ينتەرنەت-تەڭسىزدىك جانە ينفراقۇرىلىم شىعىنى
شىنتۋايتىندا، ينتەرنەتكە قولجەتىمدىلىك دەڭگەيى تۇراتىن جەرىڭىزگە بايلانىستى ايتارلىقتاي وزگەرىپ تۇرادى. ماسەلەن، بۇكىل الەم بويىنشا قالالىق ايماقتاردا تۇراتىن ادامدار اۋىلدىق ايماقتاردا تۇراتىندارمەن سالىستىرعاندا، ۇيلەرىندە دۇنيەجۇزىلىك جەلىگە كىرۋ مۇمكىندىگى شامامەن ەكى ەسە كوپ. سانمەن سارالاساق، العاشقىسى – 76 %، كەيىنگىسى 39 % پايىز ەكەن. الايدا، بۇل ايىرماشىلىق تا ايماقتارعا بايلانىستى وزگەرىستەرگە ۇشىرايدى.
مىسالى، ەۋروپادا – قالا تۇرعىندارىنىڭ 87 %-ى اۋىل تۇرعىندارىنىڭ 80%-ى عالامتورمەن قامتىلعان. سول سياقتى، سولتۇستىك جانە وڭتۇستىك امەريكادا – 83 پەن 60 %، تمد ەلدەرىندە – 85 % جانە 69 %.
زەردەلەپ قارايتىن بولساڭىز، ايتارلىقتاي سيفرلىق تەڭسىزدىك ەكەنىن اڭعارۋعا بولادى. سالا ماماندارى يتەرنەتكە قول جەتكىزۋدىڭ تەڭسىزدىگىن كوپ جاعدايدا ينتەرنەت-ينفراقۇرىلىمعا ينۆەستيسيانىڭ جەتىسپەۋشىلىگىمەن بايلانىستىرادى. سولاي ەكەنىنە ءوزىمىز دە كوز جەتكىزىپ ءجۇرمىز.
ينتەرنەت ينفراقۇرىلىمى، راسىندا ۇلكەن شىعىندى تالاپ ەتەدى. تەك قانا قازاقستاندا 2020-2021 جىلدار ارالىعىندا تەلەكوممۋنيكاسيا سالاسىنا رەكوردتىق دەڭگەيدەگى ينۆەستيسيا قۇيىلدى: بىردەن تيىسىنشە قالالىق ايماقتارعا 140،9 ملرد تەڭگە، اۋىلدىق ايماقتارعا 128،6 ملرد تەڭگە جۇمسالدى.
اعىمداعى جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىجىلدىعىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا اقپارات جانە كوممۋنيكاسيالار سالاسىنداعى نەگىزگى كاپيتالعا سالىنعان ينۆەستيسيا كولەمى 46،9 ملرد تەڭگەنى قۇرادى.
عالامتورعا «قۇشتارلىق» نەمەسە اۋىلداردىڭ ينتەرنەتپەن قامتىلۋى
2021 جىلى قازاقستاندا 6 جانە ودان جوعارى جاستاعى ينتەرنەتتى پايدالانۋشىلاردىڭ ۇلەسى جالپى حالىقتىڭ 90،9 %-ىن قۇرادى. بۇل ساندى وتكەن جىلدارمەن سالىستىراتىن بولساق، ايتارلىقتاي جوعارى ەكەنىن بايقايمىز. ماسەلەن، اتالعان كورسەتكىش 2020 جىلى – 85،9 %-دى، 2019 جىلى – 81،9 %-دى قۇراعان. ورنالاسقان جەرى بويىنشا الشاقتىق نەبارى 3،4 %-عا دەيىن قىسقاردى. قالالارداعى جەلىنى پايدالانۋشىلاردىڭ ۇلەسى 2020 جىلعى 87،7 %-دان 2021 جىلعى 92،2 %-عا دەيىن، اۋىلدىق جەرلەردە 83،4 %-دان 88،8 %-عا دەيىن ءوستى. بۇل كورسەتكىشتەر الەمدىك ورتاشا كورسەتكىشتەن ايتارلىقتاي جاقسىراق.
اۋىلداردى جوعارى جىلدامدىقتى ءموبيلدى ينتەرنەتپەن قامتاماسىز ەتۋدى كوزدەيتىن «250+» جوباسىن جۇزەگە اسىرۋ ارقىلى ينتەرنەتكە قول جەتكىزۋدەگى تەڭسىزدىكتى جويۋدا كادىمگىدەي ىلگەرىلەۋشىلىككە قول جەتكىزىلدى. جوبا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇيالى بايلانىس وپەراتورلارى – Beeline، Kcell جانە Tele2/Altel كومپانيالارىنىڭ جەكە قاراجاتتارى ەسەبىنەن جۇزەگە اسىرىلدى.
«250+» جوباسىن وزىق باستاما رەتىندە جوعارى باعالاعان GSMA Intelligence مالىمەتتەرىنە سۇيەنسەك، ءموبيلدى ينتەرنەتتىڭ قازاقستانداعى بىرەگەي ابونەنتتەر نارىعىنا ەنۋى 2020 جىلدىڭ وزىندە شامامەن 70 %-دى قۇرادى. قازاقستان حالقىنىڭ 42 %-ى اۋىلدىق ايماقتاردا تۇراتىندىقتان، ەلدى مەكەندەردىڭ ەكونوميكالىق دامۋى ءۇشىن جوعارى جىلدامدىقتى بايلانىستى كەڭەيتۋ ەل ۇكىمەتىنىڭ باسىمدىق تانىتقان باعىتتارىنىڭ ءبىرى بولدى.
جوبا باستالعان 2020 جىلدان بەرى Beeline كومپانياسىنىڭ ءوزى 1500-دەن استام اۋىلدى ينتەرنەت جەلىسىنە قوسىپ ۇلگەرگەن ەكەن. ونىڭ ىشىندە 215 ەلدى مەكەن بەكىتىلگەن تىزىمنەن تىس عالامتورعا قول جەتكىزگەن، ياعني كومپانيانىڭ ءوز باستامالارىمەن قوسىلعان. Kcell دە ءوز كەزەگىندە 2020 جىلى 329 اۋىلدىق ەلدى مەكەندە بازالىق ستانسيالارىن ورناتتى، ال قوسىمشا 130 اۋىلدى – مىندەتتەمەدەن بولەك، عالامتورمەن قامتىدى. 2021 جىلى بۇل كومپانيا 213 اۋىلدى ينتەرنەت جەلىسىمەن قامتاماسىز ەتتى. وسى ارالىقتا «قازاقتەلەكوم» اق كومپانيالار توبىنا كىرەتىن Tele2/Altel «250+» باعدارلاماسى اياسىندا 238 اۋىلدى ساپالى ينتەرنەتپەن قامتاماسىز ەتىپ، كەيىن بۇل ماڭىزدى جوبانى قولداۋدى جالعاستىردى.
Beeline قازاقستاننىڭ مالىمەتىنشە، 2021 جىلى قازاقستاننىڭ اۋىلدىق جەرلەرىندەگى ترافيك كولەمى 2020 جىلمەن سالىستىرعاندا 42 %-عا وسكەن. بۇل كورسەتكىش اتىراۋداعى 18 %-دى، سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا 67 %-دى قۇرايدى.
ينتەرنەتتىڭ پروبلەماسى بىزدە عانا ەمەس...
سيفرلىق دامۋ، يننوۆاسيالار جانە اەروعارىش ونەركاسىبى ءمينيسترى باعدات ءمۋسيننىڭ ايتۋىنشا، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى قالاسى بار، اۋىلى بار، بارلىق 6،4 مىڭ ەلدى مەكەننىڭ 5 مىڭعا جۋىعى ءارتۇرلى تەحنولوگيالاردى پايدالانا وتىرىپ، دۇنيەجۇزىلىك جەلىگە قولجەتىمدىلىكپەن قامتاماسىز ەتىلگەن. بۇل ەلدى مەكەندەردە ەل حالقىنىڭ باسىم كوپشىلىگى تۇرادى. قالعان 1،4 مىڭ ەلدى مەكەندە 250 مىڭنان 270 مىڭعا دەيىن ادام تۇرادى، بۇل كەز كەلگەن تەحنولوگيانى ەنگىزۋ قىمبات نەمەسە تەحنيكالىق جاعىنان وتە قيىن شاعىن اۋىلدار. ونىڭ ىشىندە 500-گە جۋىق ەلدى مەكەندى قازاقستان رەسپۋبليكاسى تەلەكوممۋنيكاسيانى قولداۋدىڭ ءارتۇرلى تەتىكتەرىن (مىسالى، سالىقتىق جەڭىلدىكتەر) پايدالانا وتىرىپ، ءوز كۇشتەرىمەن قامتۋىنا مۇمكىندىك بار. ال قالعانىن Starlink جانە OneWeb سياقتى گەوستاسيونارلىق ەمەس سپۋتنيكتىك شوقجۇلدىزداردىڭ تەحنولوگيالارىن پايدالانۋ ارقىلى عانا قامتۋعا بولادى.
ينتەرنەتكە تەڭ جانە ساپالى قولجەتىمدىلىكتى قامتاماسىز ەتۋ – دۇنيە جۇزىندەگى مەملەكەتتەردىڭ ءدال قازىرگى باستى ماقساتتارىنىڭ بىرەگەيى بولىپ تۇر. قازاقستاندا بۇل ماسەلەنى جەتكىلىكتى تۇردە دامىعان دەپ ساناۋعا بولادى، ال باسقا ەلدەر، سونىڭ ىشىندە جوعارى دامىعان ەلدەر بۇل ماسەلەنى شەشۋدە الدەقايدا تومەن دەڭگەيدە.
سەنبەي وتىرعان شىعارسىز. ەندەشە ناقتى دەرەكتەردى سويلەتىپ كورەلىك، مىسالى، امەريكا قۇراما شتاتتارىندا كوپتەگەن اۋىل تۇرعىندارىنا ءالى دە عالامتورعا قول جەتىمدىلىك جوق. 30 ميلليوننان استام امەريكاندىقتار ەڭ تومەنگى رۇقسات ەتىلگەن جىلدامدىقتا كەڭ جولاقتى ينفراقۇرىلىمى جوق ايماقتاردا تۇرادى. بۇل – بۇكىل ەلدەگى اۋىلدىق قاۋىمداستىقتارداعى باستى ماسەلە. باسقا دا ەۋروپا ەلدەرىنە ءتان وسى پروبلەما. اۋىلدىق جەرلەردە كەڭ جولاقتى جەلىگە قولجەتىمدىلىكتى جاقسارتۋ جانە از قامتىلعان وتباسىلار ءۇشىن كەڭ جولاقتى عالامتورعا قولجەتىمدىلىكتى ارتتىرۋ ماقساتىندا فەدەرالدى ۇكىمەت ينفراقۇرىلىم جانە جۇمىس ورىندارىن ينۆەستيسيالاۋ تۋرالى زاڭ ارقىلى 65 ميلليارد دوللار بولگەن. بۇل زاڭ امەريكا قۇراما شتاتتارىنداعى سيفرلىق تەڭسىزدىكتى ازايتاتىن امەريكاندىق قۇتقارۋ جوسپارىنىڭ بولىگى رەتىندە «تاريحي» دەپ اتالادى. ول 100 جىل بۇرىنعى بۇكىل ەلدى ەلەكترلەندىرۋمەن سالىستىرىلادى جانە وعان ۇلكەن ءمان بەرىلەدى.
زاڭ جوباسى سونىمەن قاتار قارجىلاندىرۋمەن قامتىلعانداردان ارزان، قولجەتىمدى دەرەكتەر جوسپارىن ۇسىنۋدى تالاپ ەتۋ ارقىلى ينتەرنەت قىزمەتتەرىنىڭ باعاسىن تومەندەتۋگە كومەكتەسەدى. ءتورت ءۇي شارۋاشىلىعىنىڭ بىرەۋىنەن استامى وسى جاڭا قولجەتىمدى قوسىلىم جاردەماقىسىنا قۇقىلى بولادى.
ال ۇلىبريتانيا كورولدىگىنىڭ ۇكىمەتى گيگابيتتىك كەڭ جولاقتى ينتەرنەتكە قول جەتكىزۋ قيىن اۋداندارعا تەڭ قولجەتىمدىلىكتى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن «گيگابيت» جوباسىنا 5 ملرد ەۋرو ينۆەستيسيالاۋدا. ۇكىمەت پەن ءتورت ۇيالى بايلانىس وپەراتورى 4G ۇيالى بايلانىسىن 95%-عا دەيىن ارتتىرۋ ءۇشىن بىرلەسكەن ينۆەستيسيا رەتىندە تاعى 1 ميلليارد فۋنت ستەرلينگ ءبولدى. سيفرلىق قۇرىلىسقا سيفرلىق، مادەنيەت، ب ا ق جانە سپورت ءبولىمى دەمەۋشىلىك جاسايدى.
گيگابيت جوباسى – ۇلىبريتانيا تاريحىنداعى ەڭ ۇلكەن كەڭ جولاقتى ورنالاستىرۋ جانە پرەمەر-مينيستردىڭ قاۋىمداستىقتاردى الداعى قىرىق جىل ىشىندە قاجەت بولاتىن بولاشاققا سەنىمدى بايلانىسپەن قامتاماسىز ەتۋ جوسپارىنىڭ ءبىر بولىگى. كورولدىكتەگى 500 مىڭنان استام اۋىلدىق ۇيلەر مەن كاسىپورىندار جوعارى ساپالى جىلدامدىقتى ينتەرنەتكە قول جەتكىزە الادى.
بۇكىل الەم ينتەرنەتكە تەڭ قولجەتىمدىلىكتى قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسىنە الاڭداۋلى، بۇل سالادا مەملەكەتتىك جوبالار جۇزەگە اسىرىلىپ قانا قويماي، كواليسيالار دا قۇرىلۋدا. مىسالى، «قولجەتىمدى ينتەرنەت ءۇشىن اليانس» دامىعان جانە دامۋشى ەلدەردەگى جەكە، مەملەكەتتىك جانە كوممەرسيالىق ەمەس سەكتورلاردى قامتيتىن الەمدەگى ەڭ ءىرى تەحنولوگيالىق سەكتور كواليسياسى بولىپ تابىلادى. اليانس ينتەرنەتكە قول جەتكىزۋ قۇنىن جانە الەمنىڭ كەز كەلگەن نۇكتەسىنەن جەلىگە كىرۋ مۇمكىندىگىن تومەندەتۋ بويىنشا جۇمىس ىستەيدى.
