قوجالىق ەتىپ وتىرعان پانامانىڭ، روتتەردامدى باقىلايتىن نيدەرلاندتىڭ، شانحايدى باسقارىپ وتىرعان قىتايدىڭ الەمدىك ساۋداعا ىقپالى زور. قۇرلىقتا بىزدە ونداي مۇمكىندىك بار. ءبىز قۇرعاق تەڭىز بولىپ سانالامىز. التاي مەن كاسپيي اراسىن جالعاپ وتىرمىز. قىتايدان كەلگەن توننا-توننا تاۋاردى رەسەي، يران، كاۆكاز ەلدەرى، تۇركيا، اراب ەلدەرىنە تىكەلەي باعىتتاپ جىبەرۋگە بولادى.
بيىل جۇك تاسىمالىنىڭ جالپى كولەمى 895 ميلليون توننانى قۇرادى. بۇل وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا شامامەن 4 پايىزعا ارتىق. ال ناقتى ترانزيتتىك تاسىمالعا كەلەر بولساق، جىل باسىنان بەرى ەل اۋماعىنان 29،3 ميلليون توننا جۇك وتكەن. «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» جوباسى اياسىندا جۇڭگو - ەۋروپا - جۇڭگو باعىتىنداعى جۇك تاسىمالى ءجۇز ەسەگە وسكەن. وسى تىزبەكتەگى ەڭ ماڭىزدى بولىك – قازاقستان.
سوڭعى بەس جىلدا كولىك-لوگيستيكا سەكتورى مىڭداعان ادامدى جۇمىسپەن قامتىپ وتىرعان ءىرى سالالاردىڭ بىرىنە اينالدى. لوگيستيكا – ەشقاشان تاۋسىلمايتىن مۇناي. وسىنشا جۇك، جولاۋشى تاسۋدا قالاارالىق تاسجولداردىڭ دا ماڭىزى زور. بيىل «باكاد»، «قاندىاعاش – ماقات» پەن «ءۇشارال – دوستىق» جولدارى اياقتالدى. تاعى 13 جول سالىنىپ جاتىر. جولىمىز ساپالى بولسا – ەكونوميكاعا قان جۇگىرمەك.
بيۋدجەت. دەفيسيت دەپ ءان سالامىز
جىلدا ءبىزدىڭ بيۋدجەتىمىز دەفيسيتتى بولاتىنىنا كوز ۇيرەنىپ الدى. 2024 جىلى سالىق جانە باسقا دا تۇسىمدەردەن 16،2 تريلليون تەڭگە جينايمىز، 4 تريلليون تەڭگە ترانسفەرتتەن كەلەدى. سوندا بيۋدجەت كىرىسى 20،2 تريلليون تەڭگە بولماق. ال وسى كەزدە 23،3 تريلليون تەڭگە قۇرتپاقپىز. تازا بيۋدجەتتىك كرەديتتى ەسەپكە العاندا، بيۋدجەت دەفيسيتى 3،5 تريلليون تەڭگە. ءبىز ونى نەمەن جابامىز؟
بيۋدجەتتىك ترانسفەرت 4 تريلليون تەڭگە، كەپىلدەندىرىلگەن ترانسفەرت 2 تريلليون تەڭگە، پرەزيدەنت تاپسىرمالارىن ورىنداۋعا نىسانالى ترانسفەرت 1،6 تريلليون تەڭگە. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ۇلتتىق قور مەن مۇنايدان 7،6 تريلليون تەڭگە الىنباق. ال سول ۇلتتىق قورعا قانشا ءتۇستى؟
بيىلعى جىلدىڭ 10 ايىندا ۇلتتىق قورعا مۇنايدان 3،6 تريلليون تەڭگە تۇسكەن. بۇل 2022 جىلعا قاراعاندا كادىمگىدەي از، سەبەبى بيىل مۇناي باعاسى ءبىرشاما قۇلدىرادى. كەلەسى جىلى مۇناي بيىلعىدان قىمبات بولماسا ارزان تۇسپەيدى دەگەن بولجام بار. مۇناي ءوسۋىن توقتاتسا، كەرىسىنشە ۋران باعاسى ءوسىپ بارادى. سوندىقتان، ۋراننان تۇسكەن تابىس تريلليونداردان اسا باستاسا، وندا ونى ۇلتتىق قورعا باعىتتاۋ تۋرالى ويلانا بەرۋ كەرەك.
قازاقستان 2023 جىلى بار كۇشىن لوگيستيكا مەن مۇنايگاز حيمياسىنا جۇمسادى. ال 2024 جىل وڭدەۋشى ونەركاسىپ جىلى بولاتىنى ءسوزسىز. سەبەبى، ءقازىر سالىنىپ جاتقان كوپتەگەن ءىرى جوبالار كەلەسى جىلى اشىلادى. بىزدە ءبارى جاقسى بولا ما؟ يا، ءبارى جاقسى بولادى.
دۇنيەجۇزىلىك بانك تە، S&P دە «قازاقتاردا ءبارى مامىراجاي، كەرەمەت بولادى» دەپ جازادى، ءوز زەرتتەۋلەرىندە. ال ولار نەگىزسىز سويلەمەيتىن حالىقارالىق ينستيتۋتتار.
سوندىقتان، 2024 جىل بەرەكەلى بولادى. بەرەكە مەن ىرىس – قازاق حالقىنىڭ جاقسى كورەتىن، سوعان ۇمتىلاتىن قاسيەتتى ۇعىمدارى. ءبىز وتە بەرەكەلى حالىقپىز. كوكتەگى ءتاڭىرىمىز ءار ۋاقىتتا ءوزىنىڭ جەردەگى سۇيىكتى حالقىن قولداپ كەلەدى. كەلەسى جىلى وسى قولداۋ ءتىپتى كۇشەيە تۇسپەك. ونى ءسىز دە، ءبىز دە سەزەتىن بولامىز.
ايبار ولجاي
ارنايى Dalanews.kz ءۇشىن
